Kujtim STOJKU: Cikli poetik "Në prag të verës."

KRISMA NË QETËSINË E LËNGSHME

Në zemrën time është një pasqyrë e thyer,

çdo reflektim është një britmë e çjerrë pa zë,

një krisje që zvarriset duke ecur ngadalë,

si një merimangë që s’duron t’rrijë e heshtur më.

Ora më vështron me dhëmbët që i kërcëllin sikur thyen një arrë,

tik - taku i saj shënon tingëllima e vaje lotësh,

është një kërcitje eshtrash që po na thyhen ngadalë,

nën lëkurën e një nate pa ëndrra, që i interpertojnë idiotët.

Muret më afrohen ngadalë për t’më marrë shpirtin,

u dëgjoj frymën që në gojë nuk e kanë,

por brenda trupit tim prej dhimbjesh ulërisin

si diçka që kërkon t’shpëtojë e s’gjen derën dot të dalë,

e n’mes hijenash me gëzim darkën përgadisin.

Sytë më janë bërë dritare që kërkojnë t’fusin në shtëpi dritë,

por për çudi ata shohin brenda vetes së dikujt tjetër,

dikujt që s’jam unë, por një tjetri krejt shpirt zi,

por që qan me zërin tim për dhimbjen e vjetër,

në një gjuhë që s’e njoh dhe s’di në është shkruar në letër.

Truri më është kthyer në një korridor pa dalje,

dyert s’gjenden, çdo mendim ka këmbë të lagura në një shi që bie papaushim,

dëgjoj njerëz që thonë që s’e dinë pse çarten,

vetëm brenda kafkës sime, i mbledhur galuc mendimi rri.

Dhe bota jashtë duartroket këtë spektakël kllounësh,

Në një skenë të mbyllur për publik,

ku aktorët pëshpërisin fjalë se kjo shfaqje ishte për spektatorë t’dhunshëm,

që më trembin më shumë se e vërteta, që t’ngulet në zemër si thikë…

PËRBALLË INTELEKTUALIT TË MARGJINALIZUAR

 

Në një qoshte t’zbehtë kafeneje,

Ku rrezja e diellit bie me vonesë,

Ai, intelektuali shkruan mbi letra t’verdha,

Me një stilograf që më shumë zemër se bojë derdh.

 

Më shumë se me njerëzit ka folur me librat,

Mendimet i ka rrahur si gurë në erë,

Tani flet me heshtjen, dëgjon kur këndojnë bilbilat,

Fjalën e shkruan me diell meloditë e jetës mbjell.

 

Përballë tij krekoset i veshur me mëndafsh pushtetari,

Përrallis fjalë që s’kanë asnjë fare peshe,

Kafkën e ka bosh e s’di çfarë thotë truthari,

E mendimet i rrallohen si pranon asnjë fije letre.

Për besë asnjë libër s’e ka lexuar,

Fjalët e mëdha që s’i kupton përtypet si lopa n’grazhd,

Si dekor për fjalime përdor thëniet e mençura,

Ku çdo presje është plagë, çdo pikë një mashtrim ka,

Dijen gjithmonë e sheh si një kërcënim,

Sepse injorancën rrezikon ta zbulojë drita.

 

Intelektuali rri i mënjanuar nga çdo tryezë vendimmarrje,

Ai ngjan me një orakull të harruar,

Që i flet të vërtetat që askush s’ka veshë me i dëgjuar,

Por kur ai flet me të fillojnë e tallen.

 

Fjala e ndershme kur nuk dëgjohet, 

Është si thikë që pret me heshtje,

E prandaj pushtetari tërbohet,

Hidhet e përdridhet duke u kapur pas çdo gënjeshtre.

 

Në atë kafene të thjeshtë truri s’blihet me fonde e tituj,

Aty ku leximi për ta është një akt rebelimi,

Pushtetari n’karrigen e vet si zvarrnik dridhet, shijen e ka t’hidhur,

Errësira ka filluar të çahet dielli po sjell agimin.

ZËRI QË ECËN MBRAPSHT

 

E kam parë në qoshen ku drita harron të vijë.
Një siluetë prej tymi dhe qelqi,
Me këmbë që s’prekin tokën,
Dhe zëri që futet në veshë
Si një kujtim që s’ka ndodhur kurrë.

Ai ecën mbrapsht.
Çdo hap i tij çon një kujtesë më larg,
Çdo fjalë që thotë zbërthen një mendim,
Që e lë rrugën bosh që nga qafa shkëputet si një shall,
Në mes të stuhisë.

Ai më njeh.
Thotë se kam qenë gjithmonë me të,
Në gjumë dhe kur kam qenë zgjuar,
Që frymët e mia janë pëshpëritje të tij
Që më imitojnë për të mos më trembur mua.

Kur i fola, nuk më dëgjoi,
Por hunda e tij thithi zërin tim,
Pasi e bëri tym, shtëllunga – shtëllunga n’ajër e çoi,
E më pas m’u mbushtoll përreth,
Derisa u bëra strehë për hijet.

Kur u ula, ai u ngrit brenda meje.
Kur qava, ai qeshi në gjuhën e pllakave të ftohta.
Kur u krisa, ai më mblodhi si qelq i rrëzuar
Në një kuti pa formë, por përsëri fola,
Që e mbante në vend të zemrës në duar.

Dhe kur dua të flas,
E dëgjoj për çudi veten përtej vetes,
Si një zë që ecën mbrapsht,
Në një dhomë ku askush s’ka hyrë kurrë,
Por flet vetëm përmes heshtjes.

PRANËVERË MAGJIKE

Pranëverat janë magjike dhe krejt moskokëçarse,

Rinia toksikohet duke u argëtuar me dashuri,

Traditat folklorike sa vijnë e bëhen më bajate,

Dielli gjithmonë do të shndërisë me rrezet e tij.

Ne, jetën do ta kalojmë duke tjerrur lirshëm valle,

Harroni të shkuarën, të ardhmes i këndojmë me marrëzi,

Do t’fluturojmë si zogjtë nëpër re,

Këngën e bilbilave duke e dëgjuar natën me kënaqësi.

Melodi të kompozuar në pyll, oh! Ç’krijimtari,

Me gjithë këto trillime netët janë të zymtë,

Pyetje që s’kanë përgjigje për të gjithë.

Pranëvera jeni ju dhe aty është lumturia,

Hijeshia e një kombi të lashtë derdhur në këngë,

Një aromë gjithë gëzim lëshojnë lulet e çelura,

Sepse aty ku ju jeni dielli lind.

Aty ku jeni,

Dielli që perëndon ju le gjurmë mbi shpinë,

N’agshol rrezet e florinjta do t’këndojnë përsëri,

Duke bërë që dielli të rilindë,

Në të bukurën e bekuar prej Zotit,

Shqipëri…

MENDJE DIMRI

Gjithmonë dimri mendjen e ka të ftohtë,

Me anekdota zbavitëse të zhdrivillon mendjen,

Edhe kur fryn erë e dëbora bie flokë-flokë,

Ne qeshim e akull s`ngrin, prej së qeshurës trembet.

Anekdota e radhës për këtë dimër,

Është për hamshorët e paskrupullt që

enden duke bërë shamatë rrugëve t`qytetit,

ku një bushtër ua pret rrugën, e gjithë naze u kërleshet.

Kudo që ata shkojnë vetëm bëjnë shamatë,

Mundohen ta shmangin bushtrën duke u mënjanuar djathtas,

Për çudi, gjurmët një vijë t`lakuar lenin pas,

Duke bërë zig-zage sa djathtas – majtas.

Rendnin hamshorët e t`ftohtin e dimrit s`e ndjenin,

Bushtra hovte duke iu kërleshur rrugës,

E ata si të marrë pas saj mjakeshin e qeshnin,

Si u zbavit me ta sa deshi, u shtri e fjeti gjumë,

Kjo ishte ankdota e dimrit,

hamshorëve akoma ua dëgjoj zhurmën….

PËRJARGIET E DIMRIT

Kur dita zgjohet nga terri i zi i natës,

Është një ditë e re dhe thonë se:

- Ndryshimi i botës është kjo?

Ky ndryshim ngadalë gjatë dimrit vjen.

Kjo erë perendimore s`do t` më mungojë,

Befas, përpjekjen e tij e gjeta,

E reja është se po më puthte,

Për çudi, dimri ishte pa dhëmbë,

E jargët nga goja pizgë i shkojnë.

Duke qenë gjithmonë zgjuar,

Ai që vjen drejt rrugës sime i afrohem,

Unë shkoj ta takoj, por ai ikën pa m`shikuar,

I njoh shënimet e tij dhe s`kam pse befasohem,

Mëngjesi ngjyrë trëndafiltë më sheh si të shkalluar,

Kur rrëfej ditët e tij, s`e di pse me mua hidhnohet.

Dritarja ime pret të dëgjojë agimin,

Kur ai më thërret pres të takohem n`mëngjes,

Kur u rrokullis nata s`e di pse më solli gëzimin,

Kur drita me butësinë e saj errësirën e ktheu në gri,

E më pas do t`vinte shumë e ëmbël,

Ju betohem se s`do ta besoja aspak për besë.

Por unë jam i detyruar që t`iu tregoj,

Kur bardi këndon duke vënë n`dyzen telat e shpirtit,

Drejt vdekjes sime nxiton me të shpejtë,

Unë e ndjej, e njoh atë sipas melodisë që t` shtypin,

Ai më gjen duke kryqëzuar krahët,

Lutet që këto shënime të mos i shkruaj,

E unë më mirë të vdes….

TETOR

Tetori, është në ditët e tij të fundit,

Një tufë zogjsh fluturonin në qiell,

Disa mund t`i kenë përshkruar dhimbshëm,

Që të trembur fluturonin në një vend tjetër.

Pranverën e përshkruanin si të shenjtë,

Të tëra stinët e tjera duke i nënvlëftësuar,

T`pandryshueshme nga kohërat gjërat ishin vërtetë,

Dhe në kohë thonë ne s`kemi gabuar.

Përshkruajnë pyllin ku zogjtë ulen të këndojnë,

Harlisjen që karakterizon pyllin,

E krahasojnë me tërbimin që ndodh n`këtë botë,

S`është asgjë tjetër vetëm se një spazmë gëzimi.

Fjalët s`janë asgjë tjetër,

Kur dalin prej goje të gjithë e dinë se sa dhimbnin,

Këtë e dimë se është një përkdhelje e bukur, e vjetër,

Por, jashtë mundësive të kohës s`mund të ishin.

Është tamam sikur tani,

Edhe n`këtë fund tetori

tufa e zogjëve më duket se sillet përreth,

Në atë vend ku ishte zabeli,

Që t`këndonin përsëri, asnjë degë s`kishte mbet…

KRIMINEL I SHEKULLIT

Pasi e mendova mirë e mirë,

Hartova planin e krimit,

Dhe kur e zbatova me përpikmëri,

Pas vrasjes, ndihem si një merimangë e vetmuar,

Në të ftohtin e natës thur rrjetën për gjahun e radhës...

SHPENDI GRABITQAR

Në një natë pa hënë,

Përmes një zabeli ecja çuditërisht,

S`mund të shihje shtegun për të vënë këmbën,

Kur befas,

pashë njerëz lakuriq të mbështjellë nga muzgu gri.

Ajri pasi u ndez flakë më pas u qetësua,

Yjet duke na shkelur syrin ia këputën gjumit,

Në një qiell që vështrimin e kishte të ftohtë…

Zemrës i thosha t`mos m`i tregonte rrahjet e saj,

Sa bëja një gjysmë hapi më thoshte që të dëgjoja,

Se unë nuk isha vetëm,

por një zog që nëpër mjegull përplaste krahët,

Ishte një zog grabitqar që jua nxirrte sytë me vullnetin tuaj,

Dhe kjo ishte një ëndërr e bukur që n`gjumë e kisha parë,

Që përmes leckave të blerë në tregun e gabit,

Filluan të ndrisin sikur të ishin endur me fije krejt ar…

DËGJO

A dëgjon një zhurmë t`vogël që vjen ngadalë?

Më duken si hapa lugetërish,

Gjethet këputen nga pemët lakuriq duke i zhveshur,

Ata bien në tokë, e duket se të fikët u ka ra,

E përreth tyre n`kor po këndojnë dreqnit…

GJETHJA E KUQE

E dëgjova se m'pëshpëriti me nxitim,

Duke më tërhequr vëmendjen

me ngjyrën e saj të kuqerremtë,

Më pas më buzëqeshi me mallëngjim,

...sa herë ajo këmbëngulte,

S'e di pse më dhimbte në shpirt.

Megjithëse u këput nga dega,

Kjo gjethe e kuqe akoma është e freskët,

Duket sikur e gërvisht trotuarin gri,

dhe...

DËSHTAKU

Herë pas here ai dështonte,

Sado që mundohej t'shihte erën,

Me një fishkëllimë ajo i arrinte thellë brenda veshëve të tij,

E atje ajo i mbillte të ardhmen e akullt,

Prandaj edhe n'këtë vapë si në dimrin acartë po mërdhin...

Read More

Franz KAFKA: Para ligjit

 

Para ligjit është një roje. Atij  i drejtohet një fshatar, i cili do të hyjë te ligji. Por roja i thotë se tani për tani nuk mund ta lerë të hyrjë. Njeriu mendohet, dhe pastaj e pyet nëse mund të hyjë më vonë. "Ndoshta, i përgjigjet roja, por jo tani". Derëtari tërhiqet anash; me që dera e Ligjit është për herë hapur njeriu përulet për të parë brenda. Roja e vë re dhe qesh " Nëse të tërheq kaq shumë - thotë - përpiqu të hysh, por është e ndaluar. Por hap sytë: unë jam i fortë.  Dhe jam roja i fundit. Çdo sallë ka rojen e vet, njëri më i fuqishëm se tjetri. As unë nuk i bëj ballë të tretit". Fshatari nuk e priste këtë lloj vështërsie. Ligji duhet të jetë i lirë që të hyjë brenda cilido, në çdo rast, mendon, po duke parë mirë rojen veshur me gëzof, me hundën e madhe me majë, mjekrën e gjatë, të zezë prej tartari, bindet se është më mirë të presë derisa të marrë lejen për të hyrë. Roja i jep një stol dhe i thotë të ulet aty pranë derës. Ai ulet aty për ditë e për vite. Bën shumë përçapje që të pranohet brenda, e lodh rojen me lutjet e tij. Roja ngandonjëherë i bën pyetje, e pyet për fshatin e tij dhe për shumë gjëra të tjera, por janë pyetje pa rëndësi, ashtu siç bëjnë zotrinjtë; në fund i thotë se ende nuk mund ta lejojë që të hyjë. Njeriu i cili ishte përgaditur për atë rrugë duke marrë shumë gjëra me vete, bën përpjekje që ta thyejë rojtarin, duke i dhënë gjithçka, pa pyetur a janë gjërat me vlerë apo jo. Tjetri nuk zbraps asnjë dhuratë, por i thotë: " Po pranoj të më thuash se ke lënë pa provuar një mënyrë". Për vite e vite njeriu nuk resht së vështruari rojen. Harron të tjerët dhe i duket se është i pari pengesa e vetme për të hyrë tek Ligji. Vitet e para i mallkon me zë të lartë, pa marrë parasysh asgjë, fatin e tij të keq, pastaj kur plaket, flet me vete. Bëhet si fëmijë dhe pasi gjatë shumë viteve ka vrojtuar rojën dhe ia njeh edhe pleshtat e gëzofit, u lutet pleshtave që ta bindin rojtarin.  Më në fund, shikimi i dobësohet dhe ai nuk e di në i mungon drita, apo e gënjejnë sytë. Megjithatë në errësirë e dallon shkëlqimin që shpërthen nga Porta e Ligjit. Nuk i ka mbetur shumë kohë për të jetuar. Para vdekjes të gjitha ngjarjet e kohëve të fundit, të mbledhura në kokën e tij, shndërrohen në një pyetje, të cilën ende nuk ia ka drejtuar rojtarit. I bën një shenjë burrit, pasi nuk mund ta drejtojë më trupin e ngrirë. Roja duhet të përkulet, se tani ka shumë ndryshim trupi, në dëm të fshatarit. "Çfarë kërkon të dish më? E pyeti rojtari. Je i pangopur", nëse të gjithë synojnë Ligjin, thotë njeriu, - si është puna që gjatë këtyre viteve, askush përveç meje, nuk ka kërkuar të hyjë brenda". Rojtari e sheh se burri është në fund të jetës dhe ai që ta kuptojë i ulërin në veshin, tashmë të mbyllur. "Këtu nuk mund të hynte askush, se kjo derë ishte caktuar për ty. Tani po largohem dhe po e mbyll".

Read More

Kujtim STOJKU: Pas gjurmëve të hijeve të nderit

Tregim

 

1 - Rrrënjët e ngritjes

 

Ai zbriti nga makina e sapo blerë me një valixhe plastike, një dosje kartoni nën sqetull dhe një buzëqeshje të hollë që të linte një ndijesi shqetësuese.

Mutand Durani, ishte një burrë i gjatë, me një bark të fryrë që ia bënte të vështirë të lidhte këpucët pa u djersitur, mbante syze me xhama të trasha që fshehnin një vështrim tinëzar dhe një kokë të madhe, sy të shqyer që dukej si një kokë kau, e cila në vëshrimin e parë dukej se mbante  gjithë djallëzinë që nuk ia nxinte zemra. Në atë fëtyrë të kuqerremtë ku mesa dukej alkooli kishte lënë gjurmët e veta, nuk kishte asgjë të qartë veçse një hije që dukej se i vinte nga brenda dhe e ndiqte çdo hap.

Kjo hije ishte një makth i vërtetë për të sepse i kishte prishur gjumin dhe shihte ëndërra të frikshme. Megjithatë, këto shqetësime i harronte duke menduar për pozicionin e ri të punës që kishte marrë në qytet. Këtë pozicion ai nuk e kishte fituar me mund, por e kishte marrë falë ndërhyrjes së një krahu të fuqishëm politik, i cili i kishte hapur rrugën përmes ndikimit dhe lidhjeve. Ky krah i fuqishëm që e kishte ndihmuar nuk kishte nevojë të dinte se kush ishin këta, mjafton të ishin ushtarë të bindur, jo profesionistë. Kjo i mjaftonte dhe e linte në qetësi. Ana e pëgaditjes prefosionale ishte ku thërret qameti, kishte një gjuhë vulgare dhe kur fliste sikur i hante fjalët se nuk i shqiptonte të plota. I gjithë fjalori i tij ishte bullizimi dhe shantazhi, gjë që donte tregonte se sa i fuqishëm ishte.

Kishte filluar punë si oficer dogane, por shumë shpejt, me manovra të heshtura dhe përkulje të ulta ndaj eprorëve, u ngjit lart. Ai nuk dallohej për aftësi, por për bindje dhe nënshtrim. Ishte i etur për pushtet dhe donte t’u bëhej i dobishëm atyre që kishin nevojë për një njeri të verbër e të zellshëm.

 

2 - Njeriu që s’duhej

 

Në institucionin ku Mutandi kishte filluar të ngjitej, emri i Mentorit përhapej me peshën e një reputacioni që nuk linte njeri indiferent. Ai emër nuk e linte Mutandin të qetë. Mentor Dema ishte një oficer i vjetër, me mbi dyzet vjet përvojë, titulluar për “Master në Siguri dhe Rend Publik”. Një njeri që fliste pak, por thoshte shumë. Respektohej në heshtje edhe nga ata që nuk kishin simpati për të. Emri i tij tingëllonte nëpër korridore me një jehonë të veçantë, ishte një zë i kthjellët në një vend ku baltosja kishte kohë që sundonte.

Përballë këtij modeli të qetë dhe të ndershëm, Mutandi ndjente sikur i mpiheshin gjymtyrët. Ai vetë nuk kishte as dije dhe as përvojë, por kishte nevojë të dukej i rëndësishëm. Dhe kështu si një gjarpër filloi të derdhte helm gjithandej. Në fillim e filloi me fjalë të vogla, të thëna me zë të ulët, nëpër korridore dhe kafene. Keto thashetheme që fliste lart e poshtë, e vishnin Mentorin me një hije dyshimi. Ai vepronte tamam si gjarpëri që nuk të ha por të kafshon tinëz. 

Një ditë shefit i tha:

 

“Ky Mentori ka kohë që nuk përputhet me drejtimin e ri të institucionit. Ka ide të vjetra. E dini ju se ç’thonë për të”? Zëri i tij dilte i përvuajtur dukej sikur kishte një mundim të madh. Por në fakt ishte krejt e kundërta për këto që thoshte ai. Mentori nga njëra anë mishëronte ndershmërinë, dijen dhe autoritetin natyror, cilësi këto që Mutandit i mungonin dhe prandaj i urrente në heshtje ķëto veti.

Eprorët në fillim nuk e besuan, por pak nga pak nëpër mendje filluan t’u qarkullonin dyshime. Dhe Mutandi këmbëngulte, me këmbënguljen e atij që s’ka ç’të humbasë.

Dhe pikërisht këtu lindi xhelozia. Në fillim si një ndijesi e lehtë, por që shumë shpejt u kthye në një urrejtie të papërmbajtur. Çdo fjalë e mirë që flitej për Mentorin ishte si një thumb që i ngulej në mish. Ai i ngjasonte gjarpërit që e mban helmin në bisht, ishte një shpirtlig që s’e duronte dritën, filloi të derdhte helm me metodën që dinte mjaft mirë: shpifjen, dyshimin, thshethemet.

Të gjithë këto insinuata dhe gënjeshtra kishin një qëllim, dhe ky qëllim ishte i qartë: të nxirrte Mentorin nga loja. Jo se kishte bërë diçka të keqe por se ishte i mirë dhe trembej se mos  atij i nxirrte probleme.

 

3 - Zjarr i heshtur

 

 Ditët e Mutandit kalonin ngadalë, të mbytura në zili dhe vëzhgim të sëmurë. Në zyrën e tij me perde të zverdhura dhe dosje të pluhurosura, përpiqej të shpërqëndrohej me mendimet që i jepnin një farë kënaqësie të sëmurë. Ndonjëherë përfytyronte skena intime dashurie, por realiteti i trupit të tij me barkun e madh e përplaste me dhembje në tokë.

Kur shikonte barkun e fryrë dhe të varur deri tek gjunjët, e përfshinte dyshimi. E dinte se në atë gjendje që ishte nuk mund të bënte dashuri. Eh, sa raste i kishin rrëshqitur nga duart, gra që i ishin afruar me kureshtje, por që largoheshin menjëherë, si të ndjenin gjënë e gabuar. Por kur mendonte për paratë dhe pushtetin, ndjenja e zbrazëtisë zbehej. I largohej si nëpër mjegull.

Atëherë fëtyra e tij ndryshonte. Çehrja i nxinte, sytë i ftoheshin, dhe në pasqyrën e zyrës shihte një bishë që mbante kollare. Ishte ai, njeriu që nuk dinte si të dashuronte, por që kishte mësuar të urrejë.

Në heshtjen e atyre mureve, zjarri i tij i heshtur digjte pa flakë, por me tym që helmonte gjithçka përreth.

 

4 - Transferimi

 

Mentori e kishte ndjerë prej kohësh se diçka po gatuhej pas shpinës së tij. Dokumente që zhdukeshin, akuza që qarkullonin  nën zë, vështrime të ftohta nga kolegë që dikur i kishin buzëqeshur. Dhe në qendër s’kishte asgjë tjetër por vetëm rrjeta të heshtura thashethemesh dhe intrigash, ishte ai – Mutand Durani.

Një mëngjes i zakonshëm u kthye në përballje. U thirr në zyrën e shefit të institucionit. Tryeza e gjatë, ajri i rëndë, dhe fëtyra e akullt e titullarit që nuk ngrinte sytë nga dosja para tij. Kur i foli zëri ishte i thatë:

- Kemi disa shqetësime… mbi mënyrën e menaxhimit të informacionit në sektorin tuaj…

Mentori nuk e ndërpreu. E la të fliste deri në fund. Pastaj, me qetësinë që e karakterizonte, u ngrit e tha:

- Një oficer si ju, me përvojë, nuk ka pse beson fjalët që flet ai. Ju duhet të kërkoni prova, fakte. Kjo është gjuha e një oficeri të vërtetë, dhe jo pallavrat e një njeriu veshur me uniformë që kundërmojnë erë gjirizi nga larg.

Shefi ngriti sytë. Për një çast u ndal. Një thërrime dyshimi u duk në vështrimin e tij, por procedura kishte marrê rrugën e vet. Vendimi për transferim ishte marrë.

Mentori doli nga zyra me hapat e një njeriu që nuk mban më shumë se të vërtetën mbi supe.

 

5 - Dritë në errësirë

Në sektorin e ri, larg syve të keqdashësve, Mentori nisi të shkëlqente vërtetë. Botonte artikuj shkencor, merrte pjesë në konferenca dhe fitonte respektin e komunitetit akademik. Emri i tij përmendej me nder dhe vlerësim, ndërsa ai vetë qëndronte i përkushtuar në punën e tij.

Ndërkohë, Mutandi vazhdonte të fërgëllonte nga inati. Kur dëgjonte për sukseset e ish vartësit të tij, sytë nën xhamat optik të syzeve shkëlqenin, dhe balli i madh nxihej nga  zemërimi duke murmëritur nëpër dhëmbë me përçmim, “Po të ishte kaq i mençur, nuk do të rrinte dyzet vjet në atë pozitë”.

Por fjalët nuk ishin më veçse një stuhi që s’mund ta rrëzonin kështjellën e vërtetësisë dhe ndershmërisë që mbante  Mentori. Ai e dinte se përtej çdo errësire, një dritë nuk shuhet kurrë.

 

6 - Rënia 

 

Një ditë, një emission investigative hodhi dritë mbi një skemë të madhe kontrabande që po përhapej në hije. Dokumentet e publikuara përmbanin emrin e Mutandit të përmendur qartë, si një nga aktorët kryesor të këtij rrjeti. Ministria u detyrua të thërriste një mbledhje urgjente me drejtuesit e lartë të institucionit. 

Ndryshe nga më parë, në atë mbledhje u ftua edhe Mentori.

Ai hyri me qetësi në sallë, me një dosje të rëndë nën sqetull. E hapi me dorë të sigurtë dhe mbi tryezë vendosi prova të pakundërshtueshme, dëshmi, shënime, kopje dokumentash se çfarë kishte ndodhur.

Ai nuk akuzoi, por thjeshtë vetëm tregoi. Fjalët e tij ishin si drita në errësirë, dhe askush nuk mund t’i mohonte.

 

Mentori dol inga godina me një qetësi që vinte nga bindja për drejtësi. Nderi i tij ishte i paprekshëm, i pandotur nga era e gjirizit që kishte mbushur korridoret më parë. Ndërsa Mutandi, qëndronte i vetëm në zyrën e tij bosh, për herë të parë pa heshtjen që i vinte nga brenda vetes, kjo ishte një heshtje që çmimin e kishte shumë të rëndë...

 

Tiranë 27.05.2025

Read More

Prend BUZHALA: Rrëfimi halucinant në romanin "Shënimet e një endacaku"

7. Një rrëfim halucinant 

 

Ai e kupton se ndryshimet në jetë janë pjesë e procesit të rritjes dhe zhvillimit personal, dhe se çdo përvojë ka vlerën dhe mënyrën e saj të veçantë për t'i dhënë kuptim jetës.

Koha dhe memoria janë ndër dy temat thelbësore në këtë prozë, nëpërmjet fragmenteve kohore, kujtimeve të personazheve dhe përvojave të tyre të ndryshme. 

Përdorimi i kujtimeve të regjistruara jep një pamje të thellë në brendësinë e personazhit dhe në përvojën e tij të kohës.

Në shumë pjesë autori përdor rrëfimin e përsëritur në disa variacione, për të përforcuar temat dhe mesazhet kryesore. Përdorimi i fjalëve dhe frazave të përsëritura thekson ndjenjën e monotonisë dhe rutinës që e karakterizon jetën e personazheve. 

Këta personazhe sikur nuk e humbin shpresën, si ata të Godosë së Beketit. 

Në krahasim me prozën tradicionale realiste që përshkruan jetën e përditshme në mënyra më të thjeshta dhe më të qarta, këtu prania e temave filozofike dhe ekzistenciale është një nga dallimet kryesore midis prozës moderne dhe prozës realiste tradicionale.

Kundrimi i realitetit shoqëror, nga këndvështrimi i personazhit, shpërfaq shkatërrime në masë në shumë segmente të jetës shoqërore e njerëzore. Në hijen e shenjave të shkatërrimit, kujtesa përkulet përpara plagëve të mëdha të kohës. Shenjat e shkatërrimit janë dëshmitarët e një rrëfimi mbi vuajtjet. Në heshtjen e shenjave të shkatërrimit, dëgjohet zëri i një jete të mbyllur, një kujtesë e fshehur në hije. Ato tregojnë për një përvojë të mbytur në kohë, që është harruar nga shumë.kush. Ky shkatërrim është rezultat i mungesës së kujdesit dhe vëmendjes ndaj mjedisit tonë. Ato përfaqësojnë një neglizhencë të përhershme ndaj mjedisit dhe historisë. Gjithçka merr edhe pamjen e simboleve të shkatërrimit emocional, që përfaqësojnë vuajtjen, humbjen dhe dështimin që përjetojnë në jetën e tyre personale.

Një rrëfim halucinant ndodh nëpër kapitujt e këtij romani. Vepra sjell përjetime të paparashikueshme, plot ngjarje absurde dhe situata të jashtëzakonshme që shpesh ndryshojnë mes ëndrrës dhe realitetit. Kuptimet e një rrëfimi të tillë janë të shumta dhe të thella. Nëse të kërkojmë një kuptim për një rrëfim të tillë, le të mendojmë për një përjetim ku personazhet bien në një botë të pazakontë dhe të çmendur, duke përjetuar ngjarje dhe situata që nuk janë të mundshme në realitetin social. Por ja që këto janë pamje që vrasin realitetin e sotëm të shekullit XXI! 

Në këtë kontekst, rrëfimi shpreh një gamë të gjerë kuptimesh, të cilat përfshijnë: Hulumtimi i Ndërdijes (subkoshuencës), Kritika Shoqërore, Marrëdhëniet Njerëzore apo Misteri dhe Realiteti Alternativ. Rrëfimi në këtë roman, pra, shërben si një hulumtim i thellë i ndërdijes dhe proceseve mendore që përhapin fantazinë dhe realitetin. Reflekton përvojën njerëzore të konfliktit midis realitetit dhe ëndrrës, si dhe lidhjen midis realitetit të jashtëm dhe atij të brendshëm. Përmes ngjarjeve absurde dhe personazheve të çuditshëm, shfaqen tema të thella sociale, politike dhe ekonomike, si kritikë shoqërore, kurse kuptimet lidhen me marrëdhëniet njerëzore dhe kompleksitetin e tyre në një kontekst të pazakontë. Rrëfimi shfaq ndjesi të humbjes së vetvetes, ndërveprimit me të tjerët, si dhe mungesën e lidhjes në një mënyrë të thellë dhe simbolike. 

Një rrëfim halucinant paraqet një botë alternative ose misterioze që inkurajon lexuesin të pyesë për natyrën e realitetit dhe perceptimin e tij; përmban elemente të misterit dhe të të pazbulueshmes së realitetit që shkaktojnë reflektime të thella mbi kuptimin e jetës dhe ekzistencës. Përmes këtyre kuptimeve, rrëfimi i tillë ofron një udhëtim emocional dhe intelektual, duke e lënë lexuesin të reflektojë mbi thellësinë e përvojës njerëzore dhe natyrën e realitetit.

Rrëfimi i tillë krijon një hulumtim të thellë të proceseve të ndërdijes dhe lidhjes midis realitetit dhe ëndrrës nëpërmjet strukturave të rrëfimit, personazheve dhe ngjarjeve. Në këtë kontekst, përjetohen disa kuptime dhe mesazhe të rëndësishme: konflikti midis realitetit dhe ëndrrës (një përplasje e vazhdueshme midis realitetit të jashtëm dhe botës së brendshme të personazheve); lidhja midis realitetit të jashtëm dhe të brendshëm (rrëfimi shërben për të zbuluar lidhjen dhe ndërveprimin midis realitetit të jashtëm dhe atij të brendshëm); reflektimi mbi perceptimin dhe interpretimin (rrëfimi nxit lexuesit të reflektojnë mbi proceset e perceptimit dhe interpretimit të realitetit). 

 

8. Ironia postmoderne

dhe kritika ndaj realitetit social 

 

Romani është një medium i fuqishëm për t’i kritikuar shoqërinë dhe strukturat sociale, në një mënyrë të pazakontë dhe provokuese, përmes përdorimit të ngjarjeve absurde dhe personazheve të çuditshëm, për të shfaqur tema të thella sociale, politike dhe ekonomike në mënyrë që të bëjnë lexuesit të reflektojnë mbi realitetin e tyre shoqëror. Autori shpreh kritikën e tij ndaj çështjeve të rëndësishme shoqërore, siç janë pabarazitë, padrejtësitë dhe korrupsioni; i paraqet me procedime të papritura dhe origjinale. Është ironia e thellë e realitetit në shekullin postmodern! Nga ky aspekt, rrëfimi postmodern është një koncept i përdorur për të përdorur elemente e qëndrime, të cilat nuk përputhen me ato të traditave të njohura, të një periudhe të caktuar historike. Rrëfimi postmodern ka tendencën për të shkuar në kohë dhe hapësirë në një mënyrë jo-lineare, duke përdorur një varg ngjarjesh që ndodhin në disa periudha kohore të ndryshme;  ose luan me idetë e realitetit dhe fiksionit, duke përzier elemente të të dyjave për të krijuar një perceptim të ndryshuar të ngjarjeve. Mirëpo, autori ia përplas ironinë e tij fytyrës së realitetit të sotëm. Ironia postmoderne është një formë e ironisë që shfaqet në art, letërsi, kulturë, dhe gjithashtu në shprehjet e jetës së përditshme. Këto shorehje te ky roman janë me bollëk. Kjo lloj ironie shpesh reflekton një ndjeshmëri të thellë për kompleksitetin e realitetit dhe përmban elemente të ndryshme që nxisin një reflektim të thellë mbi kuptimin dhe perceptimet, siç janë: skepticizmi ndaj autoritetit dhe traditës, kontestimi, kritika ndaj ideve të marrëdhënieve të përcaktuara, përdorimi i humorit të hollë ironik, për të reflektuar mbi absurditetin e situatave, vlerat shoqërore, dhe normat kulturore. Një aspekt tjetër i ironisë postmoderne është kritika e kulturës së konsumit:

 

“Ndoshta trupi përshtatet duke e zvogëluar konsumin e oksigjenit që është i nevojshëm për frymëmarrjen nga lëkura. Në fillim djersija shumë, por në fund të verës e ndala djersën. Ndërsa personazhi ynë akoma vazhdon të djersitej, ai nuk është një njeri i vërtetë. Tani më duhet të tregoj për shenjat e lypjes dhe të endacakërisë. Përkundrazi për gjithçka që unë kam thënë për njeriun e rremë, ai tani është i plakur dhe bërë si një peshore peshqish ku në të janë varur urdhra dhe medalje për lodra, kurse mbi kapelën e tij është vendosur një tortë me qirinj të ndezur si për ditëlindje rrethuar nga flamuri kombëtar.” 

 

Në përgjithësi, ironia postmoderne ka një ndikim të thellë në artin, letërsinë, dhe kulturën bashkëkohore, duke e sfiduar dhe shfaqur ndërlikimet e jetës moderne dhe të ndërtimit të identitetit në një shoqëri të fragmentuar dhe të ndryshueshme.

Disa pjesë të romanit ngjajnë në atmosferën "kafkiane" (Franc Kafkës) të rrëfimit, që përqendrohet zakonisht në një ndjenjë të absurditetit dhe të humbjes në një sistem të padukshëm dhe të pazakontë. Saktësisht, atmosfera "kafkiane" e një rrëfimi i referohet përherë stilit dhe temave të ngjashme me ato të veprave të Franz Kafka-s. 

Pra, kemi të bëjmë me një roman të realizuar artistikisht, pasi ofron një gërshetim të stilit autorial, ngjarjeve të thella dhe komplekse, karaktereve dhe tema të përshtatshme. Autori shfaq prirjen për ta kapur thelbin e përvojës njerëzore me procedime të rëndësishme artistike. 

 

Shkurt 2024

Read More

Prend BUZHALA: Recension i romanit "Shënimet e një endacaku"

6. Personazhi, shembull i mosdorëzimit përpara sfidave të jetës 
 

Një protagonisti paraqitet si një mjek i shkëlqyeshëm dhe i përkushtuar për profesionin e tij. Ai është përshkruar si njeri që shikon punën e tij me seriozitet dhe që ka aftësitë dhe dëshirën për të shëruar pacientët e tij. Megjithatë, ngjarjet që ndodhin më pas, e shfaqin atë në një dritë tjetër, duke sjellë përballje me etikën dhe moralin mjekësor.

Trajtimi i protagonistit për varësinë nga morfina dhe sëmundjen e pazbuluar, paraqet një kontrast mes aftësive të tij profesionale dhe pamundësisë për ta  trajtuar veten. Kjo përplasje tërheq vëmendjen te sfidat komplekse dhe vështirësitë e trajtimit të sëmundjeve të rënda dhe varësisë nga drogat.

Përpjekjet e protagonistit për ta mbajtur besimin profesional dhe t'i trajtojë pacientët në mënyrë etike, përballen me situata të ndryshme dhe dilema etike. Trajtimi i pacientëve të droguar, përdorimi i drogës për trajtimin e dhimbjeve, dhe marrëdhënia e rritur mes protagonistit dhe një tjetri personazh shoqëron shqetësimet dhe detyrimet etike.

Shfaqet një incident i dyshimtë në lidhje me një krim, ku personazhi kryesor duket të jetë  i përfshirë në një histori me pasojat që prekin jetën e tij dhe të tjerëve.

Pamjet e rrëfimit përshkruajnë një ambient të mbyllur dhe të errët, një dhomë e vogël në fund të shkallëve në spital. Kjo dhomë është e destinuar për të vendosur kufomat e pacientëve të vdekur. Rrjedha tekstuale përshkruan një situatë tensioni dhe ankthi, ku personazhi kryesor po përjeton një gjendje të pazakontë, duke pasur ndjesinë se është i vdekur. Ndërkohë, ai shkruan një letër, duke folur për vdekjen e tij të ndodhur në këtë dhomë të morgut. Ka elemente të mistershme dhe të frikshme në rrëfimin e tij, si edhe ndjesi të thella të izolimit dhe humbjes së vetvetes. Kjo situatë e errët dhe e mbyllur paraqitet në një mënyrë që ngacmon fantazinë dhe emocionet e lexuesit.

Në rrjedhën e tekstit, personazhi kryesor ndjehet në një gjendje të përballjes dhe të paaftësisë për të kontrolluar situatën. Kjo përballje e brendshme dhe ankthi i personazhit shtohen për shkak të ndryshimeve të papritura në ambientin që e rrethon dhe ndjenjës së rrezikut të mungesës së kontrollit mbi fatin e tij.

Personazhi kryesor e ka jetën e tij të  mbushur me momente të vështira, me beteja të pamëshirshme dhe me përballje të padukshme me të keqen sociale dhe politike. Në këtë rrugë të gjatë dhe të mundimshme, ai përballon një sërë sfidash, duke përfshirë mungesën e strehës, luftën për të mbijetuar, dhe kërcënimet nga pushteti dhe padrejtësia. Përkundër të gjitha vështirësive, personazhi vazhdon të mbetet i fortë dhe i vendosur në qëllimet e tij. Ai përballon sfidat me guxim dhe përkushtim, duke treguar një rezistencë të jashtëzakonshme ndaj fatkeqësive të jetës. Është protagonist që bëhet një simbol i forcës dhe rezistencës njerëzore, duke na dhënë një shembull të madh për të mos u dorëzuar përpara sfidave të jetës. Porse krejt në fund sugjerohet targjika e tij: “Si nëpër mjegull dëgjohet sirena e ambulancës.” 

Shfaqet edhe një personazh me inicial, si B. i cili shfaq një nivel të lartë të kureshtjes dhe gëzimit për të gjurmuar dhe kuptuar botën që e rrethon në një mënyrë të veçantë. Ai eksperimenton me mjete të ndryshme për të shijuar mënyrat e ndryshme të vëzhgimit dhe kuptimit të botës. B, synon të vëzhgojë diçka në fshehtësi nga banja e shtëpisë së tij. Ai vendos një pasqyrë nën gardhin e shtëpisë për të mundur të shikojë në banjë. Megjithatë, situata kthehet në drejtim tjetër, kur B përballet me një zë të panjohur që e kërcënon. Personazhi ndjehet i kapur dhe i pa kontrolluar, duke zgjuar tensionin për lexim; ai përjeton një ndërhyrje nga një grua, e cila e kërcënon atë dhe e shtyn të bëjë gjëra të papërshtatshme nën presionin e kërcënimeve. Përballë dëshirës së tij për të shmangur situatën e papërshtatshme, B përballet me presion të vazhdueshëm dhe emocione të forta si turp, neveri dhe ankth. Duke përshkruar detaje të ngjarjeve, rrëfimi shpalos tensionin dhe pasigurinë që personazhi përjeton në përballje me kërcënimet dhe sfidat e papritura. Ai përpiqet të mbajë drejtimin dhe të ruajë dinjitetin e tij, por ndjehet i kapur dhe i pafuqishëm për të vepruar në mënyrë të përshtatshme.

Në kapitullin e fundit përshkruhet një finale e mahnitshme dhe misterioze. Personazhi kryesor, i cili është lakuriq dhe i mbushur me emocione të përziera, përballet me një sërë ngjarjesh që e shtyjnë drejt një vendimi të rëndësishëm. Për shkak të zhvillimeve të papritura, personazhi fillon të reflektojë mbi jetën dhe zgjedhjet e tij. Ai has një valixhe të humbur, që në fakt përfaqëson një labirint të fshehur në të cilin ai humbet veten. Ndërkohë, ambienti ku ndodhet fillon të ndryshojë në një rrugë të mahnitshme dhe të papërballueshme. Të gjitha këto ngjarje e detyrojnë personazhin të mendojë për rrugën e tij dhe për atë që dëshiron të përfaqësojë në jetë. Pikërisht në këtë moment të shkëputjes së tij nga realiteti, personazhi përballet me një valë të re të refleksioneve dhe vëzhgimeve, që e shtyjnë drejt një përmbledhjeje të mendimeve dhe vendimeve të tij. Kjo përmbledhje e detyron atë të kuptojë se, përkundër çdo vështirësie dhe ndryshimi në jetë, nuk ka asnjë arsye për pendim. Kapitulli mbyllet me një atmosferë të ndryshme nga fillimi, me një valë të papritur të qetësisë dhe pranisë së vetëdijes. Personazhi braktis valixhen dhe lëviz në një udhëkryq ku realiteti përplaset me fantazinë dhe ku vendimet e tij do të vendosin për fatin e tij të ardhshëm. Paraqitet një rrugëtim i pasigurt dhe i pazakontë i personazhit, i cili përfundon në një moment reflektimi dhe marrjeje vendimesh, duke e lënë lexuesin të shijojë thellësinë e ngjarjeve e përjetimeve dhe të mendojë për mesazhet dhe konceptet që trajtohen nëpërmjet të gjitha ngjarjeve dhe përvojave të personazhit kryesor.

Humbja e valixhes, e cila përfaqëson një labirint të fshehur, tregon se personazhi është humbur dhe i përplasur në një rrugë që nuk e ka parashikuar. Ndryshimi i ambientit, duke u shndërruar në një rrugë të mahnitshme dhe të papërballueshme, shton ndjesinë e humbjes dhe moskontrollit për personazhin.

Ai detyrohet të përballë realitetin e tij aktual dhe të mendojë për rrugën që ka ndjekur deri më tani, si dhe për atë që dëshiron të përfaqësojë në të ardhmen. Kjo përvojë e papritur e shton tensionin dhe thellon analizën e personazhit për veten dhe për jetën në përgjithësi.

Ja një fragment: 

 

"Kur e takova atë në një ditë vere ai ishte futur brenda valixhes, mu duk si një njeri që ishte zvogëluar dhe kishte marrë një formë katrore tamam si ajo e valixhes të cilën nuk e lëshonte asnjëherë nga dora. Kjo ishte prova e parë për mua që ballafaqohesha me të. Çdo kujtesë shkakton një ndjenjë mbytëse dhe unë dua ta copëtoj atë me duart e mia, edhe pse është vapë e tmerrshme unë përsëri do të duroja. Ai u bë i padurueshëm, u afrua tek dera dhe e hapi, e priste të freskohej nga një kondicioner që punonte në hyrjen tjetër përballë nga dera që ishte e hapur. Por ai kishte djersitur shumë në këto temperatura të larta, ndërsa djersa duke mos pasur kohë që të thahej kishte thithur të gjitha pluhurat që vinin nga rruga që ishin kthyer në një shtresë të madhe të papastërtisë. Këto janë kushtet ideale ku mund të ushqehen myku dhe bakteret që ju as që i imagjinoni. Gjëndrat e djersës mbyten në një shtresë të fëlliqur balte, mbusheni me frymë dhe nxirrni gjuhën jashtë. Si molusqet mbi rërë kur vjen dallga e detit, kruarjet e lëkurës janë të padurueshme nga çdo dhimbje e brendshme. Personazhi ynë i trilluar F, e percepton si një histori torturuese të fatkeqësisë së tij, kur një njeri lyhet me zift, ose valltari i lyer me bojë ari u çmend, kaq e pat. Virgjëria e frutave prej të cilave u është qëruar lëkura, F i ndjek si personifikim i pastërtisë. Unë gjithnjë kam pasur dëshirë që së bashku me F -në t`ua hiqnim ju lëkurat sikur ia heqim lëkurën një kokrre fiku."

 

Ky fragment përshkruan një atmosferë të mbytëse dhe një ndjenjë të thellë të izolimit dhe humbjes së identitetit. Krijohet një imazh simbolik i personazhit që është i ngjashëm me një valixhe, i cili është i ngurtësuar dhe i braktisur në një ambient të ndotur. Valixhja përmbledh ndjenjën e peshës dhe ngurtësisë së vetë personazhit. Sfidat që personazhi përballon, si djersitja e tepërt dhe humbja e identitetit, e përshkruar në një mënyrë poetike, shtohen në thellësinë emocionale të përjetimeve. Nëpërmjet imazheve të djersës, peshkut të madh, dhe dialogut me oktapodin, krijohet një atmosferë e ngjashme me një ëndërr ose një aluzioni të thellë. Në të njëjtën kohë, tema e luftës për të përballuar sfidat dhe për të gjetur një rrugëdalje përmes gjendjes së vështirë, tregon për forcën dhe vullnetin e personazhit për të përballuar fatkeqësitë e jetës së tij. Kjo histori shfaq ndjenjën e vuajtjes së brendshme dhe një lloj sinqeriteti emocional që e bën të ndjeni dhimbje për personazhin dhe situatën e tij.

Kjo përmbledhje e mendimeve dhe vendimeve të tij e çon personazhin në një nivel të lartë të vetëdijes, duke e lejuar atë të pranojë dhe të përqafojë rrugën e tij të jetës me një qëndrim të qetë dhe të vendosur. 

Vijon

 

Read More