JETOJ
Wednesday, October 11, 2023
Si rebel i mendimit, mendja nga s`më bridhte,
Kafshët, shtëpitë dhe makinat a dinë t`qajnë vallë?
Përveç zhurmës së shurdhët që mua të mjerit gjithë fajin ma hidhte,
Kurvat e pushtetit prej mëkateve i mbështillte, dhe një pluhur ngrihej lart,
Dikush mund t`më thotë se edhe ata qajnë por s`e kanë
Thursday, September 28, 2023
Mentor Thaçi: DARDANI OJ NÂNË, A PAVE
Prend BUZHALA: LOTI I NATËS DHE PSHERËTIMA E HAPËSIRËS
Monday, September 11, 2023
Kujtim STOJKU: Idealisti
Dhimbsuria nuk i bën njerëzit përtacë të përlotur, me
moral të dobët ose spektatorë pasivë; por indvidë që do të marrin përsipër
dhimbjen e të tjerëve, edhe kur t`u jepet mundësia për të kaluar një veprim
shumë të vështirë, duhet ta bëjnë atë në gjendjen e anonimitetit.
Dacher Keltner
Ishte një ditë e vranët pranvere që pritej të binte një
re shi, dhe më pas do të dilte dielli nga pas reve të zbrazura të cilat do të
ndryshonin ngjyrën nga gri në të bardhë. Ergysi, sapo kishte dalë nga drejtoria
e policisë, dhe po ecte i menduar në trotuar, pa ombrellë në dorë, me vështrim
mbi pllakat e trotuarit ishte zhytur në botën e vet, dhe nuk po i ndjente pikat
e qelibarta të shiut që filluan të pikonin prej reve. Transferimi në një sektor
tjetër e kishte bërë më të mendueshëm se më parë, por kjo ishte një gjendje e
tillë shpirtërore që pas disa ditësh ndryshon kur ambientohesh me vendin e ri të
punës. Në mendje po bluante mendimet, duke i krahasuar me mendimet e njerëzve të
penës që ai kishte lexuar, dhe tani që po ecte në këmbë për t`u paraqitur në
detyrën e re, ju kujtua Dacher Keltner me këtë thënie që ai e kishte ngulitur
mirë në mendje, si ato vjershat që mësuesi t`i jepte t`i mësoje përmendësh në
shkollë. Me këtë thënie që po e bluante me mendjen e tij, po bënte anologji për
të arritur në një konkluzion më të saktë. E nëse ai do të mendonte se kjo ishte
më e mira, nuk do të habitej se kishte arritur më të gabuarën. Pra, mendja i
kishte bluar bosh si mulliri pa kokrra. Duke qenë se ishte një nëpunës i
zbatimit të ligjit, kishte arritur në disa konkluzione që i bluante në trurin e
tij, dhe rrallë shprehej në biseda midis kolegësh, të cilët edhe nga padija,
por edhe për ta bërë të shprehej, e pyesnin qëllimisht.
Meqenëse ishte pjesë e strukturës së oficerëve të
zbatimit të ligjit, më shumë kishte të bënte me anën e keqe të shoqërisë njerëzore,
që të ndëshkoje njerëz që shkelnin ligjin, në radhë të parë duhej të ishe mbi
nivelin mesatar të shoqërisë. Mirëpo këtu ishte edhe ngërçi më i madh i
zbatimit të ligjeve që buronin nga kushtetuta. Në fund të fundit, që kur shoqëria
njerëzore zbriti nga degët e pemëve duke u grumbulluar nëpër shpella, krijoi
edhe filozofinë e ndëshkimit për ata që shkelnin zakonet dhe rregullat e
komunitetit. Gjatë rrjedhave të shekujve, ky ndëshkim mori një emërtim që
arriti deri në ditët e sotme: mund ta quajmë me plot gojën, filozofia e ndëshkimit
penal.
Kjo
lloj filozofie, i referohet shqyrtimit rigoroz të origjinës, shtrirjes dhe
vlefshmërisë së dënimit në dimensione të ndryshme. Filozofia e ndëshkimit
përfshin përcaktimin e konceptit të dënimit dhe të vlerave, qëndrimeve dhe
besimeve të përfshira në të, si dhe justifikimin e imponimit të një barre të
dhimbshme mbi dikë, që ka shkelur këto rregulla dhe zakone të vendosura nga një
komunitet që banojnë në një territor të caktuar. Pra, e thënë me pak fjalë kur
dikush kryen një faj, ai duhet të ndëshkohet për atë që ka bërë. Ligji është
mëshërimi i çdo gjëje që shteti të funksionojë në mënyrë të përkryer, dhe një
njeri i zbatimit të ligjit duhet t`i mëshirohet vetëm Zotit dhe ligjit.
Filluan të pikonin nga retë disa pika shiu dhe ai nuk nxitoi për
t`u strehuar nën një strehëz, apo të ulej në një lokal që të mbrohej nga shiu.
Megjithëse pikat e shiut ishin të rralla, ngriti kokën dhe vështroi nga qielli,
retë ishin ngjyrë gri dhe sipas mendjes së tij mendoi se ato shumë shpejt do të
zbraznin barkun e tyre, e shiu do të binte rrëke mbi pemët e sapo çelura dhe
barin e njomë, që si një fustan i gjelbërt me lule të shumëllojshme kishte
zbukuruar vendin. Vazhdoi të ecte pa u merakosur nga pikat e shiut që po binin,
por iu duk sikur ato e përkdhelnin. Mendimet i vinin njëra pas tjetrës
duke u munduar që t`i kuptonte më thellë kushtet e pasqyrimit historik të kësaj
filozofie, e cila shumë pak njihej nga
të tjerët, për arsye se as që e kishin vrarë mendjen që ta njihnin këtë
filozofi, por ishin mjaftuar me aq sa kishin mësuar, dhe me ato njohuri të
cekëta vazhdonin të punonin. Pak ishin ata që akoma vazhdonin të qëndronin akoma
mbi libra, por dhe ata as që i shkonte kujt ndërmend që t`i dëgjonte.
I rendiste me radhë tre shkollat e njohura bazë të
ndëshkimit ligjor, që nga ajo që njihej paraklasike, shkolla klasike dhe
pozitive. Kjo filozofi, është studimi i konceptit të ndëshkimit, dhe
përkufizimet e saj të zbatimit burojnë sipas arsyetimit praktik. Diskutimet
filozofike për këtë çeshtje kanë vazhduar dhe vazhdojnë edhe sot për të kuptuar
ndëshkimin ligjor, dhe në thelb shtrohej pyetja se çfarë është ky ndëshkim, dhe
cili është justifikimi i tij?
I përmblodhi edhe njëherë me mendët e veta shkurtimisht
këto tre shkolla pa u ndalur gjatë në secilën prej tyre. Ato ishin më tërheqëse
se tjetra.
Nxorri
paketën nga xhepi dhe ndezi një cigare. Mendimet si ato bletët që mbledhin
nektarin në çdo lule po harbonin të çakërdisura, duke humbur nën oshëtimën e
hapave mbi pllakat e trotuarit.
Ka shumë vepra akademike në lidhje me këtë lloj
filozofie. Para së gjithash, Durkheimi, babai themelues i sociologjisë, këto i
sheh të lidhura ndërmjet formave të shoqërisë dhe formave të ndëshkimit. Mbi bazën
e Durkheimit, mendohet se Speirernbergu dhe Garlandi fokusohen midis metodave
të trajtimit të kriminalitetit dhe aspekteve të tjera të kulturës. Në anën
tjetër, Karl Marksi, filozof dhe ekonomist i madh politik, zhvilloi një ide në
marrëdhëniet për natyrën e ndëshkimit, e cila bazohej në tezën e tij kryesore
mbi strukturat shoqërore kapitaliste. Ai mendonte se, institucionet e ligjit
janë formuar për të paralelizuar marrëdhëniet e prodhimit, për të mirëmbajtur
sistemin kapitalist. Për më tepër, penologët marksistë e kanë argumentuar këtë dënim
se rregullon ofertën e punës; kjo pikëpamje u parashtrua në vitin 1939 nga
Rusche dhe Kirchheimer në “Ndëshkimin dhe Strukturën Sociale”. Në diskutimin e Historisë
së ndëshkimit në Evropë nga shekulli i 13-të deri në zhvillimin e kapitalizmit,
autorët e perceptojnë ashpërsinë e dënimit si të lidhur drejtpërdrejt me vlerën
e punës. Kështu që, për ashpërsinë e dënimit, argumentojnë ata, është
relativisht e butë kur puna është e pakët dhe vlera e saj lartë, ndërsa kur
puna është e bollshme, ndëshkimet bëhen më intensive (Hudson, 1996). Por
vetvetiu i drejtonte vetes pyetjen se a mund të ndreqet një njeri duke e
burgosur? Nga mendimet e shkëputi një përshëndetje nga ana tjetër e trotuarit:
-
Tungjatjeta Ergys. Paske rënë në të thella or burrë sikur ke gjithë hallet e
botës.
-
Ç`kemi Sidrit? Si je? Nga shtëpia a janë mirë? - Sidriti ishte një shok i
fëmijërisë.
-
Mirë, mirë janë, - u përgjigj ai. - Si thua, ta kthejmë nga një gotë birrë?
-
Herë tjetër se po nxitoj për në punë.
-
Atëherë mirëupafshim, - e përshëndeti Sidriti duke ngritur dorën.
-
Mirëupafshim - ia ktheu ai, dhe vazhdoi të ecte duke bluar mendimet e veta.
Për
më tepër, tradita marksiste kishte të bënte me pyetjen bazë ‘pse burg?’ Në të
kundërt për këtë, “Disiplina dhe ndëshkimi” i Michel Foucault: “Lindja e burgut”
(1977) ofroi një analizë më të thellë të raportit ndërmjet formave të dënimit
dhe shoqërisë në të cilën ato gjenden. Ai identifikoi një “racionalitet penal”
emergjent; që e përshkroi një jo, të thjeshtë si dukuri e ndëshkimit por e dënimit.
Pra, kemi një kompleks teorish, institucionesh, praktikash, ligjesh dhe pozicionesh
profesionale, të cilat kanë për objekt sanksionimin e shkelësve. Solli ndërmend
kriminologun e njohur dhe studiuesin Hudson (1996), i cili, prezanton debatet
thelbësore në fushën e “penologjisë së studimit të teorive të ndëshkimit”.
Ndëshkimi
ligjor është një komponent themelor dhe thelbësor i jetës sonë të përditshme.
Sjellja sociale është formësuar nga përdorimi i ndëshkimit si dhe reagimi i
shoqërisë ndaj tij (Carlsmith, 2006:437). Por Sherlok Holmësi kishte thënë: “Rreziku
është bashkëudhëtar i profesionit tim… Ky nuk është rrezik por asgjesim i
plotë. Ju i keni zënë rrugën jo një njeriu, por një organizate të madhe mafioze
të cilën nuk jeni në gjendje ta ndalni. Nëse nuk hapni rrugë, do t`ju shtypin
me këmbë”.
Ky personazh, i krijuar me mjeshtëri nga pena e Artur
Konan Dojlit, ishte aq domethënse dhe e vërtetë, tamam sikur ta kishte
shkruajtur sot. Iu kujtua një ngjarje nga puna e tij e përditshme që tashmë i
ishte kthyer në një mërzi që me zor po e duronte, e kjo vetëm e vetëm se donte
të njihte më thellë karakterin e individit social që abuzon duke shkelur
ligjin, dhe në vënd që të ishte para drejtësisë, këtij individi jo vetëm
shpirti, por edhe shpina i ishin kërrusur nga mëkatet, nuk ishte i deformuar
vetëm shpirtërisht, por edhe fizikisht. Para këtij personazhi neveritës
përuleshin të gjithë, qeveritarë, deputetë dhe ministra, dhe kur vinte puna për
zbatimin e ligjit, ligj më s`kishte, atij i kishte mbetur vetëm emri. Dhe
gjithë ato që ai kishte bluar me mendjen e vet deri më tani ishin dokrra në erë
sepse s`donte t`ia dinte askush.
Hyri
në një bar - kafe që ishte në anën e sipërme të trotuarit për të pirë një kafe
se gojën e kishte helm nga duhani. Sa hyri brenda, një muzikë e ëmbël i
ndryshoi menjëherë
gjendjen shpirtërore. Tingujt e magjishëm të Vivaldit iu dukën se e
përkdhelnin. U ul në tavolinë dhe porositi një kafe dhe një shishe ujë. Tingujt
e katër stinëve përhapeshin me embëlsi, dhe ai u mundua të gjente se cila pjesë
ishte kjo që po luhej tani. Patjetër që duhet të jetë “Vera” - tha me vete.
Përmes tingujve shpalosej një stinë që të përvëlonte dielli. Bariu
me kopenë e tij janë nën hije, dhe befas fillon e fryn një puhizë e lehtë.
Kamarieri,
solli kafenë dhe ujin, dhe pasi i vendosi mbi tavolinë, u largua. Në të vërtetë
kjo muzikë ishte e mrekullueshme, dhe iu kujtua një thënie e Darvinit që kishte
thënë për muzikën: “Ai thoshte se njerzimi mësoi ta krijonte muzikën dhe të
kënaqej prej saj shumë më parë se të zhvillohej aftësia e të folurit. Ndoshta,
prandaj na prek aq thellë muzika. Në shpirtrat tanë është ruajtur kujtesa e
turbullt e atyre epokave të mjegullta, kur bota përjetonte fëmijërinë e saj të
hershme”.
Nndezi një cigare dhe sodiste pikat e shiut që binin.
Si i vinte njëri mendim nuk i vinte tjetri. Ndoshta kishte bërë zgjedhjen e
gabuar në këtë profesion të vështirë dhe nuk e bënte dot. Të gjitha fjalët e
bukura që u ishin thënë në fillim i kishte marrë era, kurse tashmë ishte zhgënjyese
me ralitetin që po përballej. Çfarë e shtyri atë që të bëhej pjesë e
organizatës policore? Moa vallë Idealizmi i nxitur nga librat që kishte lexuar?
Apo dëshira për të shërbyer? Por më e pakta ndoshta ishte motivi altruist. Kush
mund ta dijë, ndoshta kishte më shumë motive personale. Kjo ishte ëndrra që
arriti të zgjedhë këtë rrugë të vështirë që në fillim i ishte dukur se kundërmonte
erë lulesh, por në të vërtetë ajo kishte me shumë kurthe, ndoshta humbja e
pafajsisë ishte e madhe, dhe jeta reale i kishte të largëta idealet dhe
ndryshimet romantike...
Thursday, July 13, 2023
Kujtim STOJKU: Hakeri etik
Pas gjysë ore, Ergys Stenja u bind se Bergimi për një
kohë të gjatë kishte qenë me këmbë në varr. Të rejat e tjera ishin se, ai
prandaj kishe këmbëngulur aq shumë të afrohej me të.
Pasi thithi edhe njëherë cigaren e fryu tymin mbi
monitorin e labtopit. Iu shfaq tabloja e një klubi të bardhë, dhe atj iu
duk se mbi tastierë u bë një grumbull i madh dhe më pas u përhap në të gjithë
tavolinën.
Njohuritë e Ergysit në teknologjinë kompjuterike nuk ishin kushedi se çfarë, ishin ato njohuri bazë për përdorimin e tij. Ai dinte ta ndizte e ta fikte kompjuterin duke përdorur tastierën, të ruante dokumentat, por nuk dinte se kur kompjuterin e sulmomin hakerat dhe hynin në skedarët e trurit të tij. Ishte e çuditshme se si Bergimi nuk shqetësohej që të mbrohej nga këto hakera duke vendosur një kod të ri.
- Dikush është budalla ose nuk është budalla, është
budalla ose nuk është budalla, - murmëriti ai.
Por, e shihte se diçka nuk shkonte në kompjuterin e tij dhe kjo e shqetësonte. Dikush, kishte hyrë në kompjuterin e tij për të marrë informacione, por se si kishte ndodhur ai s`mund të thoshte asnjë fjalë.
Hakera me emra të ndryshëm në shumë lloj mënyrash kontaktojnë me ju dhe iu hakojnë. Ky lloj hakeri nuk është asgjë tjetër vetëm se një haker etik. Detyra e këtij hakeri është t`iu provojë se sa lehtë e ka të hyjë në llogarinë tuaj. Pra ai provon, dhe nëse s'ka ndonjë pengesë serioze, atëherë tenton të hyjë në sistemeni tuaj kompjuterik për të marrë informacionet që ruhen në trurin e tij.
Nëse një labtop e vendosim para hetuesit në zyrën e
prokurorit, atëherë ai duhet të mendojë si kompjuteri. Do të kishim të njëjtën
gjë nëse një oficer i sigurisë nga tavolina përmes monitorëve kontrollon
sigurinë e tij. Është më se e saktë se sulmi i organizuar, kushdo që e sheh në
monitor do të binte lehtë në mendime duke kaluar më pas në një depresion të
thellë.
Bergimi, më vonë mbante llogaritë dhe dokumentacionin
për të cilën edhe u pagua. Por sa u pagua, dhe të kujt ishin ato dokumenta nuk
e dimë.
Përshembull, Valtid Brezhdani paguhej pesëqind mijë
lekë në muaj, plus edhe dy qind të tjera që i merrte nga puna jashtë orarit bëheshin
shtatëqind. Në dekleratë përmendej edhe hetues Lavdrimi i cili paguhej pesëqind
euro në muaj, të gjitha këto i përmendëm me që ra fjala. Për shembull në maj të
vitit që kaloi ai kishte marrë edhe një mijë euro në muaj për disa shërbime shtesë.
Kolona e shërbimit ishte vetëm me shifra, që padyshim ishin kode e hajde ta
merrje vesh se çfarë shërbimesh kishin qenë, por nuk ishte e vështirë t`i vërtetoje
ato se ishin skedarë të një drejtorie tjetër. Bergimi për kohën që punoi aty,
me atë humorin e hollë që e karakterizonte u bëri një përshkrim të hollësishëm shërbimeve
të kësaj drejtorie duke e quajtur: “Camorra”.
Ergysi, i pa me vëmëndje përgjatë kolonës mbiemrat dhe
pseudonimet. Doli se të shumtët ishin të afërm dhe ortakë të biznesit
Be&CO. Ndoshta gërmat e para kapitale kishin të bënin me emrin e tij, ose
me diçka tjetër. Kurse të tjerët ishin policë dhe prokurorë. Bergimi për të
arritur në pozicionin që kishte si një nga oficerët e lartë të Ministrisë së
Brendshme kishte ndjekur rrugën duke kaluar nëpër gjirizet e qytetit.
Nëse Bergimi kishte arritur si drejtues i lartë në tregun e zi të shërbimeve policore, ai fshehtësinë e mendonte të panevojshme. Natyrisht që ishte budallëk që të mbaje të fshehta kur vetë ishte i lidhur me biznesin. Këto tashmë ishin të provuara. Me të tilla prova të mbledhura kundrejt tij, edhe burgjet nuk du të kishin më frikë. Mirëpo ata nuk do ta kishin këtë luks që të shkonin në burg e të dilnin prej andej, sepse gjatë rrugës një nga një do të zhduknin njëri - tjetrin...