Friday, September 29, 2017

FAHRI XHARRA: LASHTËSIA E STËRLASHTË E PLISIT

Historia jonë shkon shumë thellë në kohë, në lashtësinë e saj. Jemi dëshmitarë të një simboli që fatbardhësisht është ruajtur gjer më sot mbi kokat tona e ai është Plisi. Por nuk është vetëm plisi, është edhe gjuha jonë që i ka dhënë emër plisit dhe më të edhe kohës së stërlashtë.
Referenca ime për këtë lashtësi është Fatbardha Demi, historiane e cila në mënyrën e saj shkencore të elaborimit të fakteve të jep guximin për studime të mëtutjeshme. Fatbardha Demi është mike e ngushtë e Mathieu Arefit, për të cilin shkenca shqiptare duhet të ngrihet në këmbë.
E kemi të shkruar se Pellazgu ishte i pari që i dha jetë jetës së njeriut, por ne kësaj radhe do të flasim për një kohë jo aq të largët, pra nga koha e “Dhiatës së Vjetër“, e cila lexohet me gjuhën shqipe.
Faktet dëshmuan se emërtimi i librit të ligjeve (Torah) është i gjuhës shqipe, por brenda saj ka fjalë që përdoren edhe sot nga shqiptarët. Historia e shenjtë e popullit hebraik, kapitulli i Gjenezës hapet me krijimin e botës: “Në fillim Zoti (Elohim) krijoi qiellin dhe tokën…“ (Gen. 1:1). Fjalën “në fillim“ e tregon shigjeta në (fig.1, poshtë) shkruar me alfabetin hebraik, por shqiptimi është në gjuhën shqipe. (nga Fatbardha Demi):
(Morris Jastrow’s Dictionary of thë Targumim, thë Talmud Babli and Yërushalmi, and thë Midrashic Litëraturë , 1903; pag 923, PDF vol 2 )
Dhjetë urdhëresat e marra nga “goja” e Zotit, Mojsiu i ka shkruar në gjuhën pellazgo-shqipe. Në ditën e parë të muajit të tretë që nga largimi nga Egjipti, izraelitët e lodhur dhe plot dyshime për fjalët e Moisut dhe fatin e tyre, mbërritën në këmbë të malit Sinai. Sipas urdhrit të Zotit, mbas tri ditë “pastrimi”, Moisiu i vetëm iu ngjit malit Sinai, ku qëndroi dyzet ditë dhe netë, për të marrë nga goja e të Plotfuqishmi dhjetë Urdhëresat ( Es17,8-13), dy prej të cilave të shkruara “me gishtin e tij” mbi dy rasa guri që njihen me emrin TORAH. (11) Vendosja jo e rastësishme e ngjarjes, mbi një mal me emrin e Perëndisë hënore Sin të panteonit sumer, babilonez dhe të asirëve,(12) dëshmon jo vetëm besimin hënor të pellazgëve në këto vende, por dhe origjinën pellazge, të mitit kristian.
Gjithnjë sipas studiueses Fatbardha Demi: “Emërtimi i librit të ligjeve të shkruar nga Moisiu -Torah–është vetë emri i Zotit. Si fjalë simbolike gjen shprehjen e saj të plotë, vetëm në gjuhën shqipe. (Xh.Katapano)
Brenda saj ka fjalë shqipe të papërkthyera dot, por të shkruara me gërma hebraike. SHENJA e Zotit në alfabetin hebre (Yod) e ka origjinën nga alfabeti fonetik i Perëndise pellazge Thot(Tot), nisur nga emri “dora“, siç emërtohet edhe sot në shqip.
Mos të harrojmë: “Shqiptaro-arbërit e sotëm janë pasardhësit e mbetur e një race shumë të madhe pellazgjike të Lashtësisë. Sipas studiuesit austriak J.Hahn (Johann Georg von Hahn 1811 –1869) “Shqiptarët janë Pellazgët e Rinj“ (37), tezë e mbështetur edhe nga shumë studiues të tjerë të mëvonshëm shqiptarë dhe të huaj”.
“Popujt e detit”- siç dëshmon Dr. Arif Mati (Aref Mathieu) – përbëheshin nga fise të ndryshme, në shumicën e tyre, të të njejtit trung etnik që quhet ‘pellazg, proto-ilir, frigjian apo thrako-ilir”. Në Testamentin e Vjetër ata emërtohen si pasardhës të drejtpërdrejtë të Noe, krijuesit të racës së re njerëzore.(28)
Kur jemi tek Plisi: Tissot shprehës i simboleve të besimit pellazg dhe traditës së shqiptarëve- kështu na udhëzon Fatbardha Demi “Në këtë rrugëtim do të na ndihmojë Xhejms Tissot (James /Jacques-Joseph Tissot 1836–1902), një nga portretistët më të famshëm francezë të shek. 19, që i përket brezit të rrymës realiste në art. Xhejms Tissot u rrit në një familje të përkushtuar katolike dhe mbas vitit 1887, në pikturat e tij (365 punime në vaj) autori ka trajtuar tema nga historia e Biblës (Testamenti i Vjetër dhe Testamenti i Ri). Si piktor që i jepte rëndësi të madhe detajeve, ai udhëtoi në Jerusalem, Palestinë dhe shtete të tjera të Lindjes se Mesme, për t’u njohur me vendet dhe popullsinë që përfshiheshin në historinë e Biblës dhe ku gjendej një material i pasur arkeologjik.
Elementi i përbashkët i të gjithë grupit të figurave, pavarësisht periudhave mijëvjeçare që i ndajnë, është mbulesa e kokës, që në gjuhën shqipe quhet Plis ose Qeleshe. Siç pohojnë studiuesit, Plisi është pjesë e traditës së Kombit shqiptar. “Veçanërisht kësula e bardhë është ajo që, me gjithë ndryshimet e formës të rrjedhura nga fisi, e dallon shqiptarin nëpër gjithë Ballkan” (Eqrem Çabej “Shqiptaret midis Perendimit dhe Lindjes” f29) Plisi – simbol i të zgjedhurve të Zotit!
Edhe sot ne i shikojmë tek besimtarët hebrenj fijet (simbolike) që zgjaten në veshjen e burrave, që tregon rolin e tyre besimtar. Duke parë pikturat kushtuar Biblës hebraike, të krijohet bindja se Xh.Tissot nuk ka qenë vetëm njohës i mirë i saj, por edhe i simboleve të lashta të besimit parakristian. Këtë e dëshmon edhe një detaj tjetër në veshjen e profetëve dhe engjëjve, por edhe tek shqipetarët dhe ka lidhje me simbolin kryesor të Kristianizmit: KRYQIN. (Fatbardha Demi)
Megjithatë na ngacmon mendimi se si e zbuloi piktori i shquar francez, Plisin? Duke gërmuar në materialet arkeologjike në vendet ku shëtiti piktori gjatë dhjetë viteve të fundit të jetës së tij, ne kemi mundësi t’i japim përgjigje pyetjes sonë, duke u nisur nga faktet logjike. Me qeleshe, simbolet pellazge, figurën apo krahët e shqiponjës, nuk janë “veshur” vetëm faraonët më të shquar të Egjiptit të lashtë, por edhe mbretër/profetë të hyjnizuar si Perëndi, të Azisë së Afërme dhe Qendrore (fig.poshtë). Ishte intuita e tij prej artisti dhe studiuesi, që e çoi tek idea se në lashtësi Plisi ishte një simbol shumë i rëndësishëm besimtar dhe tregonte lidhjen me Krijuesin.
« Qëllimi i studimit – shkruan Fatbardha Demi-nuk ishte thjesht të kënaqim kureshtjen tonë në lidhje me Plisin e shqiptarëve në pikturat e Xh.Tissot. Synimi ishte të dëshmonim se edhe një popull si ai shqiptar, për të cilin studiuesit ankohen se s’kanë të dhëna historike për origjinën, besimin dhe gjuhën e tyre, mbart brenda traditës së tij fakte, jo vetëm për Lashtësinë e tij, por edhe të shumë popujve të tjerë, që deri më sot janë të mbuluara me mister ose janë keqshpjeguar nga ana shkencore. Detyra që i vuri vetes Xh.Tissot për të pasqyruar sa më besnikërisht Historine e Biblës hebraike, e çoi në mënyrë të pavetëdijshme në zbulimin e Plisit të pellazgo-shqipetarëve dhe të simboleve të besimit të parë euro-afro-aziatik. Vetë emrat e lashtë dhe të sotëm për Zotin dhe simbolin e tij, nuk mund të shpjegohen pa ndihmën e gjuhës dhe traditës së shqiptarëve».
Të gjitha fotot: Tissot, James (French 1836-1902) Victorian, Also known as: James Jacques Joseph Tissot, Jean-Jacques Tissot.

Thursday, September 28, 2017

Prend BUZHALA: MEHMET AKIF ERSOY


(POETI I SHQUAR TURK ME PREJARDHJE SHQIPTARE,
OSE PSE U THA QË ËSHTË “KUFR” NË TURQI TË JESH SHQIPTAR?)
E kam hasur shpesh emrin e Mehmet Akif Ersoy -t (1873 - 1936) qe disa dekada. I lindur në Stamboll, aty ku edhe vdiq, ai përmendet si një emër i dalluar në letërsinë turke, por për të cilin thuhej se me origjinë është shqiptar nga Kosova//
1.
Për të shkruhet se është hartues i himnit turk ("Isiklal marshi"), se është mendimtar i madh gjatë gjysmës së parë të shek XX. Shqip është botuar një vepër voluminoze (prej afro 700 faqesh) me titullin "Fletët" (Safahat: vepra poetike e plotë) që e përktheu shqip nga turqishtja Mithat Hoxha, botuar nga Logos -A, Shkup- Prishtinë, 2009. Në Kosovë me emrin e tij janë emërtuar një xhami (në vendlindjen e tij në komunën e Istogut) dhe një Kolegj që ka krijuar emër. Vërtet vepra e tij poetike meriton një lexim e interpretim korrekt, jashtë kufizimeve të tij ideologjike e kufizimeve të kohës, sado që aty i afishon idetë e tij pasislamiste, panturke apo orientale; te e fundit, edhe orientalizmi përbën njërën prej civilizimeve botërore që i ka vlerat e veta.
Sa herë kanë mbajtur fjalime për të në Kosovë, qoftë politikanë apo krijues që kanë shkruar për të me pretendime historiko-letrare, e kanë cilësuar si "veprimtar të shquar shqiptar", e shkrimtar i madh, por nuk e thonë se cila qenka veprimtaria e tij e shquar shqiptare. Nuk e pashë as e lexova asnjë germë se cila është ajo "veprimtari e shquar shqiptare"! madje nuk gjeta informacion ta ketë shkruar qoftë edhe një fjalë të vetme shqip! Dhe jemi në gjysmën e parë të shek XX:
Ndërkaq, në poezi, hasen vërtet vargje për gjendjen e Kosovës (më 1920) dhe me idhnim e zemërplasje i drejtohet kombit turk që është tejet indiferent për tragjedinë e Kosovës dhe përse nuk e ndihmon Kosovën:
"Po hë, ku është ai populli që sfidonte kombet,
Nuk pashë asnjërin, asnjërin në mejdan… e çuditshme..."
Por këtë e bën pasi i quan të marrë ata që ngritën dorë kundër Turqisë për pavarësi të Shqipërisë. Sado që botuesi këtë autor e vë ndër emrat e mëdhenj të kulturës e letërsisë shqiptare, si Naimi e Samiu, Hafiz Ali Uklçinaku, Hafiz Ali Korça etj, ai me asgjë nuk ka të bëjë me këta emra, për shkak se asnjë gemrë e tij nuk është e shkruar shqip dhe për faktin se emrat e sipërtheksuar kanë qenë shqiptarë të kulluar, atdhetarë, që i kanë dhënë shumë çëshjtjes shqiptare, që e kanë mbrojtur çështjen shqiptare dhe KANË QENË KRENARË QË JANË SHQIPTAR...
2.
Por a është krenar me të qenët shqiptar Mehmet Akif Ersoy?
Janë dy paraqitje në portale e në rrjetin social që të bëjnë të reflektosh pak më ndryshe.
Kështu, një autor me emrin Salih Mehmeti, te portali me emrin e Konicës, shkruan:
“Njëra nga rrugët e Prishtinës si dhe një rrjet i tërë shkollash në Kosovë dhe Shqipëri të financuara nga Turqia mbajnë emrin «Mehmet Akif Ersoy». Madje në Tiranë vitin e kaluar u mbajt edhe një simpozium kushtuar jetës së tij….
Po kush është në të vërtetë Mehmet Akif Ersoy?
Biri i një mësuesi medreseje nga fshati Shushicë i Pejës dhe i një nëne me origjinë uzbeke, Mehmet Akif Ersoy (1873 – 1936) ka qenë një prej aktivistëve dhe militantëve kryesor në mileun intelektual të Stambollit kur Perandoria Osmane po i ngryste vitet e saj të fundit. Poeti i ardhshëm kombëtar i Turqisë së re do të bënte emër me thirrjet e tij për ‘unitetin islamik’, një mesazh që përpiqej me kot të apelonte te popujt myslimanë të Perandorisë.”
Por më sinjifikativ është vlerësimi që jep ky autor:
“Në shkrimet e tij, Ersoy do të bënte thirrje pasionante kundër nacionalizmit shqiptar siç e dëshmojnë edhe këto radhë:
‘NUK E KUPTOJ SE SI, NË VEND TË BASHKIMIT NGA ISLAMI, IDEJA E SEPARATIZMIT HYRI NË MENDJEN TUAJ? A E FUTI DJALLI IDENË E NACIONALIZMIT NË MENDJEN TUAJ? NACIONALIZMI NUK ËSHTË ASGJË TJETËR POR NJË TËRMET QË DO TË RRËGJOJË DHE SHKATËRROJË UNITETIN ISLAMIK QË KA MBAJTUR BASHKË KAQ ETNICITETE E KOMBE TË NDRYSHME NGA NJËRA TJETRA. TË HARROHET KY REALITET ËSHTË NJË LAJTHIM I PËRJETSHËM. KOMBI OSMAN NUK MUND TË PËRPAROJË ME NACIONALIZMIN SHQIPTAR APO ATË ARAB’.
Por stigmat e Ersoy-t ndaj nacionalizmit shqiptar do të shkonin edhe më tej. Në vitin 1913, ai boton një poemë elegjiake të titulluar ‘Jam shqiptar’ por vargjet e saj sëmbojnë me urrejtje ndaj përpjekjes për pavarësi. Poema në fjalë drejtohej kundër Isa Boletinit dhe parisë së Kosovës që i nisën kryengritjet anti-osmane. Pasi vjell një diarre fjalësh kundër Isa Boletinit, Ersoy e quan nacionalizmin shqiptar ‘kufr’ (blasfemi), siç e dëshmojnë edhe vargjet:
«A NUK ISHTE POPULLI JUAJ ISLAMI
ÇKA ËSHTË KOMBI I JUAJ?
JU DUHET T’I KTHEHENI POPULLIT TUAJ
ÇKA ËSHTË SHQIPËRIA?
A KA VEND PËR TË NË SHERIAT?
TË ÇOSH PËRPARA NJË TJETËR GRUPI ËSHTË BLASFEMI».
3.
Po ashtu., në rrjetin social, në një video, shihen qartë fjalët e një qytetari që flet turqisht,. Që e pranon që është shqiptar. Por i cili shprehet se duhet mohuar origjina jonë, sepse të jesh shqiptar është “kufr” (blasfemi)!
Pyetje (për naivët): a heqin dorë nga emri e origjina e tyre, nga krenaria e tyre kombëtare gjermanët, turqit, amerikanët, arabët e të tjerët?

Wednesday, September 27, 2017

Zija Çela: QEPË TË DJEGURA

Deri në banesën e Odise Vasil Bonatës, duke u nisur nga qendra e qytetit, rruga i kapte a s’i kapte katër kilomtera. Shumë makina kalonin andej, sidomos ditën. Odisea nisej, po megjithatë fort rrallë arrinte në shtëpi. Një gotë këtu, një aty, nata e zinte nëpër klubet ndanë rrugës. Në të zbardhur makinat shpeshtoheshin përsëri, por asnjëra s’ndalonte për të. Njëherë, dikush u ndodh dëshmitar kur një barmen rreban, që dikur kishte punuar në bibliotekën e qytetit dhe njihej për fodullëkun e tij, i ra më qafë.
- Ama, skiç të madh që më ke, - se nga e ujdisi këtë shprehje barmeni. Pastaj, duke luajtur me emrin e fatkeqit, iu vërsul për ta vënë me shpatulla për mur: - Po hë, na thuaj Odise, të kanë përplasur dallgët ndonjëherë në vendin e feakëve? Nausikën, të bijën e mbretit Alkino, e ke takuar? Te kikonët, litofagët dhe lestrigonët ke vajtur?.. Gënje e thuaj po. Ke kaluar ndonjëherë ngushticat plot rreziqe dhe ke mundur të shpëtosh nga shkopi i Circes magjistare? Po me Polifemin, qiklopin e tmerrshëm, ke guxuar të ndeshesh dhe mandej ta ka mbajtur bytha të zbresësh edhe në Ferr?.. Gënje e thuaj po. E si je ndier në ujdhesën e nimfave, kur ke provuar përkëdheljet e Kalipsosë dhe... Mor jahu, ti kot gërdufesh, shet të trasha dhe e mban veten gjasme për Uliks, po kurrkushi, kurrkushi i kurrkushit je! Dhe mos harro një hesap tjetër, me gjithë detet ku u end, pas dhjetë vjetësh edhe Uliksi i vërtetë arriti në shtëpinë e tij.
Tjetri e priti atë stuhi me një thjeshtësi të përunjur:
- Si urdhëron, por ai e kishte një Penelopë.
Odise Bonata, burri që kishte mbetur herët vejan, ka kohë që nuk rron më. Ndërsa dëshmitari i asaj skene, Jak Simon Shala, e ka gjithnjë Dorinën e tij. Makinat përsëri s’kanë të sosur, në rrugë kalojnë shumë makina dhe, kur ia ka xhepi, duket sikur të gjitha janë për Jakun. Mjaft të ngrejë dorën dhe një taksi e shpie në banesën e tij, 3.6 kilometra nga qendra e qytetit. Mirëpo, herë-herë, atë e kaplon frika se ka filluar t’i rëndet së shoqes. Me sa ka vërejtur, rregulli dhe skofia e tij, që dikur i njiheshin për virtyte, gruas nuk i ngjallin më ndonjë galdim, përkundrazi, sikur ia kanë sjellë në majë të hundës. Sidomos kur kthehet më herët se rëndom, Jakut i duket se ajo qëllimisht e lë të presë mbas portës. Pastaj shfajësohet se nuk e kishte dëgjuar zilen, ngaqë lavatriçja po punonte me centrifugën, se diç po skuqte në sobën me korrent ose, çka po ndodhte disi shpesh, kishte qenë duke përcjellë ndonjë shoqe (shok?!) nga ana e prapme e oborrit, nëpërmjet deriçkës që lidhte shtëpinë me labirintet e brendshme të mëhallës.
“Uff”, i shfrynte të dielave, kur e shihte duke ndenjur në divan me duart e mbledhura në pëqi, “burri në shtëpi si kërcu i zi!” Ai kishte dashur t’i thoshte, e mora vesh për burrin këtë kërcurin e zi, po gruaja shtëpiake si ngjan vetë përherë në shtëpi, vetëm në shtëpi? Mirëpo pyetjen e kishte përtypur, bile duke e çuar me frymën edhe më poshtë, e kishte zbrazur krejt në zemër, të cilën për disa kohë e ndjeu si të fshikur.
Vallë, përse po i mërzitej Penelopës?
Jak Simoni vajti jashtë radhe tek ai barmeni, që e dinte se nuk e kishte më qejf, pasi gjatë javës vetëm një kafe konsumonte aty për të shtuna. Kishte paguar dhe po priste kusurin, kur iu kujtua Odisea i ngratë dhe e tundoi kërshëria përse i kishte rënë më qafë atëherë, por u tregua i ngathët dhe bisedën e hapi ndryshe.
- Si shumë po flitet për Viagrën, - tha.
Barmenit iu mufatën damarët, ai kërceu pupthi nga njëra anë, pikërisht andej nga kishte klientin, thua se ky ia kishte kafshuar veshin. Ndërkaq, Jaku i bëri vetes një tkurrje, duke kuptuar se kishte nxjerrë jashtë atë që kishte brenda, një mëdyshje të moshës. Nga droja, sapo deshi të ndërronte bisedë, njëlloj u tregua i ngathët.
- Është rritur qarkullimi, - tha, - shumë makina kalojnë këtej.
- Mor jahu, po ne nuk rrezikojmë nga makinat, - ia gjeti vegën barmeni, si gjithnjë fodull. - Ne rrezikojmë nga anijet. Ky qytet do të vdesë një ditë, nëse këtej s’kalojnë anije.
- Ç’të shkrepi për anijet? - pyeti i habitur Jaku.
Barmeni ngriti koshin e plehrave, pështyu në të një ballgam dhe, para se të hynte në kthinë për ta zbrazur, iu zbraz atij:
- Skiçin e ke të madh edhe zotrote, por asëll-asëll leshko je, një noksan njeri! E ku paske dëgjuar ti se mund t’i vihet botës rrotull në stere?! Vetëm me det i vihet rrotull.
Mirëpo deti nuk ishte aq i përdorshëm për atë qytet, nga qendra ndodhej mbi dyzet kilometra, ndërsa nga shtëpia e Jak Shalës edhe më larg, 40 + 3.6 kilometra. Dhe sa pluhur, mendonte i bezdisur ai, sa mërzi e sa dhimbje koke deri atje.
- Po nuk kaluan anije këtej, lumi do t’i marrë të gjitha, - ia hodhi reston në tryezë barmeni.
Rrugës për në shtëpi, Jak Simoni ra në mendime. Vërtet, po sikur qyteti të kishte lumë e të lidhej me detin përmes tij? Po të kishte lumë, ndoshta këtej do të kalonin edhe anije. Po të kalonin anije, ndoshta jeta do të kishte më shumë joshje. Po të kishte më shumë joshje, ndoshta ai... “Ndoshta unë do të mbetesha pa Dorinën. Mos po i mërzitem Penelopës sime pikërisht pse kurrë s’u bëra Uliks?!”, i feksi një zbulim. Në çast e përfytyroi të shoqen teksa po e përshëndeste nga bordi i anijes:
- Lamtumirë, imzot dhe mos e vrit mendjen me stërhollime të kota. Këtu nuk më kanë munguar as dashuria jote, as ftesat e mëtonjësve që ma kanë lypur troç. Por flitet se në një ishull të begatë, diku përtej ngushticës së Shkillës e Karibdës, gjenden tiganë që sado t’i harrosh në zjarr, nuk e djegin qepën.
(1999)

Ramiz Kuqi: Cikli poetik " RRESHTOHEN"

Në komandë ecjet një, dy, tre
Kufirit të gjakut i shtohen rrudhat
Në ballë
Zgërdhijnë dhëmbët ujqit e çalë
Zgërdhihet sërish koha me orët
Një dy tre
Ecin si hije ushtarë gjeneralë
Mbi harta
Projektojnë ëndrra mesjete
Në cilin rresht je rreshtuar
Atdhe ?

TË DJESHMIT
Që na bartën përtej deteve
Nga dosjet e fshehura
Duan t'i fusin duart
Nëpër shkronjat e Abetarës
Të përgjakur dje
Zot
Sa larg ka shkuar kjo ish Perandori
Me çallma të sëmura në kokë
Gjergjin na thonë
Hiqeni nga historia
Të dëbuarve të viteve ' 56
Me dru
Shkulur si me rrënjë nga Atdheu
Të mos flasin
Gjuhën e nënës
Ah, gjarpërinjtë e vjetër
Njëqind lëkura po t'i ndërroni
Ju pillni gjarpërinj të ri !

E PAFUND
Është nata në pritje
Nga vijnë zëra semantikë
Brufullojnë pikat e shiut
Në qiellin
Që fjalët shpërthyese
I bart
I bart përtej vetes
Drejt lumit jugor
E pafund
Liqeneve të buta
Me lule të ëmbla
Derdhen gjethe
Koha me përrallëza
E Hyjni
Po zbehet cdo ditë
Ka njerëz
Që gdhendin faqe guri
Për ndërtuar
Qytete me gurë!
E pafund është nata
Në pritje
Të lind një fjalë e re
Epope!

Dhimmitër Jani Kokaveshi: Dy poezi

FENOMENE.
Udhëtonte!... Yjeve
zbehur
natën?... Mbi sytë e tu
zbërthyer
me enigmat?... Qiellore
errësirave
humbisnin vështrimet?...
Natën
përpunoja dhe!...
Nuk ja fsheh.

PA KURSIM.
Shprehje, si qendizmat
gdhëndur
zbrisje dhe i sfidoje 
mbi murre!...
Në labirinthe dashurish
zgjidhur
si mes agimesh drite lije
çdo reagim.
Aty kaloje, me rrezatimet
ndjenjave apo
përmbysur lotësh?...
Nuk i mblidhje
dhe mateshe të zbërtheje
gjithësinë mbi
gëzimet dhuruar realitetit dhe
largë krijimesh
o bukuri mahnitur, shpirtin!...
E gjete
në devijim, dhuratash
përjetuar
mes dallgësh në qëndrime gdhëndur
i lije!...
Embëlsisht, me erësirrat e pafat
i shkulja
kohës?... Nuk qendruan
në reagime
prehjesh!... U ç'thurën joshjeve
në rikthime
administrimi, shpirti i pasur!...
Nuk njeh kursim.

Sabit Abdyli: Proze me motiv nga lufta ne Kosove 1999:HAXHI

Në fillim granatuan fshatin nga larg. Banorët me fëmijë, që nuk kishin arritur as t’i veshin, kush me vetura, traktorë, kush në këmbë... Haxhi u del përpara: “Ku do shkoni! Këto granatime duhet të jenë të gabuara. Ju nuk keni asnjë faj. Ndaluni, ndaluni...! “. Sakaq Haxhi u gjet mes fqinjëve në ikje, dhe njerëzve me uniforma e me armë ngrehur. “- Ç’janë këto ndjekje, krisma në gra, fëmijë e pleq, që asnjë të keqe nuk i kanë bë kujt! Fqinj i kam. I njoh si paranë e kuqe. Turp, turp..!” “ - Largohu, qen bir qeni!” – Me një rafal krismash në ajër e paralajmëroi Haxhin, komandanti me dylbi të varura në qafë. Haxhi e njohu komandantin, kryeshefin e sigurimit shtetëror, Rajkon, vartës i të cilit kish qenë deri në fillim të luftës. Nuk u spraps. Vazhdoi kundërshtimin... “- Marshin tonë drejt fitores nuk e ndal dot as NATO, as ti, o bir kurve! ”, thirri komandanti dhe e uli tytën në lartësinë e gjoksit të Haxhit. Njerëzit me uniforma vunë maskat, zhveshën thikat dhe hynë në fshat. Vranë ata që kishin mbetur. U ngarkuan me gjësende të vlefshme, i vunë zjarrin shtëpive dhe u kthyen në strehët e kamufluara. Të vrarët nuk kishte kush t’i qante, e t’i varroste. Dikur në errësirën e natës erdhën katër jevgj me një qerre që tërhiqej prej kuajsh. I ngarkuan të masakruarit dhe morën urdhrin e komandantit Rajko, që të groposën në afërsi të tankut të kamufluar prej llamarine, po jo thellë, se të njëjtit do të zhvarrosen prapë për t’u varrosur diku tjetër. Galipi, sa vërejti trupin e Haxhit pa jetë, të bërë shoshë me plumba, u trand.
- “Po ky që ishte me shkijet, punoi për ta, rrahu e denoncoi shqiptarë, shkoi deri në Vojvodinë e Mal të Zi në protestat e Jogurt Revolucionit... I besoi propagandës së tyre. I dekoruar e lëvduar nga vetë vozhdi serb?! E tash ...! He! Mishtë më dridhej, kur kalonte trotuarit me jakne lëkure, këpucë të zeza me qafë, syza parapa të cilave nuk i shiheshin sytë, kokën lart... Pse e vranë!? Mos ndoshta gabimisht, Haxhi ishte me ta. Pse, pse?! “.
Ndërkohë u dëgjua alarmi që paralajmëronte rrezikun nga bombardimet e avionëve të NATO-s. Galipi me tre shokët u ngut për t’u fshehur në istikamet e ushtrisë, që me aq zell ishin në shërbim të saj.
- “Jo, u thanë, nuk kem vend për juve.” .
–“Po, ne me ju jemi, për lavdin e ushtrisë tuaj po punojmë.” Ngulën këmbë varrtarët.
-“Shkoni, sa nuk ju kem vra! Qartë!”
Të frikësuar nga kërcënimi, në ikje, së pari një vezullim ua verboi sytë dhe pastaj u dëgjua një zhurmë shurdhuese krejt afër tyre. “
–“Galipoo! “ - u dëgjua zëri i njërit prej shokëve, krejt i gjakosur.
-“Pasha babën tem, na qitën shkijet në pritë... edhe neve si Haxhimin... ! “
Kabash, 1999
Nga libri "Therrmija jete", Prishtine, 2017

LULZIM BREZNICA: NË RITMIN E NATËS


Jemi mbledhur
Rreth
Një zjarri të madh!
Sytë janë të pambrojtur,
Nën vallëzimin e shkëndijave
Të çmendura.
Të gjithë tok mes atij zjarri,
Dikush pi verë ,dikush qesh me zë,
Druri digjet në heshtje,
bëhet prush.
Dikur, durimi pëlcet
Dëshprimi nuk i njeh sytë,
Dhembja
Skuq dhe mprehë shpatat.
Ska verë më
Nata jep shpirt e heshtur,
E kokat tona,
Rrokulisen e rrokullisen.

Zabit Sulo: E DASHUR...TE KAM NEVOJE POR....

(Tekst per kenge)
Te kam nevoj e dashur,por...
Jo per bojen qe hedhe mbi fytyre,
As te luash vithet dhe ata gjymtyre,
As per trupin tend gjith fines,
Por ajo qe kam nevoje prej zemres tende,
Eshte nje pik dashurie qe te jetoj......
Me endrra te bukura gjersa te vdes...
Te kam nevoje por......thirri mendjes...........
Jo per gjoksin tend thuajse zbuluar nga inati
Si molle starkinge, nga kopshti i Eves......
Mos e shty Adamin,ti kafshoj fare nga mekati.
Te kam nevoj,por mos me detyro,
Te kafshoj buzeqeshjen tende magjike,
Qe derdhet mbi gjinjte e tua...
Si te zgjedhura nga fara.....
Duke lene mbi buzet e kuqe..
Vijeza...si rreke te thara.....
E dashur..te kam nevoje....por....
Jo te shuaj etjen e zemres time...
Mbi trupin tend qe dallgezon...
E te thithe buzet e tua te fresketa,si ne burime.
E dashur.........te kam nevoj por.......
Jo per syte e tu te bukur.
Qe leshojne drejt meje....
Buzeqeshje magnetike........
Por ajo qe kame nevoje per ty,
Eshte..... zemra jote magjike.

Monday, September 25, 2017

Vasil Tabaku: SHQIPËRI NËNË PERËNDISH

Shi dhe përsëri shi
Qiejt
Derdhen
Mbi ty SHQIPËRI
e përmbytur,
e braktisur,
e lënë në mëshirë
në vetmi
me dhimbjen tënde prej nëne,
për bijtë që vuajnë…
Rënkonë,Shqipëria ime
dhëmb dhe hesht,
Hesht Shqipëri
perapar trishtimit
nën pikat e ftohta të shiut
dhe shëndrrohesh e tëra
në një britmë ...
Ta dëgjoj rënkimin Nënë
ndjej drithërimat e tua prej gruaje
me duart e rreshkura
zgjatur pa shpresë
drejt qiejëve
bijtë e tu moj NËNË
janë endur rrugëve të Botës
si një dhimbje që derdhet
e lumëshme
me dallgë trishtimi…
ta dëgjoj zërin
drithërimat e tua
kapur nëpër retë e përlotura
ku qiejt
humbasin shpresën
nën dritën e klithmave
Të ndjej Shqipëri
Brenda meje
Si një det gjaku dhe zjarri
Jam yti
Edhe I vdekur
Biri yt
Rrugëvë tragjike të mërgimit
Ku drama jonë
Nuk paska asnjëherë fund…
Jam yti Shqipëri…
Je imja moj NËNË PERËNDISH.

Sunday, September 24, 2017

Charlotte Bronte: DEGJO KËTU ZOTI IDIOT

" Zotëri Zoti juaj është bota. Në sytë e mi, ju gjithashtu jeni një jobesimtar, jeni një idhujtar. Unë mendoj se ju adhuroni nga padituria: në të gjitha gjërat ju më dukeni mua shumë supersticioz. Zotëri, Zot i juaj, fuqia juaj e komunikimit, Dagoni me peshkun tuaj, ngrihet para meje si një demon. Ti, dhe disa të tjerë si ti e rrëmbeni në një fron dhe veni mbi krye një kurorë e në dorë mbani një skeptër. Shikoni sa i urrej rregullat! A e shihni sa më së miri i bëj martesat. Ai të rinjtë i lidhi me të vjetrën që ishte një çmenduri. Ai shtrin krahun me Mezentiusin dhe lidh të vdekurit me të gjallët. Në mbretërinë e tij ka urrejtje - urrejtje sekrete: nuk ka neveri - pështirë e pashprehur: Ka tradhtim - tradhtinë e familjes: ka nënvlerësim të thellë, vdekjeprurës dhe të brendshëm. Në zotërimet e tij, fëmijët rriten të palodhur midis prindërve që nuk e kanë dashur kurrë: foshnjat ushqehen me mashtrime që nga lindja e tyre: ata rriten në një atmosferë të korruptuar me gënjeshtra ... Gjithçka që e rrethon nxiton të prishet: të gjitha bien dhe degjenerohen nën skeptërin e tij. Zoti juaj është një vdekje e maskuar ".

Kasam Shaqirvela: NjË JETË PËR TY


…I shtrejnti
i imi, i joni
Atdhe..!
në ty ku jam lindur
qoftë dhe i pabindur
në ty ku jam rritur
sa herë kam rrëshqitur
por prapë jam ngritur
bile s’kam pritur
tur e vrap rëmbyer
tek Ti jam kthyer
ndonse krahëthyer
dhe shumë herë
i mbetur…
pendël në erë
nëpër botë i tretur
si i Feniksit hiri
nga i ati tek biri…
eh, sa qenka shpirti i etur?
për Ty Atdhe..!
me dasht unë me le
me komb, gjuhë e fe
në Ty Atdhe..!
ku më happen plagë
e ti sërish m’i mshel
ku më priten lisa
por ti shythët ua çel
sa herë më hapen vare
ti m’i mbulon me djepa
nga lënda shqiptare
hej Ti, sa jetë i ke?
Ti je diell për ne!
edhe pse të shanë
e sa herë të prenë
me t’vjetrën e t’renë
dhe sa herë
të vranë natën,
a ditën të qanë?!
me lotët krokodilçe,
t’i ndërruan dhe fetë
përmbi kokë retë
e zeza qiellit, por
s’ia zunë dritën diellit
as tërmetet e tokës
që t’i ranë trupit e kokës
por nuk ia dolën
asnjëherë …
t’mi prishin ninullat
e Nënëlokes
për jetën tënde
të pafundme që ma ke
nga filli i nisur mitik
tek ashti i drobitur antic
kohëve të pakohë
veç dielli I jonë na ngroh!
e unë, un’ veç një jetë
timen e kam për Ty
atë e çoj bosh
e djeg si duhanin
odave tarabosh…
flakët ma përpijnë
edhe Sharrin
mbi Penastinë
atë Skardin e lashtë
të Ilirisë…
atë shpirtin e djegur të lirisë
sa herë unë shpërthej
ndjenjash e mendimesh
mbështjellur kujtimesh
dhe aromën tënde e ndjej
nga një grusht truall
që ma dha Lokemadhja
në kupën e drurit
Ditën e Shëngjergjit
kur më përcolli në kurbet
e kur mallëngjehem
e hap atë kupë…
dhe era e jote Atdhe
atje ku kam le
më sjell ndërmend
dëshira me t’pa më çmend
m’i kujton ghuhë,komb e fe
dhe në qoftëse un’ harohem
anekand botës
apo m’sharron rrota
nga veprime të kota
atëherë unë pyes:
me veten n’monolog
si i humburi zog,
tani ku jam?
e Ti ku je ?
un’ si jam?
po ti si je?
unë çka jam
a Ti çka je ?
un’ kush jam
hej, Mëmëdhe!
ti kush je?!
ti je Atdhe!
Ti, i imi, i lashti
komb,gjuhë e fe
dhe, bëj be…
me gjenerata
e brezni
në Ty Atdhe..!
në ty Shqiptari
i kap me rend
vend më vend
derisa t’më bie
mire ndërmend
për trojet e gjyshit,
me tapitë e Stërgjyshit
dhe, sinorin e shkeli
në lindje tek Babeli, a
n’perendim ku fle Dielli
tej e përtej matanë
ditë e natë në këmbë
me zile e kambanë
e mati me pëllëmbë
por, s’më del..?!
as me shtrirje
e as me nivel
ashtu si ma pat lënë
stërgjyshi tapinë
dhe të moçmen shtëpinë
t’kallur në flakë
nga bastardhë
dhe kulakë…!?
e unë prapë hapem
me zemër e mendje
brigjeve të mallit
sinorit tim të lashtë
këmbadoras i kapem
dhe brengat mal
me kujtimet sa deti
m’shtypin e derdhen
s’i mbaj dot më për veti!
ndonëse më është nijeti
nëpër Lugjet e Verdha
që reshë më janë nxi?
a zjarri krahërrorit
po më merr flakë
o lermë detit të çartun
Odise…!
o shpjermë n’Itakë!
apo, ma kthe me rini
timen Shqiptari…!
ose më lë kështu plak
të mbytem në djersë
a të lahem n’gjak,
t’ndizem yll me Agun
e t’fikem kandil me pragun?!

Prend BUZHALA: LEKA


(Çast lirik me fjalë të urta)
Besa besë ká thânë Leka. Lidhuni me besa-besë.
Tha:
Mos harroni, aty më keni, te themelet e kryegjytetit tem,
Te Ulpiana e Të Parit, Palit të Dukagjinëve.
Mos harroni, unë gjithmonë rri aty, te rranjët e kunorat e Bjeshkës.
Te themelet e shpive e kullave tueja.
Në Përtejkohë e në Antikë.
Jo veç trimninë, po edhe urtinë na e la
si nji Tejlibër të Shêjtë nëpër kohë. Të Tejetshêjtë.
Tha Lekë Dukagjini,
Kur erdhi për të dytën herë në mes të fiseve fisnike,
Në mesin e mbas-arbënorëve:
Nuk paska mocanikë me mue. Emën paskeni ndërrue:
Del i miri prej të keqit e i keqi prej të mirit,
Mos të jétë i tutun prej kërcënimit të ndokuej.
Tash e keni Kohën për me dalë prej jush Njeriu i Shpirtnuem.
Shpirt për shpirt, sè duken e falë Zoti.
Emnin të përtërimë e paskam në Ulpianë e në Bjeshkë.
Tha: pak po gjej te ju Fjalë me Shêj.
I paskeni harrue. Më duket se më keni harrue.
Pse po e shnjerëzoni vetveten?
Mos u duhet edhe nji Kanun Kundër Shnjerëzimit?
E ku keni ndëgjue që edhe Grueja me u futë në gjak?
Pse po i humbni Shêjat e Vetvetes?
Jeni bâ mos me e njoftë as veten.
U dashka edhe nji Nye për me iu bâ ledh krejt kanuneve të hueja.
Nga të huejtë merrnie Kavijen e Jetës e të Mêndjes.
Me punue me mend e urti brenda e jashta Átmes e shpijet.
E, me mendtë e shndoshta në krye,
Mos me e çue rrënimi e fika shpinë.
Tha:
Për mos me u shkretnue ma tepër me erna rane.
Po ua lâ Kanunin me Detyrimet e Lirisë, prej se mbáhet në mênd.
Kanunin e Konstandinit qysh me u ringjallë prej së dékuni me Besë.
Po e bâj gati edhe nji Kanun Tjetër.
Asht ma i rândi, ma i rândë se vdekja:
Kanuni i Faljes dhe i Lirimit nga të gjitha detyrimet.

Friday, September 22, 2017

Kujtim Stojku: ZHABAT


(Nga libri në proces)


Në një moçal me ujë këllirë jetonin zhabat,


Lumturinë e tyre e shprehnin duke kënduar natë e ditë,


Të përshtatur në këtë kënetë s’u bënte përshtypje e lagura,


Por nga çdo lloj telashesh ata ishin të lirë.



Gjithë natën e gjatë ata këndonin dhe kërcenin,


Me të britura dhe vërshëllima një ditë e gdhinë,


Më i moshuari në mes tyre e ngriti zërin,


E di tha çfarë kërkoni,një mbret dhe ne ta kemi si t’ gjithë.



Zhabat të gjitha menjëherë në kor filluat të luten,


Duke kënduar një zëri në ujin këllirë të moçalit,


O perëndi i madh që të bindemi na dërgoni dhe ne një mbret,


Ashtu si dhe shtazët që për mbret kanë luanin.



Donin një mbret që t’vendoste sundimin e ligjit,


E ata si gjithmonë në moçal të këndonin në qetësi,


Perëndia turfulloi kur dëgjoi se ç’kërkesa ata kishin,


Atë natë në moçal hodhi një regjistër që të mbanin shënim.



Në ujrat e qelbura atë natë asgjë nuk ndihej,


Zhabat u frikësuan tmerrësisht s’lëshonin asnjë zë,


Duke u llokaçitur në ujë me ngadalë filluan të përzihen,


Filloi të fryente erë, e mbi ta sillte një gjëmë.





Gjithmonë kërcenin mbi ujrat e qelbur duke kuatur,

Oh, o Zot i madh të lutemi një zëri me përgjërim,


Na dërgo një mbret të gjallë se asnjëherë nuk kemi pasur,


E ne do t'i bindemi të përulur,do ta kemi frikë.



Pasi dëgjoi shumë herë lutjet e tyre perëndia buzëqeshi,


Sipas kërkesës tyre për mbret u dërgoi një lejlek,


Të gjithë një zëri kuatën: “rroftë mbreti”,


Ai filloi të zbatoi ligjet që i solli vetë me sqep.



Dhe u kërrus poshtë lejleku,ta neveriste herë si thikë ose pirun ,


Pasi i gëlltiste një nga një shtrihej i qetë duke fjetur,


Të gjithë zhabat që jetonin në ujrat e qelbur,


I gëlltiti të tëra, e për pendim s’kishte kohë aq shumë…

Zija Çela: MERMERI QË PIKON


“Në vjeshtën e vitit 1979, në përbërje të një delegacioni të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, për herë të parë Zija Çela do të shkelte në Kosovë. Ky udhëtim i tij do të kurorëzohet me tregimin “Mermeri që pikon”, i cili edhe sot të habit për guximin e autorit. Tregimi do të botohet së pari në faqet e gazetës “Drita”, më 29 mars të vitit 1981, në vigjilje të demonstratave të studentëve në Prishtinë, të cilat do ta ndryshojnë rrjedhën e historisë në Kosovë dhe ndër shqiptarë. Ngasësi i frymëzimit të tregimit do të ngjizet nga vizita e autorit në Shpellën e Gadimës, rreth njëzet kilometra në jug të Prishtinës. Ata që e kanë vizituar shpellën, e dinë se njëra nga kthinat më të bukura është ajo që mban emrin Romeo dhe Xhulieta: stalaktiti dhe stalagmiti, duke u afruar ndër shekuj në drejtim të njëri-tjetrit, ndodhen në prag, buzë përqafimit të tyre të përjetshëm... Kaq bukur dhe kaq qartë, refleksi i bashkimit nuk është artikuluar në asnjë vepër krijuese si kësaj here. Ishte intuita gjeniale e Zija Çelës, që e kishte kapur në eterin kosovar këtë ëndërr të magjishme ndër mote. E pra refleksi i brendshëm i shkrimtarit, siç do dëshmohet gjatë tërë krijimtarisë së tij letrare, do të ishte më i fuqishëm se refleksi i rrezikut, fort i prekshëm në kohën kur u shkrua tregimi. Për fat të keq, autorit iu refuzua ribotimi si tekst integral në librat pasues deri në vitin ‘90.”
Akademik Ali ALIU
(Nga libri “Shkrimtar i majave letrare”, kushtuar krijimtarisë së Z. Çelës)
I
Ishim në katin e pestë të “Grand-Hotelit” në Prishtinë dhe Branko Brankoviç tregonte një anekdotë. Ç’është e vërteta, ai tregonte me nuanca. Por ne e kishim të vështirë t’ia merrnim vesh gjuhën dhe, më tepër se anekdotat, na e ndillte gazin e qeshura e tij. Brankoja qeshte me zë të lartë dhe në një mënyrë, gati-gati, alarmuese. Më dukej sikur ai kishte ardhur në dhomën tonë kastile për të na lehtësuar lodhjen e udhëtimit dhe për të na sjellë humor. Pak nga pak, duke u larguar nga atmosfera e anekdotave, atij sikur iu shua diçka përbrenda dhe i ra në fytyrë një hije e lehtë mërzie. Ndoshta ishte hija e qortimit që nuk vonoi të na e bënte:
- Ah, millij, millij, po ç’bëhet kështu! Veni në Gjakovë, Pejë e Prizren dhe nuk lini asnjë adresë në portinerinë e hotelit. Kam pyetur dje, kam pyetur sot, pyeti edhe Darinka me telefon, kurse në portineri asnjë fjalë për ne. Keq, shumë keq, Hatxhi! - m’u drejtua mua, duke i shtuar padashje emrit tim një “t”. Befas, më erdhi për të qeshur duke menduar se kushedi sa qesharak do të tingëllonte emri im po të ishte mbiemër dhe Brankoja t’i shtonte atë prapashtesën karakteristike sllave: Haxhiviç apo Haxhiviq. Por ende e kishte në fytyrë hijen e mërzisë, prandaj u përmbajta. “E kur do të xhironi, tani?” “Nesër”, thashë. “Mirë, shumë mirë! - i ndryshoi toni. - Gjer nesër kemi darkën përpara. Nuk do të zbresim në restorant?”
Nuk kishte shumë që ishim kthyer nga Gjakova, ku kishim filmuar Çarshinë e Madhe dhe me shoqëruesin tonë, një redaktor të emisioneve kulturore të RTV të Prishtinës, e kishim lënë që darkën ta hanim nga ora nëntë. Prandaj, kur trokiti dera, menduam mos i kishte dalë ndonjë e papritur dhe po ngjitej lart të na njoftonte. Por nuk ishte Halimi. Kishte ardhur për vizitë Branko Brankoviç. Tani ora po i afrohej nëntës dhe ne mund të zbrisnim, sapo Iliri të ndërronte këmishën. “Si nusja, - i thashë Brankos për Ilirin, - gati jam, por s’jam gati.” Ai më rrahu supet dhe u ngrit i pari, si për të na nxitur.
Me Brankon ishim njohur gjatë një darke në “Bozhur”. Në darkë e kishin ftuar si njeri të njohur në fushën e etnografisë e të folklorit. Ai kishte ardhur me të shoqen, Darën, një grua si nja tridhjetë e dy-tre vjeçe, shtatlartë dhe elegante. Darën na e paraqiti me këto fjalë: “Moja zhena, moja zhizn i moja umrje!” (“Gruaja ime, jeta ime dhe vdekja ime”). Gruaja i tundi gishtin tregues me kërcënim dhe piu dy gllënjka verë nga gota e të shoqit. Më pas, ajo e përsëriti dhe unë e kuptova se, në të vërtetë, Dara e bënte këtë gjest sa herë i pëlqente veçmas diçka dhe donte ta shpërblente tjetrin me njëfarë përkëdheljeje. “Ah, drugarica, drugarica!”, psherëtiu Brankoja duke u kthyer nga e shoqja. “Ah, drugari, drugari!”, psherëtiu duke u kthyer miqësisht nga ne. Pastaj, me frikën se nuk do ta kuptoja me atë serbokroatishten time të çalë, e ftoi shoqëruesin të ndërmjetësonte: “Ndoshta nuk jeni në një mendje me mua, por mbi të gjitha veprat e Shekspirit unë vë Romeo e Zhuljetën. Nëse Hamleti, në vend të Ofelisë do të kishte njohur Zhuljetën, ju siguroj se nuk do ta dashuronte, pikërisht sepse tek ajo do të gjente atë që i mungonte atij, forcën e karakterit. Ja, përse sot nuk është aq në modë Hamleti. Kurse Romeo e Zhuljeta është një mesazh tronditës për të gjitha kohërat. Unë them se Shekspiri këtë vepër e ka shkruar për të gjithë ata njerëz që s’do të bashkohen kurrë dhe për dëshirat që kurrë nuk bëhen realitet. Dhe njerëz që ndahen e dëshira që digjen gjithmonë do të ketë.” Ai u ndal, i hodhi një sy së shoqes si për ta adresuar bisedën dhe pastaj, duke dashur ta zbuste disi efektin, m’u kthye mua: “Do ta shihni, druzhe Hatxhi dhe do të bindeni vetë!”
Vështrova njëherë nga Halimi mos më jepte ndonjë sqarim të mëtejshëm, pasi nuk e kuptova se cilin Romeo e Zhuljeta do të kisha rast të shihja. Me sa dija, Teatri Krahinor i Prishtinës nuk e kishte vënë në skenë atë dramë gjer atëherë. Po Halimi po kujdesej t’i mbushte gotën Ilirit, kështu që vështrimi im ndeshi në atë të Darës. Ajo buzëqeshi në një mënyrë të tillë, sikur të donte të shfajësonte edhe të shoqin, edhe veten, edhe mua. Kishte diçka të sinqertë dhe prekëse në atë buzëqeshje. Ndoshta këtë e theksonte kaltërimi i zbardhëlluar i syve që, sapo i picëronte në qoshet, dukej sikur ia stërpiknin fytyrën me dritë.
“Bravo, bravo! - i tha Brankos. - Më bie t’ju mbaj mëri, por e pranoj se keni folur shumë bukur!” Dhe piu përsëri një gllënjkë nga gota e të shoqit.
Mua nuk e di përse m’u kujtua Ivan Petroviçi i Çehovit dhe ai qëndrimi i tij prej babaxhani me shprehjen: “Vdis, Denis, më mirë nuk ke për të shkruar.” Dara bëri një brom me ne. Edhe Brankoja cakërroi gotën dhe, dalëngadalë, tërhoqi vëmendjen e tavolinës me anekdotat për Hasen e Husen. Bashkëshortët u treguan gjer në fund të sjellshëm dhe, gjer në fund, në marrëdhëniet e tyre sikur shprehej një gjendje e veçantë.
II
E kështu, Brankoja më rrahu supet dhe u ngrit i pari, si për të na nxitur që të zbrisnim në restorant. Në hollin e “Grandit” kishte njerëz. Poltronat e veshura me lëkurë të zezë dhe, në përgjithësi, mermeri i errët me krisa e damarë të bardhë krijonin një hije salloni. Diku poshtë nesh, si prej një bodrumi të thellë vinte një rropamë e mbytur. Brankoja se pse u sëkëlldis dhe m’u krijua përshtypja sikur do të më pyeste nëse ka në Tiranë klube nate. Por tha vetëm kaq: “Zakonisht, në Europë klubet e natës i bëjnë nëpër bodrume, si për të fshehur një anormalitet. Po të ishte për mua, unë do t’i shpallja anormalë ata që i frekuentojnë. Njerëzit kanë plot halle me të cilat duhet të merren.” Ai bëri përpara gjithë energji, sikur atë çast po shkonte të zihej me dikë pikërisht për klubet e natës. Por befas hapi krahët dhe qëndroi. “Ja, paska ardhur Halimi”, na tha. Halimi ishte ulur në një poltronë të qoshes. Çuditërisht, edhe pse nuk kishim ngrënë darkë, kruante dhëmbët me një fije shkrepëseje. Ai nuk e pinte duhanin, po mbante një kuti shkrepëseje vetëm për dhëmbët. Ishte njeri disi i heshtur dhe, qejfi i tij, të tregohej sa më i përpiktë.
- As topi s’e luan, të parët e kanë përcaktuar me kohë: traduttore - traditore (përkthyesi është tradhtar), - u ankua Brankoja duke përdorur shprehjen e njohur. - U zhduke tri ditë me miqtë dhe asnjë adresë për mua. Ah, druzhe Halim! - psherëtiu. - Me lejen tuaj, - qeshi pastaj duke iu drejtuar gjithnjë Halimit, - ju shoqërues i parë dhe unë shoqërues i dytë. Këtej, ju lutem! - bëri me shenjë nga restoranti.
Nëpër shkallë më hodhi krahun dhe zbritëm bashkë. Vinte i gjatë dhe dilte si nja një pëllëmbë sipër meje. Më duhej të mbaja kokën lart, por edhe ai e mbante disi të varur dhe kështu shiheshim sy më sy kur bisedonim. Brankoja kishte sy depërtues dhe, si çdo ballkanas, i shoqëronte fjalët me gjeste. Kur po pinim aperitivin, m’u duk se bëri një pushim me veten. I ra në fytyrë po ajo hije mërzie që ia kisha vërejtur në dhomë dhe, në atë pushim, sikur mundohej të justifikonte diçka të pathënë midis nesh. Ndoshta i rëndoi heshtja dhe tha:
- Miqtë duhet ta falin Darinkën. Jeni të lutur nga ana e saj ta falni. Me gjithë dëshirën e madhe, mungon sonte në tavolinën tonë.
Natyrisht, nuk kishte ndonjë detyrim për darkën, po gjersa kishte pasur dëshirë dhe s’kishte ardhur, duhej të kishte diçka. “Ndodhi ashtu...”, tha Brankoja. Pa dashje, ktheva kokën nga vështronte ai dhe u habita kur pashë Darinkën në një tavolinë më afër sporteleve. Ishte me një burrë që nuk ma kishte zënë syri më parë në “Grand”. Ajo ishte veshur me fustan të lëshuar, ngjyrë të mbyllët e disi ceremonial. Mbase e priste ardhjen tonë, sepse na përshëndeti nga tryeza e vet duke u ngritur pakëz dhe duke tundur kokën lehtë.
Mbaroi stadiumi në Mitrovicë?, pyeti Brankoja. Në të mbaruar është, tha Halimi. E ndjeu se tjetri kishte pyetur për të ndërruar atmosferë, prandaj shtoi një hollësi: Përndryshe, do të jetë gati kah tetori. Po marrim edhe nga një lloza, propozoi Brankoja. Unë do të marr Shveps, por nuk di çfarë kishit me dashtë ju, tha Halimi. Shveps, tha Iliri. Ndërsa unë porosita raki të vogël si Brankoja. Por do ta pi shpejt, thashë, sepse Halimi... Nuk ka kuptim të vonohesh gjithnjë, Halim. E ndjeu ku desha të dilja dhe uli sytë disi i turpëruar.
Ditën që do të shkonim në Ferizaj, Halimi na zbuloi një të “fshehtë”. “Kafet do t’i pimë nga unë, na ftoi në mëngjes, mbrëmë u shtuam me djalë. E dinim se vetë ishte beqar dhe pandehëm mos ishte bërë dajë nga e motra apo xhaxha nga i vëllai. Po motrat e vëllezërit i kishte gjithashtu të pamartuar dhe më të rinj nga vetja. Lindi nana, tha duke u skuqur gjer te veshët. Ishim pesë dhe tash u bamë gjashtë vllazën e motra. Kështu deshi baba... Mbase kishte të drejtë të skuqej disi, sepse duke gjykuar nga pamja e Halimit, kushedi ç’moshë kishte e ëma. Apo s’do të bajnë edhe kolegët hajgare me mua, qeshi, lene, lene ma!.. I premtuam se do t’ia ruanim “të fshehtën”, por për sekrete të tilla nuk mund të gjesh kasafortë. Sapo hipëm në makinë, shoferi që kishte pritur përjashta, e ngau: I thuaj mixhës Sabri se sidoqoftë me Fetah Asllanin nuk barabitet, baba im ka nantë, shyqyr!
- Nuk ke pse ngutesh, - më tha duke ngritur kokën. - Në shtëpi s’ka mbetur asgjë mangut për mua. Jo, he burrë, s’kisha pasë dert me hangër darkën gjithmonë kështu, - shtoi pastaj.
Brankoja kuptoi se po stepeshim për diçka. U përpoq të dilte nga pushimi me veten dhe u ankua:
- Halim, nuk po arrijmë t’i kënaqim mysafirët sonte. Pa u bëmë edhe ceremonialë dhe harruam se aperitivi më i mirë është humori... E pra, në fshatin tim, - nisi të tregonte, - kemi patur dikur një leshko, njëfarë Dragan Gjuroviç. I hollë dhe i gjatë Dragani, thoshin se mendtë ia kishte pirë sorra. Sesi ra fjala njëherë dhe dikush pyeti në katund përse janë aq të gjatë malazezët. Atëherë u ngrit leshkoja e foli: “Gjyshi Marko thoshte gjithnjë se malazezët bëhen stërhallë duke zgjatur qafën pas maleve për të parë nëse është pjekur gruri në Fushë të Kosovës!” Ah-haaa, - ia dha një të qeshure me breshëri. - Ah, mor Gjuroviç...
- Branko! - e ndërpreva.
- Ç’është? - pyeti ai.
Ishte Dara, gjithnjë në tavolinën e kreut me atë burrin e panjohur që, s’di përse, nxirrte vazhdimisht shaminë sikur po mbytej nga djersët. Ajo na pëshëndeti si herën e parë dhe Brankoja, pasi piu një gllënjkë raki, e kujtoi të shoqen me fjalët: Gruaja ime, jeta ime dhe vdekja ime. Pastaj na u drejtua neve: - Ju lutem, e di mirë se njeriu nuk mund të kënaqet vetëm nga fjalët. Dëshironi të hamë tani?
Ai thirri kamerierin dhe porositëm darkën. Në sallën e madhe të restorantit hynin e dilnin njerëz. Ndoshta në atë orë kishin arritur nga aeroporti edhe udhëtarët e avionit të fundit. Pak më tej, në dy-tri tavolina të bashkuara, ishin ulur rresht e rresht një grup kinezësh. Kisha parë kinezë edhe nëpër rrugë. Ata ishin të veshur të gjithë njëlloj, siç visheshin dikur në Tiranë dhe ndoshta pikërisht nga uniformiteti i veshjes dhe kujtimi i distancave, të bëhej sikur në fytyrat e tyre vërehej njëfarë përvujtnie dhe lodhjeje, çka të kujtonte legjionet e vjetra që rrugëtonin nga një perandori në tjetrën. Biseda kishte ngecur në: “Ah, mor Gjuroviç...” Por a do të rifillonte Brankoja aty?
- Ku do të xhironi nesër? - pyeti ai.
- Në Gadimë, - thashë.
- Domethënë doli fjala ime, do të shihni pikërisht Romeon e Zhuljetën, - ia bëri Brankoja disi i gjallëruar. - I shihni me vëmendje, ju lutem. Keni për t’u bindur se, në llojin e vet, ato përbëjnë një kryevepër po aq tronditëse sa ajo e Shekspirit. O Zot, çfarë mrekullie! Është për t’u çuditur, por dëshmojnë pikërisht idenë e tragjedisë së Shekspirit: në këtë botë do të ketë gjithmonë ëndrra që nuk realizohen kurrë dhe njerëz që kurrë nuk mund të bashkohen.
Ai kishte folur me një ton disi pikëllues dhe heshti gjatë. Heshtëm edhe ne. Po ai dreq Halimi, përse nuk më jepte ndonjë hollësi më tepër, sepse ashtu si në “Bozhur”, nuk po kuptoja ç’ishin Romeo e Zhuljeta e Kosovës dhe ç’lidhje kishin me dashnorët e famshëm veronezë. Ç’është e vërteta, fjalët e Brankos të ngjallnin një ndjenjë dhembjeje e trishtimi për ndarjet e përjetshme dhe për shpirtrat që duhen, por që s’bëhen dot bashkë. Natyrisht, nuk kishte ndonjë lidhje, por mua më shkonte në mend se Halimin ndoshta e trishtonte afrimi i ndarjes dhe m’u kujtuan fjalët që na kishte thënë në Prizren: “Kur do të ktheheni në Tiranë, edhe sa ditë jemi bashkë? Më duket se më shumë e ndezëm, sesa e shuam mallin!”
Por në ato çaste, si ta kisha zemrën të zbrazët, më përpiu mendimi nëse mund të filmohej Romeo e Zhuljeta. Veçse më parë duhet të dija se ç’fshihej prapa këtyre emrave, ndonjë çift real apo... Në qoftë se nesër shkojmë në Gadimë, iu drejtova më në fund Brankos, a mundet që... Haxhi, më thirri Halimi. Ç’është?, ia ktheva si Brankoja pak më parë. Ishte përsëri Darinka. Atë burrin e panjohur e shihja në profil. Pjesa e dukshme e fytyrës, me lustrën e djersës, shkëlqente si parafinë. Ai njeri sikur kishte përbrenda një zjarr tretës apo diçka tjetër, munduese e sfilitëse. Ndoshta e shqetësonin edhe ndërprerjet e Darës. Por kësaj here ajo na përshëndeti fare shkurt dhe ne e përshëndetëm gjithashtu nga vendi.
Po në qoftë se nesër shkojmë në Gadimë, rifillova, a mundet që Romeon dhe Zhuljetën... Brankoja buzëqeshi dhe unë s’e mbarova pyetjen, sepse ai e kishte kuptuar dëshirën time. Natyrisht, më ndërpreu, është e mundshme, madje ju mund t’i filmoni edhe këtu. Si këtu?, u habita. Në këtë sallë, tha ai. Heshti. Një grimë herë shihja si thithte cigaren dhe si i afrohej shpuza te buzët.
- Ju me siguri nuk e dini se cili është ai njeri, - tha për burrin që shoqëronte Darën. - As ti Halim. Ai ka ardhur nga Ljubjana. Ka leuçemi dhe kurohet pa shpresë në një klinikë të specializuar. Dikur janë njohur me Darën në Akademinë e Arteve të Bukura. Atëherë ishin studentë dhe ai e dashuronte. Mirëpo Dara s’ndiente gjë dhe kështu... Kështu, ai ka ardhur nga Ljubjana me dëshirën që të hanë një darkë bashkë. Ishte diçka që nuk mund të mos i plotësohej. Nëse gënjen për atë leuçeminë, kjo është puna e tij. Sidoqoftë, për Darinkën ai ka qenë gjithnjë një i vdekur... Ah, u turbullova edhe unë këto ditë!
Tregimi i tij ra si saç në bisedë dhe duhej të prisje të ftohej ca, pa të mund të thoje diçka. Dhe ndoshta asgjë nuk do të shtohej më, sepse bashkëstudentët e dikurshëm ishin ngritur dhe, në ndarje, po këmbenin fjalët e fundit më këmbë.
- Branko Brankoviç, ju lutem, - u dëgjua papritur zëri i Halimit, - meqë na lejuat këtë intimitet, desha të përfitoja sa pa ardhur Dara. Unë e kuptoj çfarë keni parasysh kur thoni se për Darinkën ai njeri ka qenë gjithnjë një i vdekur. Po përse atëherë, në krye të bisedës, i morët për Romeo e Zhuljeta?
Brankoja më shkeli syrin dhe u mundua ta fshihte këtë gjest, duke shuar cigaren. Pastaj buzëqeshi në një mënyrë të hidhur, por edhe të përmbajtur, siç buzëqeshin zakonisht njerëzit me logjikë të fortë:
- Unë nuk i mora si Romeo e Zhuljeta, unë i deklarova të tillë. Dhe ata janë të tillë, pikërisht sepse nuk u bashkuan. Por më duket se sonte e tepruam me këtë motiv. Apo jo, Hatxhi?
- Për pasojat njeriu mund të flasë gjithnjë gjatë, - thashë.
- Po, po, - qeshi ai, - e saktë.
Nuk patëm më kohë, sepse Dara ia mbërrini. Ishte ende e prekur, vuante që tjetri po vdiste aq i ri dhe, kur u ul në tryezën tonë, iu rrëmbushën sytë.
- Ti je e mrekullueshme, Dara, - i tha Brankoja. - Unë kurrë s’kam për t’u penduar që të adhuroj. Ja, ne pikërisht për gratë po bisedonim, - u mundua t’ia ndryshonte atmosferën. - Dhe unë po thoja se ne, burrat, edhe kur detyrohemi të trillojmë diçka, të shumtën skuqemi nga turpi, kurse gratë, ngaqë janë tepër të dhembshura, dalëngadalë fillojnë t’i besojnë asaj që lozin vetë... E ti po qan me të vërtetë?! - e ngacmoi.
- Pusho, ari! Nuk ke arsye të dyshosh, - e përkëdheli e shoqja duke i hedhur dorën në qafë.
Asaj iu drodhën qepallat dhe, për shkak të syve të veçantë, unë pata përshtypjen sikur lotët do t’i shndërroheshin në qumësht. Sa e pastër dukej Dara.
- Ah, Hatxhi, - psherëtiu, - ah, miq të dashur, po darka po mbaron, kurse sonte unë nuk kam pirë ende një gotë verë me ju!
Brankoja i mbushi gotën dhe dora që mbante shishen se pse i dridhej ngadalë.
III
Na u desh të bënim ca xhirime të tjera dhe në Gadimë vajtëm pas dy ditësh. Ndërsa i vija kasetën aparatit, më dukej sikur e kisha ende në sy Fushën e Kosovës, të rrafshtë e të pamatshme, me heshtjen e shurdhët të hapësirave të mëdha. Binte dielli dhe vende-vende, ku toka ishte lëvruar, dherat e zeza e të shkrifta ndrisnin butë, si flokë të lëshuar gruaje. Një aty e një këtu shquheshin shtëpitë e kosovarëve, me gardhet e pojatat, me mullarët e barit si qeleshe në oborr. Tutje, në udhën që vazhdonte, kisha parë shtëpi të tjera të larta, me çatitë e pjerrëta dhe kapakët e grilave në pjesën e jashtme të dritareve. Në fasada u kishte rënë suvaja, por edhe qoshet anësore pak nga pak ishin kruar duke zbuluar skeletin metalik. Nuk kisha parë asnjëherë shtëpi prej hekuri. Ndoshta tamam artificialiteti i tyre të krijonte përshtypjen se ishin pa themele dhe ishin montuar drejt e mbi tabanin e fushës.
- Ta dish, - më tha Halimi, - në qoftë se do të na mbash gjithë ditën këtu, unë do të të mbaj gjithë natën në hotel... E ç’mirë, moj nanë! - iu kthye një plake që ishte afruar te makina dhe diç po e pyeste. - Hiç mirë nuk jam. I sheh këta të dy? - më veçoi mua dhe Ilirin. - Kanë ardhur dje nga Tirana dhe duan të ikin nesër.
- Jo, hé dadë, kaq shpejt! - ia bëri plaka e hutuar.
Të nesërmen vërtet do të kalonim kufirin. Kishin shkuar pesëmbëdhjetë ditë, por me sa duket koha që shkon gjithnjë është e shkurtër, dhe koha që pret gjithnjë është e gjatë. Që në mëngjes Halimi na ishte ankuar për dhimbje koke, pastaj kishte shtuar menjëherë: “Po edhe ju, dashkeni të punoni ditën e fundit, kurse ne një Zot e di kur shihemi më!”
- Bash prej Tirane je? - më pyeti plaka. Pastaj ia lëshoi litarin lopës që po kulloste aty, si për ta ndier veten më të shpenguar.
- Ai shoku tjetër është nga Tirana, - thashë.
- E ti, bash nga Shkodra?
- Jo, jam nga Durrësi, po Shkodra nuk është larg.
- E pra, e kam një nip në Shkodër, Qerim Lushën. A e njeh?
- Nuk e njoh. Durrësi nuk është dhe aq afër.
- Po edhe në Durrës e kam një fis, - më zuri ngushtë plaka. - Uh, lum dada për të, Avdi Peja i thonë. Ti e njeh, po?
- Kam ikur shpejt nga Durrësi, moj dadë, - e qetësova. - Kam vite në Tiranë.
- Hëhëë, në Tiranë, - u gëlltit gjatë plaka. - E pra, i kam do rrajë fisi edhe në Tiranë. Baba jem, rahmet pastë, shkonte dikur si me kenë tue shkue në Ulqin. A po i njeh ndopak djemtë e Sadri Demollit?
Rashë në hall dhe s’gjeta tjetër shfajësim:
- Do t’i gjej në Tiranë dhe do t’ua çoj selamin tënd, - thashë.
Ajo pati një rrëqethje. I shtriu krahët sikur deshi të më prekte dhe foli prej aty:
- U thuej se ke ndeshë dadën Sutë, Sutën e Ramadan Pejës, u thuej. Ata mandej ma çojnë selamin edhe në Shkodër, edhe në Durrës. - Ajo u gëlltit prapë e lëvizi pak. Dhe mua prapë m’u duk sikur do të vinte të më prekte. - Uh, lum dada për ty! - më zgjati duart. - Merre këtë, se nuk po më ndodhet gja tjetër. E ç’u ba, ku shkoi... - Ishte një gjysmë molle. Mishi lëngështor ishte shumë i freskët dhe dukej se molla sapo ishte ndarë me dorë.
Një fëmijë i vogël u rrëzua ndër këmbët e plakës. Ajo e ngriti dhe vështroi prapë rreth e rrotull, sikur kërkonte dikë. Por edhe mua po më thërrisnin. Halimi kishte gjetur mësuesen, që bënte punën e cicerones në shpellën e mermerit dhe Iliri kishte filluar të filmonte nga hyrja.
- Po ç’bën more, - iu shkreha, - mund të ketë gjëra më interesante në thellësi!
- Ç’thellësi! - ia bëri ai si i dëshiruar.
Kur hodha sytë në kubenë e shpellës, i dhashë të drejtë: diçka prej kristali rrëzëllues kishte shkruar tavanin. “Ti merru me detajet, - më tha Iliri. - Do të ishte mirë të vinim ndonjë projektor, po ku i dilet me kabllo. Thonë se shpella është një kilometër e gjatë.” Kalova përpara; rrugëza ishte e dystë dhe e shtruar, nga të dy anët kishte parmakë të ulët çimentoje. Mësuesja cicerone përpiqej të më shpjegonte diçka për stalaktitet e stalakmitet, ngulte këmbë se paraqisnin interes të madh ngaqë në trup të tyre kishte edhe degëzime të vogla horizontale. Kjo ishte e pashpjegueshme dhe shumë e rrallë. Fati i speleologëve, thashë. Ajo qeshi. Kurse unë e kam të vështirë t’i shoh me syrin e tyre, shtova. Po, pranoi ajo, ç’është e vërteta këtu arti e mund shkencën.
Kisha përsipër një damar në formë qemeri, mbushur me motive bimore e gjeometrike. Ngrita aparatin, por te guva ku fillonte damari, ndriçimi elektrik i shpellës mezi depërtonte dhe kuadri më vinte i mjegullt. Dalta e pandjeshme e kohës kishte gdhendur gjithfarë figurash. Herë më bëhej se shihja një tabaka përplot me grurë të qëruar, herë tjetër se pse më shfaqeshin farfuritës, si prej një xhepi të vogël galerie, ato shkëlqimet e ftohta e pikalore të xeherorëve.
- Përse nuk filmoni?
- Guva nuk ka dritë të mjaftueshme, - i thashë mësueses. - Pastaj, më duket sikur diçka të përafërt kam parë edhe gjetkë.
- Mos doni të thoni në Trepçe? - u mundua të bënte një lidhje.
- Në muzeun e kristaleve, - thashë.
- Pikërisht, - u kënaq ajo. - Është një konstatim që e kanë bërë edhe të tjerë. Të dyja llojet e kristaleve janë të bukura. Por ka që thonë se ato të Trepçes të zgjojnë idenë për t’u bërë i pasur, kurse nga kristalet e Gadimës, kushedi pse, të vjen të qash... Sidoqoftë, - tha me një afsh mallëngjimi, - kristalet e kësaj shpelle s’do t’i ndërroja me asgjë në botë, megjithëse e di mirë se ekonomia e mund artin... Ah, arti! - psherëtiu duke e shkurtuar fjalën. Dhe eci më tej, që të mos më pengonte.
“Haxhi, o Haxhi!”, më thërriste Iliri. Ai kishte mbetur prapa me Halimin e më thërriste sa herë shihte diçka, për të cilën besonte se më kishte shpëtuar. Akustika i binte zërat të përforcuar dhe, herë-herë, kapja dialogun e tyre. Hajt, pije se nuk të mbyt. Ama, një vrimë në ujë, lëpije pra, se t’u ngjit gjithë nëpër buzë... Brrr, ky qenka i pështirë për t’u pirë, pa le më ta lëpish. Brrr! Eh, i ke ojna këto, sot jemi bashkë e bën kështu, por nesër...
- Si ju duket? - më pyeti mësuesja.
- Halimi pi ilaç për dhimbje koke dhe bëjnë shaka, - thashë.
- Ju pyeta për atë këndin atje, - shenjoi ajo. - Nuk ju duket si sy? Përndryshe, është nga thesaret më të vyera të shpellës.
U afrova edhe më nga e majta. Prapa parmakut, një pellg i vogël uji ishte shumë i kaltër, sikur aty të ishte tretur gurkali. Dhe sipër, në mermerin që pikonte, ishte sajuar një sy i madh në formën e bajames, me halat e kristaleve në vend të qerpikëve dhe me bebëzën që dukej e errësuar për shkak të boshllëkut. Një sy balade, më vërshoi në mend. Ku ishte trupi i murosur i asaj gruaje, që kishte lënë përjashta vetëm syrin e djathtë?! Një sy dhe një pellg uji, si një pellg lotësh. Haxhi, o Haxhi! Të m’i çosh selam... Dikush po vinte. M’u duk sikur po vinte dada Sutë. Të m’i çosh selam... Cila ishte ajo grua?! Trupi në kalanë e Shkodrës dhe syri në mermerin e Kosovës, m’u përshkua një ndërlidhje e vetvetishme.
- Haxhi, Haxhi, more!
- Më plase, - iu shkreha Ilirit. - Çfarë dreqin ke që thërret?
- M’u mbarua filmi e po dal jashtë të marr një kasetë.
- Ani, - tha mësuesja, - e dija se do t’ju pëlqente.
- Kishit të drejtë pak më parë, - thashë.
- Po, po, - mërmëriti ajo, - këtu të zbutet shpirti dhe mua më vjen të qaj. Gjithçka unike ka pushtet të çuditshëm.
Halimi filloi të fshinte buzët prej lëngut ngjitës të ilaçit. Bënte fresk, krijoheshin korrente nga xhepat e shpellës. Xhepat ishin të zënë me argjilë, por me sa duket komunikonin nëpërmjet të çarave me katet, që ende nuk ishin eksploruar. Rreth e qark sikur ndihej një e fshehtë, që argjila ia kishte mbyllur gojën dhe nuk e linte të dëshmonte praninë e vet. U-e-uuu, gulçonte fshehtësia, u-e-uuu ngashërehej mistershëm. Të vinte të ktheje kokën majtas e djathtas dhe të hetoje nëse vërtet ishte ndonjë ngashërimë apo era ishte fryma e asaj bote, e cila nuk pajtohej me varrin dhe priste të ringjallej... Ja dhe Romeo, ja dhe Zhuljeta, dëgjova papritur. Nga dilte zëri, kush fliste?
- Romeo vjen pak më i gjatë nga Zhuljeta, - shtoi mësuesja. Ajo po fliste si për të gjallët dhe, kur u mënjanua të binte drita mirë, pashë një stalaktit që zbriste nga kubeja dhe një stalakmit që ngrihej nga trualli i shpellës. Ishin prej mermeri të lëmuar dhe të rrëshqitshëm.
U kthye Iliri e zuri të filmonte sfondin rreth e qark. Mësuesja i rrinte në krah. Skenën për vete, aktorët po ia lë atij, tha për mua duke qeshur.
Mbeta në heshtje një grimë herë. Pas asaj nate në “Grand”, e kisha pyetur Halimin dhe ai diç më kishte thënë për Romeon e Zhuljetën e Kosovës. Më kishte folur në një mënyrë të përgjithshme dhe me një ndjenjë mosdashjeje, sikur ta bezdiste ajo bisedë. Ai s’më kishte përmendur asnjë nga ato hollësi, që tani i kisha para syve dhe që më duhej t’i filmoja. “E ç’pret, - më tha, - vër kameran nëse ke për të filmuar, ose t’i vëmë kapak kësaj pune e të shkojmë. S’e kemi ndër mend ta kalojmë tërë ditën këtu.” “Ditën do ta zgjas për vete, që të shkurtoj natën për ty”, e ngacmova. “Mirë, mirë”, ia bëri ai, “por sonte s’ka gjumë, ta dish.” Nxori shishen e ilaçit, u bë gati të pinte dhe një gllënjkë, por vetëm e nuhati. Pastaj thartoi fytyrën i mërzitur:
- Ma bëre borxh ditën e fundit!
- Po ç’bëhesh qesharak, - thashë, - do të kemi kohë të rrimë herë tjetër.
- Ee, - murmëroi, - kushedi a takohemi ndonjë ditë!
- Po, - tha mësuesja, - pas një milion e pesëqind mijë vjetësh. - Ishte një keqkuptim që lidhej me profesionin e saj. E ndjemë menjëherë, sepse ajo u kthye nga ne dhe vazhdoi: - Zakonisht, të gjithë sa vijnë, i mundon kureshtja nëse Romeo e Zhuljeta do të takohen një ditë. Sipas përcaktimit të shkencëtarëve, ata do të bashkohen pas një milion e pesëqind mijë vjetësh. - Dhe shenjoi me dorë distancën mes tyre.
Stalaktiti e stalakmiti ishin nisur në drejtim të njëri-tjetrit dhe dukej sikur dëshira për t’u bashkuar ishte shpirti i fshehtë që i kishte rritur. Por s’ishin bashkuar dot. Mundimi i gjatë nëpër kohë sikur i kishte stepur. S’di pse ndieja një përhedhje nëpër muskujt e krahëve; më turbullonte dëshira t’i zija me dorë dhe hapësirën e ngushtë, si një kufi në boshllëk që i ndante, ta kaloja duke tërhequr herë... “Ah, është e pamundur të dalësh kundër Shekspirit të madh, - m’u bë se më foli dikush. - Në këtë botë gjithmonë do të ketë ëndrra që nuk realizohen dhe të dashur që s’bëhen dot bashkë.” M’u kujtua Branko Brankoviçi me atë fytyrën e madhe dhe atë shprehjen herë të pikëlluar e herë prej babaxhani. Të ketë dyshuar se Dara e ka dashur ndonjëherë atë bashkëstudentin? Ta ketë fashitur dhembjen tani?, pyesja veten. Natyrisht, do ta kishte të tmerrshme po ta humbiste njeriun e tij. Kushedi ç’do të ndiente dhe kushedi ç’do të bënte, sikur Darinkën... Më erdhi mirë që miqtë ishin bashkë dhe ndiheshin të lumtur.
Sidoqoftë, të thëna në një çast të papërshtatshëm, fjalët e mësueses sikur na rënduan. Sa kohë filmuam, Halimi foli a s’foli dy fjalë. Zinte me gishtërinj pjesën e ballit midis vetullave dhe, herë-herë, më hidhte një vështrim me atë ndjenjën e mërzisë e të mosdashjes për të qëndruar më gjatë.
Ai e ruajti këtë mërzi edhe duke vozitur makinën. Vetëm kur bëmë një copë rrugë, na tha:
- Të kishim pirë ujë, makar, kam etje.
M’u kujtua copa e mollës që kisha në xhep dhe e nxora.
- Dale, kam edhe unë një copë mollë, - tha Iliri. - Ma dha një plakë, kur dola të ndërroja kasetën. Edhe tha, ma ço selamin...
- Ah, po edhe mua dada Sutë ma dha, - thashë i habitur.
Për disa çaste, copat e mollës m’u lëkundën në shuplakë të dorës. Kushedi përse, ndjeva atë përhedhjen e mëparshme në muskujt e krahëve. Si pa dashur, zura t’i afroja dhe, kur copat u bashkuan në grusht, pashë Halimin që po më ndiqte në pasqyrë.
- Hë?- ia bëri.
- Është një mollë, - thashë, - dy pjesët përputhen. Hm, djali i mixhës Sabri, po u shihkemi prapë, - qesha.
Nuk bëzajti. Pak nga pak, shpatullat iu ngjeshën në sedilje, sikur po rehatohej për të fjetur. Pastaj i fryu nga dritarja asaj fijes së shkrepëses që mbante mes dhëmbëve dhe, si liroi gojën, ia mori me zë:
Mos e qaj me lot, moj dado
Mos e qaj me lot,
Se shkon moti i parë, moj dado
Porsi dita sot...
Makina shkonte me shpejtësi dhe, përpara, fusha dukej sikur vinte me vrull drejt nesh.

Dhimitri Jani Kokaveshi: PETALESH

Bota, dhurohet si mister 
zbarkon
mëshire nuk e pres
për jetën.
Jetën!... E pres, gëzimeve
e ftoj.
Më fton dhe m'i kuron
misteret?...
Dritës zbërthej, si një ceremoni
përzgjedhur
mirësive, nuk e mohoj
përballjesh!...
Dhe kur më provokojnë
hijet?...
S’i fsheh, mes dritës, përplasur
i zbërthej
hijet?... Si dhimbjet po i tret
misterit
të pa zgjidhur, të ndriçohen.
Mendimin, shtrij
jetës ja ngarkoj vitet!...
M’i numërojnë.
Si lojë petalesh, e afroj dhe shtrihem
mbi mendimet.
Aty!... Po akordohem mbi dëshirë
kur s’i arrij
dhimbjet?... Ja shkul
një e nga një
si lules!... Që përkulen dhe
zmbrapsen
pa një rezistencë, përkuljet?...
I shpërfill
mistereve… zbërthehem.
Mes të panjohurës
i mbroj me të kuroj... çuditë.
Dhe ti o dritë!...
Kur më mohon, po më ndryshon
nuancat.
Jetën!.... Pa tone, e harroj
ashtu më shuhet
drita. Dritës!...Harrohem që ti gjej
fajet dhe fatin?...
E përzgjedh, me lulet vjen!...
Pranvera.

X
Shtrihej!.. Si dallgë prehri i saj, në një mbulim përsosmërie bregut i falte… një madhështi kjo mrekulli, mundet..., veç mes ndjesive.

Ramiz Kuqi: Cikli poetik "Para Gjergjit"

KRUJË
Para Gjergjit përulet koha stinët
Senatorë flamuj gjeneralë
Gurët shpalosin ëndrrat e kombit
Dielli shkëndijë zjarri xixa strallë
Evropa kafshon buzët hartën
Mëkatet kokëulur rikthehet në gjumë
Po malet e lisat e gjatë me fyej
Tundin krahët ëndrra t'u bëhet lumë
Para Gjergjit veç do kalemxhinj të krisur
Nxijnë emrin e tyre për disa florinj
Para Gjergjit përulet koha stinët
Për(u)len dhe do faqezinj !

PO IK
Fjala e bukur e besës si lejlekët
Nëpër re vjeshte e shi qielli të ftohtë
Si një varkë e shpuar që endet nëpër det
Me një shportë kujtimesh lidhur në nyje
Natën udhëton nëpër kulla kuvende fisesh
Te balli i oxhakut janë ulur portrete me florinj
Në letër e dorë
Nënshkruajnë dosje fjalë evrope emri im
Grisur rri në skaj të këtij horizonti Ora e fatit
Për faqe të dheut
Zëra predikuesish më kthejnë në vitet e mbrapshta
Kur nata ishte mbushur me gogol të frikshëm
Që shponin qiellin me gjilpërë e Un' i ndezur
Fikej ngadalë
Udhët ishin mbushur me qe e kuaj zëra të tokës
Përtej Izmirit e Bursës toka shterpë
Një qiell i ri mbulonte ëndrrat çdo natë
Zëra predikuesish më kthejnë në vitet e mbrapshta
Bukëshkalët !

RRUGËT
Sa të gjata pa kufinj
Të largëta
Udhë idhnake
Herë edhe të frikshme
Si hije
Me germa të panjohura
Në çdo hapërim
Si trok kali
Rrugë me shi !

KOKËN LART
Kur të gjuajnë me gurë , mbaje
Fjalën e urtë ruaje për mikun
Në sofrën e kullës shtroje 
Me një gotë verë
Zogut hapja dritaret e shpirtit
Për një fjalë e bimē të keqe
Mos e hjerr një arë me kallinj
Bukën shtroja
Atij që ndjell me fyell
Tufën e harlisur, këngēn
Për një lindje të agimit
Me diell
Kokën lart!