Hejza: KUR E HUAJA BËHET ME AFËRT SE E JONA!

Kur bëhet fjalë për letërsinë, gjithandej dëgjohet se autorët shqiptarë lexohen fare pak, ndaj dhe
botuesit shumë më tepër janë të koncentruar në përkthimin autorëve të huaj, përkatësisht të atyre të cilët qëndrojnë lartë në bursat e shitjes.

Pra, përkthimi i veprave të huaja është bërë një biznes me leverdi, por që në shtigje më të gjata, mund të jetë i rrezikshëm, sepse pikërisht përkthimet sikur e mbulojnë atë që është prodhim shpirtëror shqiptar.

Po çfarë kanë autorët e huaj me tepër se shumë shkrimtarë tanë, veprat e të cilëve vërtet janë cilësore, por që akoma nuk e kanë gjetur tregun e vërtetë apo të përafërt me ata autorë, të cilët përkthehen nga shtëpitë botuese shqiptare jo për ndonjë vlerë të veçantë, por thjeshtë për çështje materiale.

Natyrisht, tregu është i ashpër dhe konkurrues dhe në këtë drejtim, ashpërsia është diçka që nuk evitohet lehtë. Mbi të gjitha, në këtë ashpërsi, rol dominues ka marketingu, një fuqi kjo që edhe “buburrecin ta bën elefant”, përkatësisht edhe një paçavure letrare ta bën, siç thuhet, bestseller. Dhe, është shumë normale, që nën ndikimin e këtij marketingu të ashpër, të bien edhe botuesit shqiptarë, të cilët angazhojnë përkthyes cilësor, për t’ia sjellë lexuesit shqiptar një vepër me atributin “bestseller”, gjithnjë me një përgatitje cilësore të shprehur përmes dizajnit mjaftë tërheqës.

Ndaj dhe është e qartë se përse autorët shqiptarë kanë mbetur nën hije e autorëve të huaj që, po kështu, edhe nëpër libraritë tona kanë lënën nën hije autorët shqiptarë. Nuk janë edhe gjithaq politika të gabuara të botuesve shqiptarë, sa të shteteve shqiptare, të cilat nuk gjejnë një mekanizëm për ta përmbysur këtë trend të rrezikshëm jo vetëm për letërsinë shqiptare, por edhe përgjithësisht për kulturën shqiptare, e cila gjithnjë e më shumë është në presionin e ndikimeve të jashtme, që tashmë kanë filluar ta zbehen identitetin tonë kombëtar. Një dukuri e këtillë është e dukshme edhe në teatrot tona, ku autorët shqiptarë prezantohen vetëm në mënyrë simbolike, pastaj në muzikë e në shumë sfera tjera. Pra, e huaja po na bëhet me e afërt se ajo që është e jona, e shpirtit tonë, e gjuhës tonë, e realiteti shqiptar. Prandaj debati për botimin e letërsisë tonë përballë letërsisë së huaj, do të duhej të ofronte një zgjidhje adekuate për t’i kthyer disa gjëra aty ku e kanë vendin. Nuk duhet të lejojmë që e huaja të bëhet përditshmëri e jona, sepse është me pasoja të rënda dhe të pariparueshme....

Read More

 

URIMET E POETIT SKËNDER SHERIFI PËR FESTAT E FUNDVITIT 2022! 

Të dashurit Miq dhe
Mikesha të nderuar, Me rastin e Krishtlindjeve dhe Vitit të ri 2023, më lejoni t'ua uroj në këtë fund viti, paqe, harmoni, dashuri, lumturi dhe së pari me shëndetin në top nivel. Një festë Krishtlindje të bukur mes të afërmve tuaj, në mirëkuptim të plotë me veten tuaj dhe me të tjerët, nën bekimin e Zotit dhe të forcave qiellore misterioze. Pavarësisht mendimeve dhe besimeve tona, jemi pjesë e humanizmit planetar dhe jemi këtu mbi këtë tokë, për t'u kuptuar sa më mirë mes veti dhe për ta respektuar lloj-llojshmërinë e jetës dhe ekuilibrin planetar. Festat e çdo besimi janë aty për të na bashkuar në një energji pozitive dhe konstruktive dhe për të na mundësuar për të ndarë diçka të mirë e të bukur mes nesh ... ajo është simbolika e tyre në esencë! Dhe unë jam i gatshëm për t'i festuar të gjitha festat e mundshme të besimeve tokësore, nëse na sjellin një mjedis të mirë, një ndjenjë harmonie dhe një dozë humaniteti suplementar. Pra, gëzuar Krishtlindjen, miq dhe mikesha të dashur! PEACE AND LOVE! Po ashtu, ju a uroj vitin e ri 2023 me plot suksese dhe lumturi në jetën tuaj. Me shpresë, që t'i realizoni të gjitha dëshirat dhe ëndrrat tuaja themelore mbi këtë tokë. Me një fjalë, ju uroj përzemërsisht atë çka i uroni ju vetvetes dhe familjes suaj. Viti 2022 që po na ikën ka qenë mjaft i komplikuar me luftën e Ukrainës, me problemet ekonomike dhe sociale, të lidhura me krizën e madhe energjetike në Botë, me çrregullimet ekologjike dhe klimatike, me tentacionin e ekstremizmit totalitar, me mjegullimet dhe intolerencën globale mes disa popujve, verbërinë, absurdin, çoroditjen, mos respektin e vlerave esenciale të jetës njerëzore, etj. ... Gjithë kjo na tregon se duhet sa më urgjentisht për ta ri gjetur busullën tonë etike dhe njerëzore mbi këtë tokë, rrugën e dialogut, marrëveshjeve paqësore brenda një drejtësie elementare për të gjitha palët, mirëkuptimin dhe pranimin e njëri-tjetrit me çka jemi dhe me çka na dallon ... Sepse, tek e fundit jemi mbi këtë tokë, për ta kuptuar vetveten së pari, por edhe për ta kuptuar njëri-tjetrin, për të ndarë diçka mes veti dhe për t'u kompletuar përmes këtij dialogu të sinqertë, humanist dhe paqësorë. Duhet që t'i ri fiksojmë gjithë së bashku disa parime esenciale, disa norma, rregulla, principe dhe vijë drejtuese, disa logjika mendimi dhe veprimi dhe për t'iu përmbajtur. Duhet që ta rivendosim një hierarki vlerash në të gjitha fushat e jetës dhe së pari në dituri, shkencë, teknologji, arte dhe letërsi dhe për ta zhvilluar në maksimum analizën e thellë kritike, skanimin dhe dekodimin e informacionit dhe kulturën filozofike dhe psikologjike, që i mungon Kombit tonë, por edhe ajo që unë e quaj spirituale, teologjike, gjithë ajo pjesa po themi orientale e shenjave, energjive, valëve, antenave, ose e botën pak më paralele. Sepse, nëse ekziston logjika puro e tipit matematik, racionaliteti alla Descartes, çka është baza ... Unë e di, nga eksperienca ime jetësore, nga përvoja e gjatë dhe e pasur që kam pasur nëpër botë, nga fakti që jam edhe poet me disa dhunti speciale ... që ekziston edhe bota e fshehtë, mistike, irracionale, simbolike, që lidhet me kode dhe alfabete të tjera dhe që i shpëton komplet shkollave racionaliste. Dhe unë si Njeri tokësor dhe gjysmë qiellor, jam për t'i lidhur dhe kombinuar këto dy botë mes veti e jo për t'i mohuar apo ekskluduar. Tani, ju uroj vitin 2023 me një shampanjë franceze, një shishe verë Bordeau nga Kështjella Château Margaux e vitit 2016 - me një pjekuri maksimale ... ngaqë, sipas Bodlerit, shpirti i saj këndonte brenda shishes ... tani duke e qellur, do merr frymën e duhur dhe do çelet dalë nga dalë, duke na i ofruar parfumet e saj delikate. Në shëndetin tuaj, Zonja dhe Zotërinj dhe ju përqafoj të gjithëve. Bonne Année 2023 ! Skënder SHERIFI Bruksel, me datën 20 dhjetor 2022 P. S. Me këto urime personale ju dërgoj edhe adresën e internetit: http://sherifis.byethost10.com/shkrimtar/ të cilin ma ka rregulluar miku im zoti Agron Pullumbi, ku mund të gjeni informacionin kryesor mbi mua dhe krijimtarinë time artistike. Pra, është një lloj kartëvizitë, një prezantim mjaft i komplet dhe i qëlluar, për gjithë ata individë, që nuk më njohin siç duhet, apo tepër sipërfaqësisht.

Read More

Kujtim STOJKU: "PËRRALLA PËR ATDHEUN" CIKËL POETIK

Më tregoni një përrallë për atdheun,
I cili mbijetoi nga stuhitë e detit,
Nga djajtë që pështynin vetëm zjarr,
Që si papagaj gëlltisnin vetëm perla,
Që e tallnin atë zot që quhej djall.
E di se për këto që them shqetësime do t`kem çdo hap,
Shoh një labirint t`pafund dhe rrugëdalje,
Unë s`kam frikë nga këta që tregojnë përralla,
Që kur i tregojnë kthehen në një përbindësh,
Dhe këtë përbindësh po ta mbajti ec e mbaje.
 
Aman, të lutem më trego një përrallë,
Që kur na përqafon se si na e zë frymën,
Premtimet t`bëjnë të përdalë se si e mban,
E prandaj Atdheu ka gjithmonë dimër.
 
Më trego një përrallë që të më bëjë t`qajë e të ulërijë,
Si një kafshë e plagosur më n`fund ato t`bashkohen,
Si fëmijë t`humbur që n`këtë labirint takohen rastësisht,
E pastaj me njëri - tjetrin gjithë mall përqafohen.
 
Spas përrallës fundi gjithmonë është i lumtur,
Njëherë e një kohë ne dhamë jetën për dashurinë dhe lirinë,
Më qafsh më thuaj se kjo përrallë sot nuk besohet,
Sepse përrallat janë të rreme ne këtë të gjithë e dimë…

 
PENA E THYER

Sipas rastit, ulesha që vargjet t`i shkruaja në letër,
Por befas një dorë më preku në supin tim,
Me mundim t`madh u mundua të lexonte,
Dhe tha i habitur: “O bo bo, ç`qenka kjo kulshedër”,
Këto që lexoj janë t`vërteta apo po m`bëjnë sytë e mi!
 
Ktheva kokën i përhumbur n`mendimet e mia,
Pashë se muri ishte plasaritur dhe fillova t`shkruaj përsëri,
Dëgjoja rënkime, oh sa e rëndë ishte dhimbja,
Kur në t`çarën e murit një pemë çeli gjethe,
E unë ndjeva gëzim në shpirt.
 
Mbi skrivaninë time librat rrinin të përhumbura,
Pemës që sapo çelte mundoheshin t`i kapnin zërin,
Dora ime tundej në ajër t`kapte një degë, kjo ishte më e bukura,
Kurse tingujt e saj thellë në shpirt më therin.
Ashtu siç isha i ulur mbylla sytë,
Dëgjoja thirrjet e pemës që lenin një oshëtimë,
T`gjitha fjalët një nga një n`grushtin tim i mblodha,
E më pas unë i kisha të gjitha n`kujtesën time,
Pranë atij lumi që rridhte nëpër mur me rrapëllimë.
 
Më pas, unë hapa sytë dhe pashë atë që s`do ta besojë askush tjetër,
Në letrën që kisha para, lumi vërshonte me tersëllimë,
Imazhet u zhdukën e s`e pashë më kulshedrën,
Ju betohem or miq, s`munda ta shkruaja më poezinë…

FILOZOFIM I ÇASTIT

Kanatat e dritareve mbyllen si qepalla,
Hijet e qenëve rrugaçë bëjnë zigzag,
Me ngadalë kompozojnë një muzikë,
Dhe më pas kalojnë përmes rrugës,
Duke kërkuar një kockë, lehin ham - ham.
Ata për njeriun janë Diogjeni i përjetshëm,
I cili rri përgjumur nga filozofitë cinike,
Ku makinat kalojnë me këngë sirenash të dritës,
Pa fjalë trumbetuese,
Kurse rrugët si arterie të lira,
Thërresin me gëzim agimin.
 
NJË DITË

Një ditë unë do të këputem si gjethja n`vjeshtë,
Frymë s`do të marr më e gjethja s`do të nxjerrë oksigjen,
Qielli përreth do t`jetë i skuqur, do të digjet si eshkë,
Do t`ketë një dyshim për detin, shumë larg prej këtej.
Befas, do të bierë një e tmerrshme errësirë,
Me vargjet e mia një pëllumb i bardhë do t`ia marrë këngës,
Duke gugatur do t`i shkruajë notat me sqepin e tij,
E unë përsëri i vetëm s`do të jem,
Do t`vazhdojmë t`këndojmë të dy me fjalët që burojnë prej zemrës.

SHITORJA E PAQES

Pa shkuar ora 23⁰⁰ fillojnë telefonata për prishjen e qetësisë,
Oficerët e zbatimit t`ligjit turren për t`vertetën e shqetësimit qytetarit,
Në klubin “Bisha kthehet në njeri”, u serviren klientëve paqe,
Nën avujt e alkoolit gjysmë lakuriq betohen,
Jargaviten për ditën e pavarsisë,
E me njëri tjetrin puthen dhe kafshohen.
 
Gjithë elegancë pronari na thotë se shet vetëm paqe,
Dhe këtë mall që unë shes nuk është i ndaluar me ligj,
Të puthen, t`bëjnë seks nën muzikën e altoporlantëve,
Është malli më i çmueshëm që unë e shes më lirë,
Në ditën e pavarsisë, këtë si bujar i madh e jap falas për t`gjithë.
 
Ju lutemi zotëri uleni volumin se qytetari paguan taksë për qetësinë,
Mos ia ngre deri n`qiell zërin altoporlantit,
Nata tashmë e ka hapur vellon e zezë,
A s`e shikon se perdja ka filluar me u dridhë,
Me të vërtetë aq i lartë është zani,
Sa ju betohemi me dorë n'zemër për Skëndërbeun,
Këtu tek ju na ka sjellë kujtimi i tij.
 
Edhe unë ju betohem në emër të Zotit dhe flamurit,
Po n`këtë jetë m`ka qëlluar të jem fatkeq,
Por po ju betohem me fjalën e burrit,
Se unë s`mund të jetoj pa paqe, kjo është e vërtetë.
 
Tashmë, mendoj se gjithkush e di se është fare e qartë,
Se në t`ardhmen paqja duket se do t`jetë një mall shumë i rrallë,
Do të jetë më e domosdoshme se sa uji i kulluar dhe ajri i pastër,
Prandaj gëzohuni dhe dëfreni me këtë të lirin mall
që kurrë s`është shitur më parë.
 
A s`keni dëgjuar se çfarë flitet sot, s`besoj se është një përrallë,
Thonë se epoka e revolucioneve ka mbaruar,
Se për t`mbushur stomakun dikush duhet ta shesë paqen,
Një tjetër jeton dhe ngrihet n`majat e pushtetit me brekët nëpër kamë.
 
Por unë n`këtë ditë të shenjtë të flamurit,
Vendit tim gjithmonë i jam mirënjohës,
Ku çmimet janë rritur e na përdorim kamxhikun dhe hurin,
Të lutem zotëri a më shet dhe një orë paqe, sado e shtrnjtë t`jetë,
Se ti e sheh se si shitet sot pa pikë turpi nderi i burrit…

SHËNIME

Zakonisht dy ditë në javë punoj gjithë natën,
Ku udhëtoj duke vëzhguar labirinthet e saj,
Dritat gjunjëzohen para saj sepse është shumë e errët,
Kurse mua ajo më duket si një kafshë.
 
N`agshol, në dritaren time ajo le frymën e saj,
Mes të dridhurave nga të ftohtit shikoj pemët,
Në xhamin e mjegullt me gishtin tregues shkruaj,
Kalimtare vetëm një fjalë…

MJESHTRI I VEÇANTË

Ai kishte një mjeshtëri të veçantë,
Ai bënte vetëm pasqyra ku veten e shihnin t` gjithë,
Llahatrisë i shtohej më shumë tmerr,
Dhe për bukurinë kishte më shumë bukuri.
Unë vrapova rrugëve i dalldisur,
Rrëmbeva hënën e argjendtë dhe ika si i krisur,
Qiellin pashë t`reflektohej në pasqyrë,
Çatitë i shihja t`hidhnin valle si pula të therur,
E unë ndjeva trishtim në shpirt.
Pasqyra sa herë hyn në një shtëpi tjetër,
Fytyrat e njohura patjetër që do t`i fshijë,
Për t`kaluarën e tyre ato s`flasin asnjëherë,
Banorët e vjetër nuk i tregojnë, të heshtura rrinë.
Disa njerëz kanë një fantazi të çmendur,
Ato si marrin pushtetin ndërtojnë vetëm burgje,
Kanë kënaqësi të madhe aty kur e burgosin njerinë.
Kurse unë ndërtoj vetëm pasqyra,
Kësaj lemerie i shtoj më shumë tmerr,
Për bukurinë më shumë bukuri prandaj na buzqesh fytyra,
E hëna derdh rrezet e argjendëta të saj mbi ne.

JO DHE PIKË

Natyrisht,
ju nuk parapëlqyet t`më pyesnit për preferencat e mia,
Sipas trurit tuaj bosh kishit vetëm një qëllim për t`kapur pushtetin,
Kur ju thashë se kam një dëshirë se vetëm yjet dëshëroja të shihja,
Sesa t`nënshkruaja urdhra që kur zbatoheshin ishin krejt vjedhje.
Kur i dëgjuat këto fjalë nofullat ndaluan së përtypuri mishin e pjekur,
Gota e kristaltë plot me verë në dorë ngriu,
- Si është e mundur - tha duke shqyer sytë – apo s`dëgjova mirë nga veshët,
Një rasti të tillë si mund t`mos e pranojë njeriu?
Po! Thashë duke trokitur me të gotën e verës,
Kam dhe një dëshirë tjetër që s`e ke dëgjuar më parë,
Dua të dëgjoj murmuritjet e luleve kur ua vjedh erën,
E ata në lulishte duke nusëruar të thonë “Është ai”,
Sesa t`shohësh një bandit duke qëlluar me armë.
Po mor po! Qëllon me armë mbi një njeri,
Ndoshta ajo tytë arme drejtohet për t`më vrarë dhe mua vetë,
Kjo është arsyeja që propozimi juaj më neverit,
E pushtetar i tillë mos u bëfsha kurrë, asnjëherë…

 

Read More

Kujtim STOJKU: MARENGLEN KASMI DHE LIBRI I TIJ: “MARRËDHËNIET SHQIPTARE - GJERMANE”

 

Ne kemi nevojë për historinë, por nevoja jonë për të është e ndryshme nga ajo e një përtaci të përkëdhelur në kopshtin e dijes. […] Kjo është ajo që ne na duhet në jetë sepse na mëson se si duhet të veprojmë…

Fridrih Niçe

Libri i Marenglen Kasmit “Marrëdhëniet Shqiptaro - Gjermane në shek e XX - të”, botohet në një kohë kur shumë koka janë të nxehta për çështjet e historisë. Mirëpo profesori Marenglen Kasmi me një vullnet të çeliktë, për rreth shtatë vjet hulumton në arkivat gjermane duke i dhënë lexuesit një vepër dinjitoze historike larg këtyre kokave të nxehta që gjoja bëjnë sikur shkruajnë historinë, por më tepër ato përhapin mjegullnajë se sa hedhin dritë mbi ngjarjet politike të kohës. Këtë mjegullnajë e shpërndan Marenglen Kasmi duke sjellë para lexuesit fakte, prova dhe dëshmi të nxjerra nga arkivat gjermane që për herë të parë shohin dritën e botimit. Historia në fund të fundit është një shkencë e cila do përkushtim  për të zbuluar të vërtetën. Ajo si një shkencë humane në kërkimin e saj shkencor thotë gjithmonë të vërtetën duke u bazuar në dokumenta, ngjarje që janë zhvilluar, pasqyron veprimtarinë e personazheve të ndryshme të kohës që nuk është e lehtë t`i vërtetosh. Por, pikërisht këtu dallon edhe puna shkencore e historianit sepse historia nuk mund të bëhet eksperiment laborotorik si në shkencat ekzakte.

Para viteve 90 historigrafia shqiptare e shihte në një këndvështrim tjetër politikën nacionalsocialiste të Rajhut të Tretë, dhe në këtë libër na vjen një këndvështrim tjetër në aspektin historik.

Në historinë e para viteve 90, brezi im ka mësuar se Bismarku është shprehur se “Shqipëria është një nocion gjeografik”, gjë e cila sipas dokumentave në arkivat gjermane një gjë e tillë nuk është e vërtetë, por shprehja e tij është “Who is Europe”: “Qui parle Europe a tort. – notion geographique”.

Profesori, në punën e tij shkencore na jep një shikim tërsor të politikës nacionalsocialiste gjermane për vitet 1933 -1939 për tërë Europën e cila konsiderohet si një vazhdim i politikës së jashtme të republikës së Vajmarit. (f - 41)

Në libër jepet edhe një analizë historike shkencore se pse kjo politikë pas vitit 1933 u përpoq më tepër të ishte një levë ekonomike e përdorur në mënyrë konstituive, dhe jo këto territore të zotroheshin përmes ekspansionit të dhunshëm ushtarak... Megjithatë, është po kjo periudhë që Gjermania ndërhyn me sukses në Europën Juglindore.

Që kur u caktuan kufijtë e Shqipërisë, Gjermania dërgoi përfaqësuesin e saj Julius Winckel pranë KNK-së sepse kishte parë që KNK - ja po i tejkalonte kompetencat.

Më pas ngjarjet historike do të zhvilloheshin me shpejtësi derisa për formimin e shtetit Shqiptar do të caktohej Princ Vidi, një princ gjerman që për klasën politike gjermane ishte dyshues ku nuk munguan nga deputetë gjerman kritikat e ashpra.

Por në këtë vepër historike jepen detaje të panjohura për këtë periudhë të historisë, si dhe njëkohësisht dalin në dritë figura historike shqiptare që bëjnë të pamundurën që ta pengojnë  Princ Vidin në punën e tij, të cilët punojnë kundër ngritjes së shtetit Shqiptar dhe pa brejtien më të vogël të ndërgjegjes këta njerëz të paskrupullt shesin gjithçka dhe i shërbejnë çdo kujt për të realizuar ambiciet e tyre. Për këta lloj njerëzish kombi nuk është asgjë tjetër vetëm se një allishverish ku mund të luash me paturpësinë më të madhe për të realizuar qëllimet e tua.

Mbledhja dhë rënditja e fakteve në këtë libër natyrisht që kanë të bëjnë me punën e historianit si shkencëtar. Historiani e di shumë mirë se në detyrën që i ka vënë vetes nuk e ka të lehtë, por vështërsitë me punën këmbëngulse tejkalohen. Ai bazohet vetëm mbi fakte dhe dokumenta të shkruara nga ku edhe vepra historike tashmë që është në dorë të lexuesit flet si një dëshmi për kohën kur janë zhvilluar ngjarjet. Marenglen Kasmi në punën e tij shkencore e sheh historinë si term që kombinon ontologjiken me atë epistemologjike për aq sa i referohet të kaluarës dhe paraqitjeve tona të së shkuarës. Duke qenë se ne kemi akses në të kaluarën vetëm përmes paraqitjeve të saj, metodologjia historiografike ngjall domosdoshmërisht pyetje të adresuara nga filozofia e historisë. Pyetje të tilla kanë të bëjnë me natyrën e përkohshmërisë historike, e shoqëruar në mënyrë thelbësore me disa nocione të drejtimit të mundshëm të historisë dhe të temës së duhur të shkrimit të historisë. Këto nga ana e tyre përcaktojnë se si një historian e koncepton raportin midis të tashmes dhe të shkuarës, kuptimin e mundshëm të historisë njerëzore, mundësinë e objektivitetit dhe rolin e interpretimit të ngjarjeve përmes fakteve të mbledhura.

Në libër, autori si historian na ka dhënë ngjarje nga jeta e personazheve të kohës që lexuesin e lënë me gojë hapur. Historiani na sjellë krejt të gjallë një fragment bisede të Dom Nikollë Kaçorrit dhe Esat Pashës. Dom Nikolla i thotë Esatit:

“Nëse do të kisha fuqinë përkatëse, unë do të çoja në litar tre shqiptarë: Ismail Qemalin, Prenk Bibë Dodën, dhe të tretin…Ekselencën tuaj”. Esat Pasha qeshi dhe iu përgjigj Dom Kaçorrit: Për dy të parët jam dakord me ty, sepse nuk do të ishte një humbje e madhe, për më tepër që ata po u afrohen të tetëdhjetave, por ki mëshirë për mua, sepse jam akoma i ri”. Më pas Esati u ngrit dhe duke u larguar i hodhi Dom Kaçorrit një shikim tallës, si për t`i thënë që të vazhdonte të krijonte iluzione, sepse, që të varësh dikë, duhet së pari ta bësh zap atë”. (f - 70)

Historia është rrëfim. Nga një rrëmujë e plotë vjen rënditja e ngjarjeve sipas kohës që janë zhvilluar. Ne kërkojmë të kuptojmë të kaluarën duke përcaktuar dhe renditur “faktet”; dhe nga këto rrëfime shpresojmë të shpjegojmë vendimet dhe proceset që formojnë ekzistencën tonë. Ndoshta ne madje mund të nxjerrim modele dhe mësime për të udhëhequr por kurrë për të përcaktuar, dhe kjo mund të jetë një nga përgjigjet tona ndaj sfidave me të cilat përballemi sot. Historia është studimi i njerëzve, veprimeve, vendimeve, ndërveprimeve dhe sjelljeve. Është një temë kaq bindëse, sepse e paraqet temën e gjendjes njerëzore ashtu siç ka qenë e cila gjatë gjithë kohës ka në epiqendër të saj: pushtetin, dobësinë, korrupsionin, tragjedinë, triumfin ... Askund këto tema nuk janë më të qarta sa në historinë politike, sepse është pjesa më kryesore e fushës së studimit shkencor të saj, dhe që është më kuptimplotë nga një mori qasjesh për studimin e historisë. Megjithatë, historia politike ka rënë nga moda dhe më pas ka rënë edhe nga reputacioni, e demonizuar gabimisht si bajate dhe e parëndësishme. Rezultati ka qenë gërryerja e ndjeshme e dobisë së renditjes, shpjegimit dhe nxjerrja së mësimeve nga e kaluara.

Qëllimi kryesor i historisë është të qëndrojë në qendër të debatit të larmishëm, tolerant, intelektualisht rigoroz për ekzistencën tonë: sistemet tona politike, udhëheqja, shoqëria, ekonomia dhe kultura. Ky libër qëndron në një nivel të tillë, megjithatë, debati i hapur dhe i lirë si në shumë fusha të jetës  mungon shumë shpesh dhe nuk është e vështirë të gjesh shkakun e kësaj intolerance.

Figura e Esat Pashës është një nga figurat më të zeza në historinë shqiptare…sepse ai mbante lidhje të fshehta me grekët, serbët, malazezët dhe turqit (f- 91)

Po ashtu një fakt tjetër që na sjell profesori është ai i formimit të PKSH e cila vërtetohet saktë se formohet me përkrahjen e Jugosllavëve (f-179).

Por njëkohësisht na del qartë edhe figura e Enver Hoxhës gjatë kësaj periudhe sipas dokumentave arkivore të publikuara tashmë në këtë libër.

Data e largimit të ushtrisë gjermane nga Shqipëria sipas burimeve arkivore gjermane është 29 Nëntori i vitit 1944. Për të tjerat çfarë është shkruar dhe diskutuar si në televizion dhe shtypin e shkruar, ky argument merr një përgjigje të qartë dhe të prerë nga arkivat gjermane që na e sjell në këtë libër historik Marenglen Kasmi.

Tema e historisë së luftës është një nga temat më të nxehta sot, por autori në këtë libër historik e thotë fjalën shkencore për këtë qëndresë heroike të popullit shqiptar që u ngrit me armë në dorë për çlirimin e vendit. Sipas dokumentave që gjenden në arkivat gjermane del në dritë veprimtaria bashkëpunuese me pushtuesin e Ballit Kombëtar dhe veprimtaria e liderëve të tij. Hedhja dritë mbi këto ngjarje të rëndësishme të luftës e bën shkrimin e historisë një mjet të fuqishëm të ngjarjeve të zhvilluara; sepse tashmë ajo ka formuar identitet, veçanërisht në nivel kombëtar. Nuk mund të ketë diskutim me ato që bashkëpunuan me okupatorin dhe me ata që e luftuan me armë në dorë. Kur një vend pushtohet nga një ushtri e armatosur deri më dhëmbë nuk ka se si quhet ndryshe vetëm si pushtuese, dhe ata që bashkëpunojnë me të janë bashkëpunëtorë dhe s`mund t`i ndash nga ata. Kurse ata që luftojnë me armë në dorë për t`u çliruar nga pushtuesi quhen luftëtarë të lirisë. Për më tepër, ajo u jep atyre që kontrollojnë narrativën dhe aftësinë për të legjitimuar ose diskredituar veprime, ngjarje dhe individë në të tashmen. Megjithatë, të rendisësh historinë dhe ta dërgosh atë në betejë thjeshtë për t'i shërbyer nevojave të së tashmes është keqpërdorim dhe abuzimi më i  madh që mund t`i bësh asaj. Historia nuk duhet të jetë kurrë një armë në zemër të luftërave kulturore. Mjerisht, edhe një herë, ajo është  përdorur në mënyrë të ngathët nga ata që qëllimisht kërkojnë të imponojnë një agjendë të qartë ideologjike. Historia po bëhet shërbëtore e politikave identitare dhe e vetëflijimit. Kjo vetëm promovon kuptime të dobëta, njëdimensionale të së kaluarës dhe zvogëlon vazhdimisht dobinë e studimeve historike. Historia qëndron në një udhëkryq; e cila duhet të refuzojë të ndjekë trendin e kohës. Për këtë ky libër flet qartë.

Çdo studim i hulumtuar dhe i argumentuar mirë i çdo aspekti të së shkuarës llogaritet për mua si histori. Unë kam një preferencë për historianët që hetojnë "pse" dhe "si", por, në përgjithësi, mendoj se qëllimi i tyre duhet të jetë sa më i gjerë dhe sa më universal që të jetë e mundur.

Sot shfaqet qartazi ideja më shumë me ndjeshmëritë tona bashkëkohore sesa ato të kritikëve të saj, të cilët mbetën të lidhur me idenë e një historiani objektiv të papenguar nga të gjitha supozimet aktuale. Në të kundërt, historia shihet si një disiplinë thelbësore për zgjidhjen e problemeve. Për historianët që i kanë vënë vetes detyrë që të merren me shkencën e historisë së pari, duhet të heqin dorë nga iluzioni se ata mund të qëndrojnë disi jashtë botës në të cilën jetojnë. Ata në fakt duhet të përqafojnë faktin se studimi i së kaluarës mund të orientohet në nevojat e së tashmes.

Mund të shihet menjëherë se nga një argument të tillë sot tërhiqesh. Në një botë akademike ku shkencat humane janë nën një presion më të madh për të justifikuar rëndësinë e tyre kurrë më shumë se më parë, studimi i “të kaluarës për hir të së shkuarës” nuk e dëmton atë. Por nuk mendoj se kjo është e gjithë historia. Përkundrazi, ndjej se magjepsja e qëndrueshme reflekton diçka shumë më thelbësore në mënyrën se si ne e shohim marrëdhënien midis së kaluarës dhe së tashmes. Për shembull, ne jemi me siguri më pak të prirur se brezat e mëparshëm për të kërkuar dikotomi të ngurta midis "historisë" nga njëra anë dhe "kujtesës" ose "trashëgimisë" nga ana tjetër. Për më tepër, ne jemi më demokratikë në atë se kujt t`i besojmë se i përket historia, dhe për këtë natyrisht që shtrohen pyetje të tilla se: cilin ajo përfshin në të kaluarën dhe kush në të tashmen mund të përfitojë prej saj?

Secili historian duhet ta shohë marrëdhënien midis së shkuarës dhe së tashmes ndryshe. Dhe nëse ai arrin ta bëjë këtë atëherë do të ishte një arritja e madhe sepse do të identifikonte tensionet e kësaj marrëdhënieje si motorin e vetë e kësaj disipline shkencore.

Një mënyrë për t'iu përgjigjur kësaj pyetjeje është të pyesim veten për çfarë dhe për kë janë historitë? Një pikënisje e zakonshme mund të jetë se historitë janë të dobishme për të na treguar se si arritëm “këtu”. Histori të tilla mund të marrin formën e tregimeve të origjinës, të tregimeve relativisht lineare dhe ndoshta si arritëm t'i organizonim shoqëritë dhe sistemet tona politike në mënyrat që kemi tani, për shembull, ose, siç thotë thënia apokrife, një seri e mësimeve nga të cilat duhet të mësoni për të shmangur poshtërimin e përsëritjes.

Një kuptim i tillë i historisë fsheh brenda vetes një mundësi më emocionuese dhe të mbushur me - edhe pse jo domosdoshmërisht antitetike. Ashtu siç mund të shikojmë nga e kaluara për të kuptuar më mirë mënyrat e panumërta, të ndërlikuara në të cilat bota jonë e tanishme erdhi në ekzistencë, historianët gjithashtu mund t'i vendosin vetes detyrën e ndriçimit të botëve të parealizuara dhe të ngjarjeve të tjera të panjohura që mund të kenë ekzistuar. Histori të tilla, në mënyrë kundërintuitive, na ndihmojnë të kuptojmë më mirë kohën tonë ose duke nënvizuar kontingjentin e botës përreth nesh ose, në varësi të këndvështrimit tonë, fuqinë e qëndrueshme të strukturave përgjegjëse për mbylljen e shtigjeve të tjera.

Ky libër historik është me të vërtetë një libër i tillë që meritat i takojnë autorit për punën voluminoze që ka bërë, dhe besoj do t`i kthjellojë disi kokat e nxehta  për personazhet dhe ngjarjet historike duke i bindur përmes fakteve dhe dokumentrave arkivore. 

Read More

TRUPI “NENUJOR” I AJSBERGUT Shqipëruar nga poezitë origjinale nga Grigor JOVANI

NIKOS ENGONOPULOS

(21 tetor 1907 - 31 tetor 1985)

- homazh për ditëlindjen... -

“Koha ndikon mbi formën.

Është e domosdoshme që artisti të jetë i kohës së tij”.

ENGONOPULOS

(1963)

Sa më shumë e njoh, aq më tepër e dua këtë Njeri. Krijuesin e jashtëzakonshëm. Këtë mbrujtës original të Artit. Këtë eseist të guximshëm, që injoron të gjitha klishetë.

Ishte kaq shumë gjëra bashkë. Poet, eseist, piktor, skenograf, pedagog. Gjithshka kishte dhe ka të bëjë me artin, i referohet patjetër edhe atij. Padyshim është njëri nga përfaqësuesit më origjinalë të brezit të viteve 30-të në artet dhe letërsinë greke, kur u krye një farë minirevolucion estetik dhe ideor në to. Gjithmonë i prirur kah e reja, u bë shprehësi kryesor i rrymës tejrealiste greke të kohës. Sikur të mos e ngopnin të gjitha këto, vepra e tij përfshin akoma përkthime, kritikë letrare dhe artistike, studime dhe përqasje të jashtëzakonshme artistike, ku, natyrisht, shkëlqeu papërsëritshëm.

Vërtet, Greqia letrare dhe artistike nuk është vetëm Elitis dhe Seferis, as të jashtëzakonshmit përtej Nobelit, Kavafis dhe Ricos. Ata janë maja e dukshme e ajsbergut, që lundron ujërave të botës. Deti i plotë dhe i madhërishëm është poshtë...

(G. J. - Athinë, 22 tetor, 2022

KARAJFILAT E SHQIPERISE

… e hëngrëm barutin me grushta

në malet e egra dhe

rrëpirat

e Shqipërisë

dhe përtypëm

koromanen,

ajo që i përshtatet

artistit,

poetit.

I vetmi ngushëllim,

lulet:

ishin karajfilat…

o zot, ca karajfila!

ANIJA E PYLLIT

E di që

po të kisha

për veshje

një frak

me ngjyrë jeshile të hapur,

me lule të kuqe të mëdha e të errëta,

nëse në vend të pelerinës

së padukshme

që më shërben edhe për kokën

kisha një pllakë katrore

sapuni të gjelbërt,

që të mbështetet

butë

njëri cep i saj

përmidis dy supeve të mia,

nëqoftëse ishte e mundur

të zëvendësoja

eshtrat e shenjta

të zërit tim

me dashurinë që ka

një melodi metafizike

për ombrelat e zeza të shiut,

mbase atëhere,

vetëm atëhere

do të mund të shprehja

ëndrrat fluturake

të gëzimit,

që pashë një herë

kur isha fëmijë

brënda syve rrumbullakë

të zogjve.

HYMN LAVDIE

PER GRATE QE DASHUROJME

[…]

janë gratë që dashurojmë pyje

çdo pemë e tyre një mesazh pasioni

sikur në brendësi të këtyre pyjeve

të na gënjejnë hapat

dhe të humbim

atëhere është

saktësisht

kur gjejmë veteveten

edhe rrojmë

dhe sa herë dëgjojmë së largu të vijnë borërat

ose dhe kur na sjellin

erërat

muzikën edhe zhurmat

e festës

ose fyejt e rrezikut

asgjë - natyrisht - nuk mundet më që të na trembë

gjer dhe të dendurat gjethnaja

doemos na mbrojnë

përgjersa gratë që dashurojmë janë pyje.

BOLIVAR (1944)

(fragmente)

Bolivar, gjersa të vije ishte errësirë,

tek rafshinat tani përhapen përkëdhelitë e zjarrit

[....]

Je çlirimtari i Amerikës së Jugut.

Por vetëm një gjë është bërë e njohur:

që unë jam yt bir.

Bolivar, nuk je ëndërr, je e vërteta.

Je i bukur edhe si grek.

Dhe nëse humbi, nëse humbet ndonjëherë një Bolivar, që

u shfaq si Apollon në qiejtë,

si diell i ndritshëm perëndoi, mes një lavdie të papërshkruar,

pas malesh të bekuara të të Atikës dhe Moresë.

NUK DUA TE VDES

Gjithmonë dashuroja

- gjithë pasion -

çdo shprehje të jetës

dhe nuk më interesonte

vdekja.

Tani që më le të pushoj

pranë dritës së bukur

të syve të tu

dashuroj akoma më shumë jetën

dhe nuk do të desha të vdisja më

kurrë.

Read More

Cikël poetik nga Musa Jupolli

 BACË

Bir kolos i truallit arbëror,

A tdhetar në altarë Shqipërie,

C ili arriti të prekë diellin me dorë,

Ë shtë krenaria jonë e simbol pavarsie.

A s'është Adami i parë n'Bibël e Kuran

D ritë e vetme në shandan dardanie

E rrësirën e natës njëqindëvjeçare çan

M isionar i kombit, flamur e themel lirie!

D amarët tokës mëmë ia shterën

E gjarpërinjtë me gjak s'u ngopën kurrë

M ojsiu çau detin me shkop magjie

A demi ynë robërinë e theu si burrë!

Ç erpik s'lëkundi para asnjë krajlie

I pari ndër të parët u shkri kandil lirie

T 'jetojmë ne bacë, se ti, s'vdes kurrë.

Marrë nga libri me poezi të poetit llapian, Lumni Nimani, me titull,

"Mall e dashuri larg Arbërie".

Prishtina ime! ~

Prishtina na lindi n' emër të gjeografisë,

n' literaturën e ndaluar shekuj me radhë,

Aktorë: Komedinë në skenë fshehurazi,

poeti unë n' aromë jete me shpresë thash

Ulis në rikthim është!

Prishtina ime!

Veç me lotët do të krijohej një lum (Ë) , lumi ynë.

Lumin na e shkelën, shkelën mbi lotët tanë,

Pranvera më nuk vjen, edhe zogjtë qajnë

për muzikën tënde lum-loti i kryeqytetit tim!

Prishtina ime!

Aty në kopshtin tënd një vashë e bukur,

Zonjë qytetare, elegante, pamje Hyjnore,

në shpirt mban ëndrrën tënde të bukur,

në qiellin e kaltër shpresa e humbur!

Prishtina ime!

Lum (Ë) -loti im kush ta zëri frymën?

Pema ka mbet në vetmi e vetme është,

dhe ka frikë se të gjitha shoqet ja kanë pre!

Poema ime, lumi e pema qajnë me lotët e mi,

Teatri ndihet i vetmuar në kohë të sotme!

Dielli dhe Hëna

Nuk perëndojnë asnjëherë

Kur Hëna përshëndet Diellin

Një vallëzim i lehtë

Me nota t’ Atdheut

Ora e zgjimit afrohet

Për një Rilindje të Re

Bukuri e egër me lule natyre

Vend i shenjtë i Gjergjit

Kur Dielli përshëndet Hënën

Arbëria shikohet nga Qielli

Në Atdheun e shqiponjave

Ka vetëm një BESIM

Dielli dhe Hëna

Nuk perëndojnë asnjëherë!

Në kuvend fjala matet

Dy fjalë mjaftojnë

Dhe peshojnë më mirë

Se një gjysmë jete

Gjysma tjetër është roman

Që duhet të lexohet

Një komb nuk “mbytet” me pushkë

Hiqja librin, ai “mbytet” vetë !

Vij dhe shkoj

Udhëve pa emër

Sa herë që udhëtoj

Nata e atij viti më flet

N ‘atë vit, n ‘atë natë

Qielli dhe Dielli

Qielli lotin, Dielli dritën

Një lutje për shpirtin tim

Mes varreve të krushqve

Që s’kanë emër, as datë, as shekull

As lot nga të bukurat vasha që hi u venin

Faqeve të buta, e me lecka të lara me djersë !

Pa letër, pa laps

Me vete mora gjuhën e plagëve

Evropës t’ia mësojë emrin tim

Dardania e diellit tim

Sa herë që po vij këtu

Një plagë më shumë po ta shoh

Vetës i bëj pyetje

Ku e ka burimin ky lot

Që nuk mu sherr kurrë ?

Sot,

Sikur të flisnin heronjtë?

Read More

Çaste lirike nga Prend BUZHALA

E PËRSE E BUKURA TË NGJALL TRISHTIM

(Çaste lirike me pak fjalë)

Thua: kur e shoh një lule të rrallë

e më humb nga pamja përgjithmonë,

apo këngën e magjishme më kurrë nuk e dëgjoj,

atëherë ulem në breg të lumit,

dhe kundroj madhështinë e veprave të Hyjit.

E përse e bukura të ngjall trishtim?

Ndien dhimbje kur sheh një lule,

kur dëgjon një këngë bilbili?

-------------------------------------

TRISHTIMI I PLUHURIT

E di që gjithçka një ditë merr fund

dhe shndërrohet në pluhur.

E si ta dashurosh pluhurin?

Është iluzioni për madhështinë e dheut të imtë

që më lëndon e më shkakton ankth.

E ndiej veten të humbur nën qiellin e pafund.

Dhe le të ngrihen nga era

ato thërrmija të shkrifëta prej guri.

Ti bëju erë që ledhaton pas-botën.

PIKAT E DASHURISË

Kur i vështron pikat e shiut

ti thua: te ato ka vetëm dashuri,

ka ritëm kënge e jete,

ndonjëherë ato ngjanë në pikëllim.

Fshihe pas perdes së shiut

pikëllimin.

___________________________________

PËRQAFIMI LULES ME SHKËMBIN

Çka ndodhi kështu me erën?

na i mori shikimet

dhe na i dërgoi në cingona të errëta,

na i mori këngët

dhe na i dërgoi te dy zogj në degë,

na i mori përqafimet

dhe i dërgoi te përqafimi i lules me shkëmbin.

____________________________________

KUR TI S’JE ATY

Kjo pasqyrë

ka një të krisur në mes,

ana e saj e majtë e ruan kohën që shkon

e më nuk vjen,

në anën na e çara e djathtë

gjendet koha që vjen.

E tashmja mungon,

sepse ti s’je aty.

1. DËSHTIMI

Të ndodh që të dështosh ta mbrosh njeriun,

sidomos kur gjendet para pushkatimit,

siç dështon një rreze dielli të ndriçojë errësirën.

I rrëzuari për tokë je ti vetë.

Kur rend pafundësisht nga dështimi në dështim,

në këso çastesh ngrihu i lavdishëm:

ngrihu atëherë kur je i përmbysur ,

siç përmbyset një lis i lartë,

siç shembet e shkatërrohet një shtëpi.

Dhe tek atëherë e di se kush je.

-----------------------------------

2. E VËSHTIRA

Do të ndjesh shumë mundime

të ecësh të njëjtës rrugë,

andej kah ecën të dëbuarit nga ti

në kohën më të vështirë,

dhe ndjen pendime

edhe kur rrëzohesh hundë e buzë,

atëherë ti je ai që e di

se çka të bën njeri të lirë.

-----------------------------------

3. SALVIM

E ke provuar edhe një salvim,

kur ke dëgjuar pa asnjë njeri pranë,

siç dëgjon ylli i vetmuar yllin në skajin e universit,

siç e dëgjon dita natën që nuk e sheh,

siç e ndien vetminë e njerëzimit

të humbur në gjithnajën e paanë.

Read More

Skender SHERIFI: A N N I E E R N A U X: disa fjalë mbi çmimin NOBEL të Letërsisë 2022

Siç e dini, për çdo vit, shqiptarët e presin me një farë tensioni psikologjik, emrin e çmimit Nobel të
ardhshëm, dikush kundër, dikush pro, me atë idenë që ky çmim i takon tash ca vite dëtyrimisht autorit tonë emblematik Ismail Kadaré ... por kjo nuk është fare tema e këtij shkrimi, sepse asnjëri prej nesh, nuk jemi në trurin e anëtarëve të Jurisë Nobel, dhe tek e fundit ata votojnë lirisht për kënd të dojnë. Kur ua kanë dhuruar këtë çmim me prestigj botërorë disa autorëve, të cilët as ju, as unë, nuk i kemi pas njohur më parë ( Nigjerianin e vitit 1986, ose këtë Tanzanianin e fundit, pastaj më kujtohen edhe disa autorët aziatik ) shumicën prej tyre, nuk i kemi njohur ( duhet të jemi të sinqertë ) as në rrethet e quajtura kulturore apo intelektuale, e mos të flasim për masën e gjërë popullore. Por me një logjikë të shëndoshë, nga ana tjetër: krejt kot nuk ua kanë dhënë dhe na duhet për ta respektuar, na pëlqej apo jo, vendimin e tyre. Ngaqë ky çmim e ka një¨autoritet dhe një domethënie evidente, të pranuar sot në gjithë rruzullin tokësorë. A e diskuton apo kundërshton sot dikush çmimin Nobel të Fizikës, Mjekësisë, Kimisë apo Ekonomisë ? Besoj, që jo ! Pra, më mirë mos ta diskutojmë as këtë të letërsisë ... ngaqë është një humbje kohe, e kotë. Por le ta pyesim vetën : « po me të cilat merita objektive ja kanë dhënë këtij, apo atij ? » Ky është pozicionimi etik, i cili më dukët mua i drejtë ... duke e pranuar pa asnjë problem, një pjesë të injorancës time ndaj letërsisë afrikane dhe aziatike, që nga fillimi ! Ndërsa sivjet, ky çmim i takon autorës të njohur franceze ANNIE ERNAUX, të cilës unë ja kam lexuar vetëm 2 vepra, të cilat mu kanë dukur interesante, me përmbajtje reale, edhe pse nuk më kanë pasionuar jashtë mase, për të thënë: « waouw ... çfarë gjenialiteti në artin letrarë ! » porse shijet janë subjektive, intime, individuale dhe nuk mund të diskutohen. Shumica prej shqiptarëve, dhe së pari meset kulturore, do na thojnë : « po kush është kjo Annie Ernaux, të cilës nuk ja kemi dëgjuar kurrë emrin, as lexuar një libër deri sot ? » Por e kanë gabim, sepse është një shkrimtare me një karrierë të konsoliduar, me një botë letrare të saj ( që dikujt i pëlqen, dikujt më pak ) dhe me një stil në mënyrën sesi i shprehë gjërat e jetës së përditshme. Pastaj, është autore, e rreth 20 romanëve autobiografike, me një sfond fiksioni letrarë, apo imagjinarë, për ta modifikuar së paku minimalisht subjektin bazë ... zhanër i njohur me epitetin: « auto-fiksion » ose fiksion narrativ mbi një realitet objektiv bruto, mbi një ngjajre krejt autobiografike, të përjetuar, me pak mjeshtëri dhe zbukurime letrare. Disa prej veprave të saj, janë adaptuar në skenat e teatrit francez dhe në filma për televizion dhe kinema. Bile ky filmi i fundit, që fitoj Mostren ose Luanin e Artë në Festivalin e Venecies ( ITALI ) në edicionin 2021, i realizuar nga regjisorja femër Audrey Diwan, ishte një adaptim i romanit të Annie Ernaux-së, « L' événement – ose shqip « Ngajrja » botuar te Gallimard në vitin 2000, ku e shpjegon autorja me një imtësi gati klinike, eksperiencën e saj të Abortimit ( temë sot më aktuale se kurrë për të drejtat e Femrave – ju po e shihni sesi ka evoluar ligji në Amerikë, dhe në disa Shtete evropiane ). Në atë kohë Annia ishte akoma studente në vitet 1964, dhe pas një marrëdhënie seksuale të pa kontrolluar, e përjeton një abortim klandestin me 100 probleme anekse, pos konfliktit psikologjik me vetveten, me të afërmit e saj, sipas rendit social, patriarkalizmit, dhe të thash e të themët e shoqërisë. Bile ka pas filluar në letërsi me po atë temë, në veprën e saj të parë, që ja ka pas botuar Gallimard-i, botuesi më prestigjioz i Francës ( Les Armoires Vides – 1974 ) - roman autobiografik, të cilin e ka zhvilluar, kompletuar dhe ribotuar pastaj në vitin 2000 me titullin siç ua thash më sipër « Ngjarja, apo Evenimenti « Por ja dy fjalë prezantuese për Policinë e rendit publik apo Ministrinë e brendshme mbi këtë shkrimtare franceze Annie Ernaux, e ritur në Normandi, pak para zbarkimit të forcave aleate pro-amerikane nëpër plazha. Ka lindur me 1 shtator 1940 në Lillebonne, një vend anonim që nuk e njeh askush, dhe së pari vetë francezët. Mund të themi, periferia, ose No Man's Landi hegzagonal, siç e ka kënduar shpeshherë kushëriri im RENAUD. Vjen nga një familje modeste dhe popullore, proletare, ( vajza e askushit ) në raport me klasat borgjeze dhe aristokratike franceze, ku përcilën dhe transmetohën vlerat, kulturat, trashëgimitë e ndryshme, brez pas brezi, po në të njejtën klasë shoqërore dhe familjare. Si unë SHERIFI nga fshatrat buzë Valbonës, ku të parët e mi, prisnin që po kapi Pushkën dhe Kalin për ta luajtur ndonjë rol të dytë në një Western tropojan të Howard Hawks, John Ford, ose Sergio Leone, me Clint Eastwood-in ... por devijova tragjikisht në anarshi dhe në deliriumet e majit 1968, dhe akoma nuk kam ardhur në rrugën e duhur të para-programuar. Ju dua shumë, o Prindër, ju respektoj, por më leni në botën time, por favor, se më kanë rrethuar disa spanjolle dhe latino-amerikane ... ec e merrne vesh sepse ? Babai i Annie Ernaux quhej Léon Duchesne ( 1899 – 1967 ) dhe Nëna quhej Madeleine Dumenil ( 1906 – 1986 ) si në këngën e BREL-it ( « Ce soir, j'attend Madeleine » ) por e shkreta ka përfunduar si shoqja ime aktore e famshme Annie Girardot me sëmundjen e Alzajmerit, humbja graduale e kujtesës dhe e identitetit, të cilëve ua kushton autorja franceze nobeliste një Vepër mjaft të prekshme, edhe pse e shkruar pa asnjë patos. Romani i saj mbi Babain ( La Place -botuar tek Gallimard në 1983 ) e fiton çmimin Renaudot një vit pas në 1984 – çka në Francë vjen direkt pas çmimit të famshëm Goncourt, i dyti në hierarkinë e çmimëve. Dhe pastaj mbi Nënën e saj ( Une Femme – botuar në 1987 ) Prindërit e saj, janë punëtorë të thjeshtë, pastaj tregëtarë të rëndomtë, ngaqë e mbajnë një Kafe me një magazinë ushqimore elementare në lagjen e tyre. Nuk jemi shumë larg botës së Emile Zola në fakt. Por Annia donë për të dalur me çdo kusht prej atij mesi aq të varfër dhe të kufizuar, tepër i mbyllur dhe rutinor në ekstrem ... ashtu, siç kam dalur unë nga psikologjia e imponuar në zonat malore veriore ose prej Mërgatës së Qyqëve. Ndodhin këto gjëra rastësisht, aksidentalisht, ose nga një vullnet i superfuqishëm i Personit IKS ! Autorja franceze shkon për ta studiuar Letërsinë në Universitetin e Rouen – ku zonja Zhan D'ARC e ka pas lënë një gjurmë – dhe më vonë në Bordeaux, regjion i bukur dhe i mirënjohur për verat e mëdha franceze. Punon si Profesore e Lëtersisë në disa kolegje dhe gjimnaze në Francë. Del gradualisht, por me një pikëpyetje dhe konflikt të brendshëm nga shtresa e saj sociale dhe familjare, porse i rikthehet rregullisht dhe me një autenticitet dhe sinqeritet të rrallë në të gjitha veprat romaneske ( auto-fiksion ) të saj. Me atë idé qendrore evidente: « tani që jam universitare dhe e rangut borgjez, klasa e mesëme, kam të tjera qendra interese dhe preokupime, dhe një distancë me botën e prindërve dhe të fëmijërisë time. A e meritoj këtë statut që e kam ? A mos jam duke e tradhëtuar origjinën time, atë kujetesën apo realitetin familjarë të botës proletare ? » Dhe siç iu thash, i përgjigjet kësaj problematike në librat e saj. Mund t'ua citoj disa romane pak më emblematike të krijimtarisë së saj letrare : ( « Une Femme gelée » ose Një Femër e ngrirë, apo e akullt – botuar në 1981 – ku flet për historinë e saj dhe atë familjarën. « Passion Simple » që më pas pëlqyer mua si lexues – në 1992 – ku e përshkruar klinikisht aventuren e saj pasionante me një biznesmën pak më të ri, që vinte nga Europa Lindore, epshet, pritjet, deri në detaje ... si të ishte një radiografi globale mbi gjithë çka mund të përjetohet gjatë atyre momentëve. Kjo vepër ka qenë e adaptuar në Film nga Daniele Arbid në vitin 2020 « La Honte « – ose Turpi në 1997 - « La vie extérieure » në vitin 2000 – pastaj vepra më e plotësuar e saj, sipas specialistave me titullin: « Les Années – Vitët « në 2008, një lloj freske romaneske, ku e ilustron në detaje jetën e saj personale dhe atë të familjës, si t'i kishte përmbledhur brenda një libri, 4 ose 5 libra të saj, mbi një ngjajre të caktuar, kurse në këtë vepër i trajton të gjitha temat dhe problematikat e saj dhe të rrethit të saj, prej nga viti 1940 dhe deri sot ... me të gjitha shëkundjet që kanë ndodhur në shoqërinë franceze, në të gjitha fushat gjatë 70 vitëve të fundit ... Dhe për këtë vepër, i merr disa çmime, si për shembull : çmimin François Mauriac dhe çmimin Marguerite Duras, dy autorë të njohur francez, dhe çmimin Strega të Letërsisë evropiane. Në vitin 2011, e boton librin e saj : « L'autre fille » ku ja shkruan një letër të prekshme letrare Motrës të saj, e cila ka vdekur që në lindje, para ardhjes se Annie Ernaux-së, në jetën tokësore. Në vitin 2016 e boton romanin autobiografik : « Mémoire de Fille » ku trajtonë rininë e saj, kur ishte 18 vjeçare dhe eksperiencat seksuale të para të asaj kohe, të cilat i ka quajtur më vonë « Kujtimet e Turpit » Dhe mund ta citojmë edhe veprën e saj të fundit për momentin, të quajtur : « Le Jeune Homme – Mashkulli i ri « në 2002, gjithmonë tek botuesi Gallimard. Ku e trajton aventurën e saj, me një Mashkull atraktiv 30 vite më i ri sesa Annia. Ndërsa e fiton edhe çmimin e Gjuhës franceze, por edhe çmimin Marguerite Yourcenar në vitin 2017 për të gjithë veprimtarinë e saj letrare. ( Zonja Yourcenar është femra e parë që është emëruar në Akademinë e famshme franceze, mes 40 figurave mashkullore të kulturës dhe inteligjencës, konsideruar si të pavdekshmit ... trashëgimi e Mbretit Diell Liugji 14 ) Emërohet në vitin 2014 « Doktor Honoris Causa » e Universitetit de Cergy Pontoise. Merr çmimin e Akademisë së Berlinit në vitin 2019. Gjatë vitëve 1960 martohet me zotin Philippe Ernaux, dhe jetojnë 17 vite së bashku. I ka 2 djem : Eric dhe David dhe dikur do ndahen nga vitet 1980. Në Festivalin e Kanës të fundit, tani në maj 2022 : e ka prezantuar në seleksionin zyrtarë të seksionit « La Quinzaine des Réalisateurs – Dy javorja e regjisorëve » duke konkuruar për çmimin « Kamera e Artë » e cila e shpërblen një vepër të parë ... bashkë me djalin e saj David, filmin « Les années super 8 ». Tani në aspektin e artit letrarë, të stilit të saj, autorja Annie Ernaux, është trashëgimtaria e shkollës minimaliste, neutrale, objektive, realiste dhe gati klinike « Le Nouveau Roman - ose Romani i ri « i cili e ka dinamituar narracionin, psikologjinë, përshkrimet e gjata alla Marcel Prust, zbukurimet dhe qendisjet sa për formë ... me Nathalie Sarraute dhe Alain Robbe-Grillet, të cilët i kam pas njohur të dy në Paris dhe gjatë vizitës së tyre në Bruksel. Edhe tek romanet e Annie Ernaux, vërrehet ky lloj shkrimi i distancuar, i ftohët, klinik dhe neutral, pa patos, pa metafora, pa krahasime, pa vlerësim as gjykim personal subjektiv të Personazheve apo të ngjajreve ... pra, me një përshkrim sa më objektiv dhe mjekësorë, diçka që korrespondon me faktin që kemi para syve. Por literatura e saj, e ka pos anës autobiografike evidente, anës intime të përjetuar ( abortimi, familja, fëmijëria, mesi social, eksperiencat seksuale, pasionet erotike, portetet e Babait dhe të Nënës me alzajmer ) e kanë në prapa sfond, edhe një anë të angazhuar direkte apo indirekte politike, sepse bazohen edhe në realitetin social për mos me thënë sociologjik, si te filozofi dhe sociologu Pierre Bourdieu, të cilen e ka admiruar shumë. Annia niset me të drejtë nga ideja, që edhe intimiteti jonë lidhet dikund me anën sociale apo politike, sepse jemi të diktuar nga një realitet familjarë IKS, nga një realitet politik dhe social, nga një klasë sociale me ligjet dhe normat e saj, me universin e saj specifik ... e sado që të ecim, të avancojmë në karrierën tonë, të ngritemi me poste dhe me rroga ... e kemi dikund të shenuar në çeliza historinë dhe trashëgiminë tonë familjare dhe sociale ... pra është pjesë e jona dhe ngelet dikund e regjistruar brenda nesh, edhe nëse do bëhemi Ministra apo Miliardera në Biznes. Me një fjalë sipas Annie Ernaux: « Nuk mund të ekzistojnë një UNË intim puro, i zgjidhur dhe i dekonektuar nga çdo realitet social apo politik IKS apo YPSILON. » Kështu, që mjeshtëria e saj, është për ta kontekstualizuar UNIN intim, për ta lidhur me realitetin ekzistues dhe për ta zgjëruar pikërisht atë anën autobiografike tradicionale, siç e kanë praktikuar disa shkrimtarë egotik dhe narcisik me temën: « unë, unë, unë, dhe asgjë tjetër pos unë ... bëra këtë, më ndodhi kjo, u takova me filanin, si të ishte gjithë bota duke u sjellur rreth kërthizës të tyre ! « E kjo është merita më e madhe sipas meje, e autorës Annie Ernaux, me dalur nga prizmi puro egocentrik, për ta përqafuar realitetin social dhe politik të botës, përmes eksperiencave të saj individuale dhe intime. Pastaj është një Femër e majtë, e angazhuar në disa tema politiko-sociale, feministe natyrisht, mbështetëse e lëvizjes sociale franceze: « Fanelat e jeshilta » dhe e programit të Jean-Luc Melanchon, që konsiderohet si ekstrem i majtë në Francë. Nuk donë mend, që është komplet anti-liberale dhe anti Emmanuel Macron, çka e ka thekësuar gjatë një interviste në gazetën e njohur: « Libération » në mars 2022 - ku është prononcuar shumë qartë dhe pa formula druri pseudo-diplomatike mbi kanditaturën e dytë të Macronit. « Po kush është realisht ky Tip në sferën politike, nga na ka ardhur ? Për mua, është kandidati i Bankave dhe i fuqive financiare. Një arrogant plot urrejtje ndaj shtresave të ulta popullore. Komplet jashtë realitetit objektiv të jetës së 70 përqind të francezëve. Një iluzionist, fallëtorë, specialist i komunikimit, showmen, aktorë, por i stërforcuar, kështu që tingëllon fals. Një llafolloj por pa përmbajtje të thellë as serioze, pa diçka konkrete që shihet më në fund. » Ja pra, të nderuarit Lexues, se kush është Fituesja e çmimit NOBEL të vitit 2022 – shkrimtaria franceze Annie Ernaux. Edhe pse nuk e kemi pas njohur neve, më përpara ... Në historinë e çmimit Nobel që në vitin 1901, janë 16 autorë francez të cilëve ju është atribuuar ky titull prestigjioz, dhe është autorja e parë femër në Francë që e merr këtë çmim. Tani, pasi që ua prezantova këtë shkrimtare franceze me fjalët e mia, ju ngelet për ta zbuluar dhe për t'i lexuar veprat e saj, nëse dikush i ka përkthyer në gjuhën shqipe. Kalofshi mirë të gjithë dhe respektet e mia, nga Brukseli, me një birrë artizanale të fabrikuar nga Murgjit e një Manastiri në Valoni ... a mos e keni pak mish të tharë dhe pak djathë të vjetruar së paku 1 deri në 3 vite ? Ju falënderoj të gjithëve për mirëkuptim !  

 - Me 10 tetor 2022 në Bruksel ( Belgjikë)

Read More