Friday, April 27, 2018

POEZI NGA SINAN KËRPAÇI

PORTOFOLI
Unë portofolin e kam në dorë,
por e kërkoj në xhepin e pasmë
që e kam zënë me shishen bosh të rakisë...
Xhep, o xhepi im!
Ah, kamariere e bukur, mos më shih e hutuar,
se unë portofolin e mbaj në duar
si dhuratë për Ju.
Portofoli im brenda nuk ka vetëm para,
ka edhe kartën e identitetit dhe Bibliotekës K.
në xhepin vogëlan që gojë s`ka
kur përballet me Ty.
Të lutem, o e bukur, mos më pyet pse pi!

JONI ËSHTË MAGJE

Është vakur Joni,
ka dalë në zall e po ngrohet mirë,
sa ti, dashuria e madhe, e quan pishinë.
T`i flas kështu nuk më pëlqen
edhe pse këtë e thua ti.
Preferoj të them: Joni është magje,
thith diellin që në agim
atje lart në stane ku lahet një i vogël.
Magje nga dru lisi është Joni im, magje:
më lanë të vogël nëna në stane.
Trimi që ndeshet me ujkun
tund bishtin kokorreth, më lëpin,
ngreh veshët, dy herë bëhet më trim
dhe turfullon:
ah, sikur t`i ngjajë të zotit tim ky i vogël!


PËRGJIGJE PËRKTHYESIT TË RI
Në je i bindur se java ka plot shtatë ditë
shto edhe një nga vetja dhe bëje atë me tetë.
Ditën sipër të shtatave quaje “dita poet”.
Ja vazhdimi i këshillës në luftën për lidership:
kur përkthen një poezi dhe do të gjesh fjalët
zgjidh “ditën poet”, kur ajo të flet shqip.
Dëgjoje audio shumë të përvuajturin e këngës,
munde tundimin, mendo se e dëgjon me të njerkës
kur “i huaji” të rrëfehet, nga brenda të flet,
je ti për ta folur në të nënës atë - “të tij”
sipër të shtatave bashkë, në “dita poet”
në javën që rritet dhe bëhet e plotë me tetë.

DËSHIRË BURRI
Shumë femra të bukura sot bënë sikur nuk më panë
në çastin që ua pashë me cep të syrit pasqyrën:
thua nuk deshën të ma tregonin mua, por vetes fytyrën?!
Qëndrova gjatë mbi gjemba duke i parë nga cepi si i strukur
e megjithë vuajtjen e vetmisë s`ua kurseva fjalën “e bukur”.
E thashë sa e dëgjoi edhe rruga lutjen për tek e puthura.
I ndesha në çastin që s`ishte për mua fatlum,
i ndesha në rrugë nëpër minuta mosmirënjohëset e lumtura
në këmbënguljen si mushkë për t`u dukur të bukura.
Shtohen femrat që nxjerrin pasqyrat e vockëla në rrugë,
shtohet, bëhet alfabet, ngrihet në qiell si e lutur:
bëhu e puthur gjigante, o dëshirë burri, bëhu e puthur!

DHURATE GRUAS PER DITELINDJEN
1. Emrin tek yjet
Unë,
studjues i yjeve sikur të isha
dhe fati pak me mua
në aventurën time
galaktikat vetë i dytë
do t’i bridhja,
pa shkelur me këmbë
nuk do lija
asnjë vend
dhe në ballin e yllit
më të ndritshëm
do të shkruaja:
LINDITA
sa të mbërrija.

2. E bëra fakt
Dje kur desha veten ta gënjeja thashë :
hapa krahët si vigan dhe detin e pushtova!
Nuk ishte si ai i kështjellave,
as si fushatat e Aleksandrit të Madh,
as si të Napoleonit që me pushtime
kërkonin t`i gjenin skajin botës.
Shumë më e lehtë qe për mua -
një shkëputje e lirë, një rënie meteori
në hapësira deti me përmasat e tua.
Për ta bëre këtë,
ndryshe nga Aleksandri dhe Napoleoni
nuk m`u desh të mendohesha shumë gjatë:
prita një vit sa erdhi vera,
shkova te deti, u zhvesha dhe e bëra fakt.
Perandorët ikën, gjithçka u harrua
ndërsa ti mbete Perandori
“të skllavërosh” mua, o Diell-lindje!
3. Sylynjari i buzëve
Ti adoleshente e unë student që gardh më gardh
të ngrija prita në Zululand
pa e njohur fjalën “pas”.
Kur u rrëzove nga gardhi - prita ime
e në tokën që s`e preke desh re
nxorre “PO-në” nga buza dhe në timen e le.
Te burimi që i flasin me mbiemrin tim
unë shplodhjen e madhe dhe tani e dua,
nga këtu të them: si po rrjedh, o krua,
si rrjedh e përplasesh për gurëve, për mua!
Si atëherë kur qetësove detin tim
te sylynjari i buzëve të tua.
4. Kur të bëj dhurata
Nuk është, e dashur se dhuratat i pëlqej shumë,
vetëm se emrin tënd të shkruar lart e mbajnë
dhe, kur t`i bëj unë, ato vijnë me zhurmë.
Ti mendon atë që nuk e thua: o yll, sa je plakur!
Unë kulloj në breg dhe i marr hakën fjalës:
vetëm nga thellësitë e tua më vjen ky i lagur!
Nuk është se dhuratat të mëdha i bëj përherë,
sa kur i mendoj s`kuptohet jam në gjumë apo zgjuar,
vetëm se t`i tregoj në planete të tjerë
siç jam gatuar.

Zija Çela: S’TË KA KUSH!..


Kur treni e rriti shpejtësinë dhe pas dritares era e fushës bënte shtjella, ai u kujtua se kishin lënë prapa Rrogozhinën, se Lushnja nuk ishte larg, se pastaj do të kapnin Fierin dhe atje, sapo të ndahej me Verën, do të mbetej prapë si më parë, pa tundime. Por iu duk se pikërisht në këtë mendim kishte diçka të dyshimtë e paralajmëruese. E ndjeu se ishte turbulluar dhe në vend të asaj frazës, që e kishte përsëritur disa herë gjatë udhës, “Sa mirë është t’i kesh të pastra duart, me të cilat përkëdhel gruan!”, murmuriti tjetër për tjetër: “Ndarja, megjithatë, ka diçka mizore!”
Dhe në çast, si për çudi, iu bë se ky përcaktim nuk ishte tashmë i përgjithshëm apo libresk, por u përkiste vetëm atyre të dyve dhe ishte thënë enkas për ata. Atëherë mendoi se po jetonte diçka të veçantë, të jashtëzakonshme. U zbut, u mallëngjye, filloi t’i dhimbsej vetja, madje pa ditur se ç’mendonte Vera, filloi t’i dhimbsej edhe ajo. Befas, kur fisha klithi, i zuri dorën. Ajo s’u ndje një grimë, pastaj iu përgjigj me bulëzat e gishtërinjve të hollë. Kur unaza i ndeshi te kyçi i dorës së tij, u tërhoq menjëherë. E zbehur, e frikësuar, mblodhi duart në prehër dhe vari kokën mënjanë.
Në tryezën portative dikush kishte vënë një akuarium bosh. Një grua e shëndoshë, me flokë të shkurtra drudha-drudha, kishte nxjerrë shtizat e thurte triko; ajo qeshte herë-herë, duke mbyllur sytë e dhjamur dhe i jepte sqarime plot hollësi një ushtari të ri që, me sa dukej, nuk kishte haber dhe pyeste nëse është më i mirë leshi i deles rudë apo merinos. Kurse Vera kishte zili edhe gruan e shëndoshë, edhe ushtarin e ri, edhe udhëtarët e tjerë. Dhe i kishte zili sepse ata ishin të çlirët, ndiheshin mirë dhe s’ua tërhiqte vëmendjen akuariumi për peshq. Verën po e torturonte ai akuarium. Pak nga pak, ashtu si Mensurit mendimi për ndarjen, asaj filloi t’i dukej sikur akuariumi nuk ishte një model i njohur, i përsëritur, një prodhim i zakonshëm fabrike që kishte pasur një shitës e një blerës të rastit, por kishte lidhje vetëm me ata të dy, dhe ishte bërë enkas për ta torturuar atë... Kurse ndërkaq tjetri po ngulmonte, ia kishte zënë dorën përsëri dhe asaj, që i ishte përgjigjur një herë, tashmë iu duk e kotë t’i kundërshtonte. Teksa përkëdhelte dorën e tij, duke e lëmuar me bulëzat e gishtërinjve të hollë, Verës i vinte mirë dhe ndiente diçka të re, por vuante gjithashtu e mallkonte çastin që i bëri bashkë.
II
Në të vërtetë, ata ishin takuar rastësisht në stacionin e Tiranës. Ishin përshëndetur në peron dhe Mensuri kishte vazhduar të fliste me një të njohurin e tij, që kthehej nga Durrësi. Por pastaj, kushedi përse, si e shtyrë prej një kureshtjeje të pavullnetshme, ajo kishte mbajtur me çantën e saj një vend në poltronë. Kishte ndodhur që Mensuri kishte kaluar pikërisht në atë vagon dhe rasti e kureshtja, dhe diçka tjetër e largët, e vagëlluar dhe e fshehtë, i kishin bërë bashkë. Në fillim folën për shirat e ftohta, për dimrin e hershëm. Pastaj ajo i tha se kishte ardhur në Tiranë për një vizitë tek okulisti, kishte fjetur dy net te prindërit dhe, ndonëse në Fier e prisnin të nesërmen, meqë kishte mbaruar punë, po kthehej më përpara. Mensuri shkonte në Vlorë për ndjekjen e ca kontratave. Ajo e dinte se ishte teknolog dhe e pyeti në ç’fabrikë të kombinatit punonte tani. Dikur, kur ishte ende vajzë dhe ai teknolog fare i ri, ata ishin puthur në laborator. Binte shi, ishte muzg qershori dhe në qelqet ndanë dritares reflekset e vetëtimave pasqyroheshin çuditshëm, si në një qiell fantazmagorik. Kërcitja e ujit përmbi çati i ngjante valimit dhe drita e lëvizshme e llambave neon dukej sikur ziente gjithashtu. Ata ishin puthur pa e ditur ç’i kishte shtyrë te njëri-tjetri dhe po ashtu, pasi ishin takuar në park edhe një herë, ishin ndarë pa kërkuar nga njëri-tjetri më tej. Heshturazi, Vera kishte menduar se ai nuk do ta merrte për grua, ndërsa Mensuri kishte dyshuar kot në moralin e saj. Sikur atëherë, ai ose ajo, të kishin thënë një fjalë për fejesën, mbase e ardhmja do të ishte vendosur ndryshe. Por kishin shkuar vite, të dy ishin martuar, të dy kishin fëmijë, ata besonin se ishin të kënaqur në fatin e tyre dhe, me sa dukej, as që ia vlente të flisnin për marrëzitë e rinisë. Dhe nuk e zunë ngoje as puthjen në laborator, as takimin në park... Vetëm se, kur binte fjala si vetiu tek ajo kohë, se pse bëheshin të purpurt në fytyrë dhe nga nevoja për t’u shfajësuar, nga tronditja e rastit apo diçka tjetër e pakuptueshme, pëshpërisnin: “Sa të rinj kemi qenë, sa të rinj!”
Mensurit i kishte mbetur në mend një hollësi. Atij i kujtohej se pjesa e brendshme e krahëve të saj kishte qenë tepër e bardhë, si të mos ia kishte zënë kurrë një rreze dielli. Kur ajo e kishte përqafuar në park, ai ia kishte puthur atë pjesë të krahëve me një lektisje habie dhe i ishte dukur sikur kishte vënë buzët në mëndafsh... Tani që ia kishte zënë dorën dhe Vera i përgjigjej me bulëzat e gishtërinjve, atë e mundonte tundimi nëse i kishte ende aq të bardha dhe joshëse pjesët e brendshme të llërëve. Dhe e vështronte heshturazi, si të shpresonte se do ta zgjidhte me mend këtë mister. Ajo nuk duhej t’i kishte mbushur të tridhjetat. Me fytyrën tërheqëse, syzet e lehta optike që ia ndryshonin nuancat e syve të kaftë, ajo i ngjante një gruaje që tashmë ka mundur të mësojë nga jeta, por që e turbullonte një mëdyshje pasigurie, një hutim naiv. Vërtet, nuk ishte më aq e re si atëherë, nuk mund ta kishte atë dridhjen e ëmbël, të turpshme e qesharake të buzëve që puthin për herë të parë. Megjithatë, atij iu duk se kishte mbetur po ashtu, tërheqëse, me një trishtim të vrenjtur dhe ndoshta pjesa e brendshme e llërëve ishte si atëherë, e bardhë, e lëmuar... “E pra”, foli me vete, duke dëgjuar si gumëzhinte era e lirë e fushës pas dritares, “kjo grua ka qenë dikur imja. Hm, e përse atëherë nuk ushtronte mbi mua këtë pushtet? Mos vallë ndiej pushtetin e gjërave të shtrenjta, që njeriu i humbet në jetë dhe e di se nuk do t’i ketë kurrë më?!”
Pas një grime u përpoq t’i largohej arsyetimit, por i mbeti habia se si Verën e kishte bërë “të tijën” , duke e quajtur “të shtrenjtë”. Ai mendoi se kështu kishte qenë dhe ndoshta kështu ishte. I erdhi në mend se atë marrëdhënien e tyre të atëhershme askush nuk e mori vesh. Mensuri më kot qenkësh trembur. Vetëm një laborant i parëndësishëm kishte llomotitur ca ditë. Dhe për sa kohë që ende nuk e di çfarë është, mendoi vetmevete, njeriu mund të trembet edhe prej një lepuri që del nga ferra. Por kur e sheh që është lepur, nuk ka përse të trembet. Hm!.. Kushedi përse, prapë u mallëngjye, ndjeu keqardhje për veten, keqardhje për Verën dhe ndarja iu duk mizore. Gjithë me atë turbullim, shtrëngoi dorën e saj. Ajo u tërhoq në çast: “Mensur, sa turp më vjen. Ç’mund të mendojnë njerëzit për ne?!” Ai u mundua të buzëqeshte: “Ah, dikur ne mund të ishim burrë e grua. Ja, tani ne jemi burrë e grua dhe njerëzit që na shohin, mendojnë se po vemi për pushime.” Edhe vetë u çudit si po shkathtësohej ashtu. Vera vuri bërrylin si më parë te mbështetësja e poltronës. Përmes vështrimit të mjegulluar i dukej se herë-herë në atë akuariumin, që ishte bërë enkas për ta torturuar atë, vizëllonin peshq të kuq. Dhe sa u ngjante kjo atyre reflekseve të kuqërremta të vetëtimave që pasqyroheshin atë natë në qelqet e laboratorit.
Treni po e ngadalësonte shpejtësinë, fisha binte e përsëritur. Më të djathtë u shfaqën ca shtëpi të bardha, me oborret si kopshte ndanë binarëve të hekurudhës. Pas pak treni qëndroi në një stacion të vogël. U ngritën pesë a gjashtë udhëtarë. Dhe kur ata kishin zbritur, dhe kur konduktorja po i binte bilbilit, u dëgjua një zë i ngutur:
- Një minutë, një minutë, ju lutem!
Pa e kuptuar as vetë, Mensuri rrëmbeu pardesytë, vuri Verën përpara dhe pas një çasti u gjendën në tokë. Kur treni u nis dhe vagonët parakaluan rresht e rresht, ajo u ktheu shpinën, e tmerruar se mos e njihte kush.
- E përse, e përse... Si kështu?! - foli e marrosur.
- Ku di, ku di unë, - murmuriti i tronditur edhe ai.
Por më pas, kur treni u largua, udhëtarët që kishin zbritur u shpërndanë dhe në stacionin e vogël u bë qetësi, ai u kujtua:
- A s’është e vërtetë, Vera, se konsultën në Tiranë e ke mbaruar më shpejt dhe se yt shoq nuk të pret sonte?!
U mundua t’i buzëqeshte përsëri dhe përsëri u habit me shkathtësinë e tij.
III
Ata kaluan si pa kuptuar në anën tjetër të linjës. Muzgu vinte përmes fushës si një mjegull që dyndet. Hapësira e pafund, e fshehur gjer përtej, të ndillte me heshtjen misterioze. Buzë kanalit nga çapiteshin ata, fëshfërinin kallamat dhe fëshfëshi i tyre i zgjatur, i vazhdueshëm, sikur bënte thirrje për fshehtësi. Pak nga pak, ndërsa ajo fshinte lotët dhe ai i thoshte diçka për gjërat e dashura e të shtrenjta, të cilat qenka e vështirë dhe e dhimbshme t’i humbasësh përgjithmonë, u kthyen nga njëri-tjetri dhe u puthën si atëherë.
Kur u kujtuan se nata po i zinte në fushë, mbrëmja ishte bërë e plotë. Në qetësinë e thellë ajri i lagësht dimëror fërgëllonte me akullimë. Ata u kthyen ngadalë, gjithnjë ndanë kanalit dhe atje ku u shfaq një oborr i ndriçuar, Mensuri i thirri të zotit të shtëpisë. Doli një burrë i shkurtër, me setrën hedhur krahëve dhe i mori brenda. Në bisedë Mensuri përsëriti tri herë si kishin zbritur në stacion për ujë, si ishin vonuar, i kishte lënë treni dhe ai ishte shtrënguar të trokiste diku... Gruaja e tij nuk ndihej mirë. Apo jo, Violeta?, iu drejtua Verës duke ia ndërruar emrin. Kishte vuajtur tërë vitin nga migrena, ata po shkonin në Vlorë për pushime, por ja që ndodhi kështu, po i fillonin pushimet si mysafirë të rastit në shtëpinë e një njeriu të mirë. Apo jo, Violeta?!.. Vera ishte zbehur. Pa guxuar as t’i jepte fund dhe as ta miratonte plotësisht, murmuriti diçka të tillë: “Mos ia vini re Mensurit, nuk është tamam ashtu!..” “E di unë, e di”, qeshi i zoti i shtëpisë, “gruaja e mirë gjithmonë përpiqet ta lehtësojë burrin!” Ai dhe njerëzit e tij dukej se ishin të gëzuar që në shtëpinë e tyre kishin mysafirë nga Tirana dhe se ata po e tregonin veten të thjeshtë e të dashur. Veçse ajo gruaja, ndoshta nga sëmundja e shkretë, nuk hiqte muhabet.
Pasi hëngrën darkë, ata i vunë të flinin në dhomën me llambadar druri, ku ishte shtrati çift. Në dhomë kishte edhe një musandër, punuar po ashtu prej plepi të gdhendur dhe ajri mbante njëfarë vakësire që vinte prej drurit apo çarçafëve të larë, të sapohekurosur.
Në mëngjes, kur po largoheshin, i zuri më udhë duke vrapuar vajza e vogël e shtëpisë. “Teta Violeta, teta Violeta!” , thërriste. Vera kishte harruar çantën. Ajo u prek dhe kushedi pse, faji i rëndoi më tepër. Hapi çantën, zuri dy kartmonedha që t’ia falte, por hoqi dorë. Atëherë nxori krehrin e vet, ia vuri vajzës në kokë dhe i tha me një frymë: ”Ta kam falur!” Dhe ndërsa vajza u nis e ngazëllyer drejt shtëpisë, Mensuri kuturisi t’i thërriste:
- Dhe dëgjo, i thuaj Kozit se Mensur Vika nuk ia harron këtë natë!
IV
Atë ditë, kur u nda me Verën në Fier dhe vazhdoi udhën me autobus, atë e ndoqi grafullimi i turbullt se kishte jetuar diçka të veçantë dhe të hovshme. E ndiente veten të ri, sikur t’i kishte ndërruar edhe gjaku. Dhe sapo u dukën ullishtat, me atë farfuritjen si prej platini, duke parë gjelbërimin e përjetshëm tha me vete: “Sa mirë do të ishte që njeriu ta ndiente veten gjithmonë kështu, të fortë, të lehtë, në lulëzim!” Dhe e joshi mendimi se, kushedi, më vonë mund të takohej dhe herë tjetër me Verën.
Ai edhe në shtëpi jetoi ca kohë me atë kujtim. Mbrëmjeve, kur venin në dhomën e gjumit dhe në dritën e abazhurit e shoqja hiqte rrobdëshambrin për të veshur këmishën e natës, çuditërisht atij i bëhej se trupi i saj kishte rënë. Sidomos krahët s’ishin të lëmuar dhe pjesa e tyre e brendshme nuk kishte ndonjë shkëlqim si prej biluri. Mensuri ankohej që tavani i tyre nuk ishte prej druri, që ajri ishte i ftohtë dhe çarçafët e krevatit e kishin humbur butësinë e vakët të hekurosjes. Pastaj, kur shuhej drita dhe atij i ikte nga sytë imazhi i Verës, thoshte me vete: “Ndarja është mizore!” Dhe përsëri besonte se ai përcaktim u shkonte shumë atyre të dyve dhe se ishte thënë enkas për ata.
Vonë, kur kthehej nga ndërresa e dytë e punës dhe urbani e linte ndanë sheshit “Skënderbej”, shihte tutje nga fundi i shëtitores, atje ku fillonte hekurudha, dhe kishte çaste që i vinte të vraponte në stacion. Disa herë kishte menduar t’i telefononte Verës, por dyshimi se çfarë do t’i thoshte pikërisht, e lodhte. “Dhe vërtet, çfarë do t’i them?!”, ngeci me veten një mbrëmje te sheshi i madh. Dëgjoi zërin e Gjylsos që e thirri. E shoqja me të birin i kishin dalë përpara. Kishin marrë vesh për një avari në Kombinatin e tekstileve dhe ishin shqetësuar mos kishte ndonjë aksident. Atij i erdhi turp dhe nja dy muaj më pas, kur në bllokun ku banonte një aktivist i Frontit e ftoi të mbante një bisedë mbi moralin dhe edukatën, nuk pranoi duke thënë se ishte tepër i zënë.
V
Tashmë dalldia e dikurshme i kishte ikur, ajo kishte qenë si një dehje e përkohshme nga vera. Vetëm se, kur në kombinat flitej për ndonjë letër anonime, atij i shkonte mendja se kishte të bënte me të. Më në fund, e shtyrë nga pendimi dhe për t’u hakmarrë disi për atë kurthin që ai i kishte ngritur te stacioni i vogël, Vera kishte shkruar që nga Fieri. Ose kishte shkruar Kozi, i cili atë natë i kishte pritur aq miqësisht dhe u kishte kërkuar ndjesë për darkën që ishte vonuar, sepse “mishi i gjelit është i fortë, zien ngadalë”. Ai sapo i kishte zbuluar të gjitha, e kishte ndier veten të poshtëruar dhe tani, me një letër të gjatë, shpjegohej se si e kishin mashtruar dhe ia kishin përdhosur shtëpinë me seks në shtratin bashkëshortor. Atëherë Mensuri kujtohej si ishte hequr babaxhan para të zotit të shtëpisë, i kishte thënë se i pëlqente kopshti dhe pemët, kishte rënë me Verën në çarçafët e larë e të hekurosur, ndërsa mikpritësit kishin ndenjur me merakun që nuk u hodhën edhe një velenxë, se mos mbërdhinin nga dimri me lagështirë i fushës dhe Violetës, gruas së tij, i rëndohej ashtu sëmundja e shpifur e migrenës.
Mirëpo letra nuk kishte të bënte me të. Nga ferra kishte dalë vetëm lepuri dhe, megjithëse kur e sheh se është lepur, njeriu s’ka përse trembet më, atij i mbeti një frikë në zemër. Dhe kur punët shkonin mbarë në fabrikë, kur lavdëroheshin disa dhe kur ndokush përmendte për mirë edhe emrin e tij, ndihej ngushtë, skuqej dhe i vinte të thoshte: “Mos ia vini re Pavlin Koçit, nuk është tamam ashtu!”
Në shtëpi, zakonisht, mblidhej herët. Tani kishte tre fëmijë. Të voglin e çonte vetë në çerdhe dhe mbasditeve, kur punonte në ndërresën e parë, e mbante jashtë një copë herë në ajër të pastër. Dalëngadalë filloi t’i zinte dora edhe ndonjë punë shtëpie. Merrte pluhurat me leckë të thatë, u ndërronte vendin qelqurinave në bufe dhe ujiste lulet. Ndodhte që e shoqja kthehej nga rruga, ndalej te dera e kuzhinës dhe i dukej se rregulli, bashkë me qetësinë, buronin aty nga shpirti i pastër i të shoqit. “S’të ka kush!”, i thoshte. “Ty s’të ka kush!”, i përgjgjej ai. Dhe i vinte mirë që gruaja ishte e kënaqur. Sa e re kishte mbetur Gjylsoja, sa mirë i rrinte rrobdëshambri i ri me lulevile. Asaj i kishte shkuar gjithnjë rrobdëshambri, por ai mendonte se tani i shkonte më tepër, i jepte një lloj intimiteti që theksonte ndjenjën e bashkëshortes dhe të amësisë.
Kaloi kohë dhe tashmë ai e kishte harruar ngjarjen te stacioni i vogël. Edhe në fabrikë u ngritën dy reparte të reja dhe punët u shtuan. Mensuri hahej me brigadierët për prodhimin, nuk lëshonte pé dhe në mbledhje bënte kritika për cilësinë. Pastaj, kur edhe kryesia e Frontit e ftoi të mbante një temë me banorët e bllokut, ai foli gjerë e gjatë për edukatën morale dhe kulturën e jetesës.
VI
Një të premte mbasdite, Mensur Vika po krihej përpara pasqyrës në korridor. Ishte veshur me kostum dhe kishte vënë kravatën. Do të dilte për një shëtitje. Dukej më qejf dhe ndërsa lëmonte flokët me shuplaka, i tha së shoqes:
- E di se yt shoq mund të bëhet kryeteknolog? Këto ditë do të ketë një mbledhje në fabrikë dhe, me këtë rast, ndoshta shtrohet edhe ky propozim.
- S’të ka kush! - hovi e shoqja e kënaqur.
- Ty s’të ka kush, - ia ktheu ai dhe i erdhi keq që Gjylsoja ishte e zënë me punët e darkës e nuk dilnin bashkë.
Ra zilja e telefonit. E shoqja ngriti receptorin, tha një “po” dhe ia zgjati atij.
“Alo, Mensur Vika jam.”
“Më mban mend?”, foli dikush. “Jam Kozi. Ndoshta më ke harruar dhe s’të bëj me faj. Ka rrjedhur shumë ujë që atëherë... Kam ardhur me nusen e djalit dhe fëmijën e tyre të vogël. Djalin e kam ushtar, kurse nipçen do ta shtrojmë në spital. I kam edhe letrat e doktorëve, s’pata ndonjë hall, por... Meqë më nxori udha këtej, më tha edhe gruaja, pa shih njëherë ç’bëhet miku ynë! Unë erdha në postë-telegraf, por këtu s’të njihnin. Hapën librin e telefonave dhe më dhanë numrin tënd. E po, ky do jetë miku im, thashë me vete...”
“Ju lutem, unë... Unë s’po ju njoh.”
“Kozi jam pra, Kozi që e kam shtëpinë pranë stacionit. Të kujtohet kur ju la treni atëherë dhe erdhët...”
“Treni?! Stacioni?!.. Ju lutem, ndoshta...”
“Kush është?”, pyeti e shoqja.
Ai u mundua të mbulonte turbullimin dhe ngriti supet.
“Ishte errësuar, ishte mbrëmje, dimër ka qenë”, jepte hollësira tjetri për t’ia kujtuar. “Erdhët bashkë me gruan dhe fjetët në shtëpinë tonë.”
“Mor shok, ndoshta... Ah-ah”, psherëtiu pastaj, “po unë këtu pranë e kam gruan. Ja, i flisni vetë!”
“Alo!”, filloi Gjylsoja. “Mirë, faleminderit. Po ju kush jeni?”
Dhe Kozi, siç kishte bërë me Mensurin, i tregoi edhe asaj si e kishte nxjerrë udha në Tiranë, se nuk kishte ndonjë hall, se fliste nga posta dhe vazhdoi t’i jepte hollësira për njohje. Gruaja dëgjoi një grimë herë, pastaj mënjanoi receptorin dhe qeshi: “Thotë se paskemi fjetur bashkë në shtëpinë e tij”, i tregoi Mensurit, “madje në mëngjes unë i paskam falur një krehër së bijës.”
“Jo”, i dha sqarime tjetrit, “ne nuk kemi qenë asnjëherë me pushime në Vlorë, ne i bëjmë pushimet në Pogradec... Si thatë, Violeta?! Po ç’Violeta, mua më quajnë Gjylso. Dëgjoni? Gjyl-so!.. S’ka gjë, me numrat e telefonave ndodhin keqkuptime.”
Pasi uli dorezën, duke ruajtur diçka nga buzëqeshja e mëparshme, por edhe me një ndjenjë të lehtë keqardhjeje, i tha Mensurit:
- I gjori, kushedi me kë na ngatërron. Mos i fola rëndë?
Ai doli, por dëshira për shëtitje i kishte ikur. U vërtit sa u vërtit, piu një birrë më këmbë dhe u kthye prapë në shtëpi, ku gjeti të shoqen në korridor. Edhe ajo sapo ishte kthyer nga rruga.
- Ti sikur nuk do të dilje, - u habit ai.
- Dola për ca ushqime, - tha Gjylsoja, - por vajta edhe në postë. Ai burri kishte lënë atje nusen e djalit, kurse vetë kishte shkuar në zyrën e adresave. Desha t’i merrja në shtëpi, por në të kthyer kishte zënë hotel. Jo, moj shoqe, më tha, të më falësh, gruaja e atij mikut tim ishte leshverdhë, kurse ti i ke flokët të zinj. Në zyrën e adresave ishin ngatërruar punët edhe më keq. I kishin thënë se në Tiranë banonin katër familjarë me këtë emër e mbiemër. S’ka gjë, tha, në jetë vetëm mali me malin nuk piqen, kushedi si e sjell sëra dhe e takoj herë tjetër. Pastaj më dha një shportë me rrush. E kishte sjellë për njeriun e tij, sepse mbante mend se i pëlqenin pemët dhe kopshtet. Por meqë nuk e gjeti dhe meqë edhe ty të quajnë Mensur, ma dha mua. Zëre se ia çova mikut tim, më tha.
Shporta ishte e brishtë, e thurur me fletë kallami. Ndoshta prej atyre kallamave që ai i kishte dëgjuar atëherë buzë kanalit se si ia bënin fësh-fësh. Dhe ajo fëshfëritja e tyre e zgjatur, këmbëngulëse, i qe dukur sikur bënte thirrje për fshehtësi... Vërtet, gjithçka kishte mbetur e fshehtë. Mensuri ishte i bindur se atë Kozin e stacionit kurrë s’kishte për ta parë dhe se andej asnjëherë s’do t’i vinte ndonjë e keqe. Por tashmë ai vlonte nga brenda, sepse në lojën e tij të pandershme kishte futur edhe të shoqen. Dhe e kishte futur në një rol qesharak, duke e përdorur si dëshmitare të rreme.
“Ndëshkimi, ndoshta ky është ndëshkimi im”, murmuriti supersticioz.

Ramiz Kuqi: ENDEM


Po buzëqeshjen nuk e gjeta, as sot, askund. Thuase e ka vjedhur ndonjë kusar i natës. Thonë se, kur bie terri, ai zbret nga një zgafellë e cuditshme , dhe mbledh haracin e stinës. Njerëzit e kanë parë kur vinte , dhe kanë heshtur- ngase, thonë se ai, mund ta nxiste shiun dhe erën dhe mund të rrokulliseshin gur, drunj e shkëmbinj, përgjatë pyllit të madh.Aty ata kishin ngritur shtëpitë e tyre të vogla, mbuluar me rrasa guri.
Njerëzit, me t’i futur bagëtitë brenda shikonin a janë kthyer edhe kalamajtë në shtëpi. Mbyllnin dyer e dritare , ndiznin një dritë në oborr, në korridor dhe ata dëgjonin ndonjë përrallë nga halla Lazime, e cila ishte martuar pa dashuri ne Lumin. Tashmë ajo ishte bërë gjyshe, me nipër e nbesa të martuar.
Më e vogla, vajza më e bukur e lagjes, ishte martuar me Arsimin, i cili kishte braktisur vendlindjen qysh në moshë të re dhe jetonte prej vitesh në Evropë.
Edhe natën e së premtës së madhe, gjyshja Lazime kishte zier hallvë. Era e tëlyenit kishte depërtuar në gjithë kuzhinën , dhe fëmijët mezi prisnin të hanin. U pëlqente ai gatim i gjyshës. Edhe përrrallat dhe dashuria që shpërndante, me tërë shkëlqimin diellor.
Edhe sonte Lumi u end nëpër katër stinët e vitit. Po nata e vjeshtës me shi nuk i hiqej lehtë nga mendja.
Qielli ishte mbushur me re të mllefosura , dhe andej malit të gështenjave ishte bërë terr. Iu fanit portreti i gjyshes Lazime , dhe shiu e breshëri kokërrmadh, gati sa një vezë pëllumb, që shkundi nga degët e lisave gjethet e njoma të luleve dhe nuk la asgjë mbi tokë. Pas asaj dallge njerëzit dolën nga shtëpitë e tyre. Nga kodra e thëllëzave dielli sërish nxori kokën mbi mjegullat brofulluese. Në mes dy kodrinave të larta lumi derdhej në qetësi. Ylberi kishte futur kokën në fund të lëdinës së gëllinjave dhe duket se nuk dinte të ngopej.
Lumi u rikthye sërish në kohën e tashme, në veten e parë të numrit njëjës.
Lajmi se një banor tentoi të vetëdigjet në pronën e tij e zgjoi nga ajo kllapi.
E çuditshme, prandaj!
Endem...

Monday, April 23, 2018

Zija Çela: ME DRITEROIN DHE KADARENE NE KAFE “PJACA”


1
Kur u bë përurimi i librit me tregime “Njerëz të krisur” të Dritëro Agollit, në sallën e ish-Lidhjes së Shkrimtarëve ligjëroi shumëkush. Dihet, sado të restaurohet, tavani i asaj salle do të vazhdojë të ruajë blozë tymi, jo nga i cigareve, por nga tymi i fishekzjarreve. Për Dritëroin megjithatë mund të flisja, por mes atij zjarrmllëku nuk m’u dha ta merja fjalën.
Nga leximi i librit më kishte lindur një pyetje, përgjigjen e së cilës ende s’ia kisha dhënë vetes dhe nuk po e dëgjoja as aty. Pyetja ishte: Çfarë ka moderne në klasiken e këtij autori, një moderne disi enigmë sepse, bie fjala, nuk e gjen të shfaqur as në strukturat e formës?
Pas ca kohësh, bëra një shkrim që e titullova “Leximi i një teksti univok” (Drita, shtator 1995). Sapo u lexua në dorëshkrim, me fjalën univok qysh në titull, në redaksi u shfaqën dyshime se Dritëroit do t’i mbetej hatri. Nuk e di përse, por unë mendoja ndryshe. Në atë shkrim pohoja se, sipas meje, Agolli u përket shkrimtarëve që dëshmojnë rezistencë konservuese në rrugën e tyre, duke i besuar më tepër rezultatit sesa kërkimit dhe eksperimentit. Prandaj është i qëndrueshëm në mënyrën e shkrimit të letërsisë. Në prozat e tij, lexuesi shkollar edhe sot i gjen me lehtësi të ashtuquajturat elemente të kompozicionit, hyrjen, pikën lidhëse, zhvillimin e ngjarjeve, pikën kulminante dhe zgjidhjen e veprimit. Në raportet e tij me lexuesin, i prirur njëherësh nga ideologjia dhe filozofia, Dritëroi shkruan një letërsi të orientuar. Ai nuk e fsheh, përkundrazi, duket se bën përpjekje të vijueshme që nga tërësia e tekstit dhe përfundimi i tij, lexuesi të marrë po atë mesazh për të cilin ka shkruar autori.
Po ahere si shpjegohet ajo ndjesi moderniteti që, prapëseprapë, të vjen prej këtij shkrimtari teksa lexon prozën e tij? Nëse Dritëroit i mungon polisemantika dhe interteksti, atë e bën modern teksti univok që, për hir të prirjeve të këtij shkrimtari, mbart një vetjakësi të paimitueshme. Po të ishte thjesht një realist i traditës, Dritëro Agollit do t’i duhej të parapëlqente sidomos vijën e mesit, në kuptimin se çfarë është e besueshme në jetë, bëhet më e besueshme edhe në letërsi. Mirëpo Dritëroi, si në tregime ashtu dhe në romanet e tij, jep kuota të skajshme, nevralgjike, pika të vlimit. Pa u shquar për trille fluturuese të fantazisë, ai dallohet për zgjedhjet kapriçoze që qëmton nga jeta. Ja përse, ndonëse të shkruara me qëllime univoke, romanet dhe tregimet e tij afrojnë me vepra që japin mundësi për lexime e interpretime të ndryshme, siç ndodh në formacionet e artit modern. E kjo buron edhe nga paradoksi midis “fundit të mbyllur”, çka pritet te Dritëroi, dhe “fundit të hapur” që gjithsesi e shoqëron prozën e tij, duke nxitur tërheqje. Nëse te Brehti ky shartim gjendet i përpunuar estetikisht në mënyrë të vetëdijshme, Dritëroit sikur i shpëton nga duart, ai e ka instinktiv dhe spontan. Ndoshta pikërisht intuita e artistit, në konflikt me metodën, u ka dhënë jetë kaq të gjatë edhe Zylos së famshëm e Mato Grudës me top.
Kishin kaluar disa ditë nga botimi i shkrimit kur, në trotuarin buzë gjelbërimit të “Pjacës”, po çapitesha me mikun tim Lazër Stani. Nuk vonon e përballë shfaqet Dritëroi. Dhe Lazri, që deri atë çast as ma kishte hapur atë temë, por i mësuar me shakatë qesh e ngjesh, ia fut me top:
“Hë, Dritëro, e pe si ta kishte hedhur Zijai me tekstin univok?!”
Prej asaj përskuqjes së tij fisnike, kur nuk i vinte nga tensioni nervoz por nga kapilarët më të thellë të shpirtit, Dritëroi më zgjati dorën dhe e dëgjova të thoshte:
“Jo, jo. Zijai ka të drejtë.”
Në majë të gjuhës më vjen tashti diçka. Por po përmbahem, për të thënë një tjetër. Esenë “I gjallë mes shpirtrash të vdekur” (Koha Jonë, 14 tetor, 2017), botuar në postum të Dritëroit, e kam mbyllur me këto radhë: “Mik i dashtun, na ndodh t’i shohim me sy djemtë e rinj, që në trupin e tyre shkruajnë me bojë gjithfarë shenjash. Por vjen një moshë, ajo e bilancit, kur gjaku i zemrës i shkruan vetë shenjat e saj. E po ta them pra, e kam aty tatuazhin e pashlyeshëm për ty.”
2
Një ditë, mbasi kisha pësuar humbje të pakthyeshme në kompjuter, nisa ecejaket nëpër dhomë gjithë substrat hidhësie. Befas, u ndala para raftit të librave. Në gjendjen siç isha, për të gjetur njëfarë ngushëllimi, kërkova të harrohesha me ndonjë libër të sigurt. Zgjodha një nga kryeveprat e letërsisë botërore, pikërisht “Pallatin e Ëndrrave”. Për çudi, gjatë rileximit po ndihesha tepër luçid, çka ma shtonte sensin e depërtimit dhe të vetinterpretimit.
E solli rasti që mbas do kohe u ftova për kafe. Nuk ishte mëngjes, por muzg. As nuk ishim në Kafe Rostand, por në oborrin e “Pjacës”. Kadareja, Helena, unë dhe Bujar Hudhri, botuesi i “Onufrit”. Ra fjala e tregova për humbjen që kisha pësuar, rileximin e “Pallatit”, si dhe... Kam dëgjuar kolegë që thonë se “me Ismailin nuk mund të bisedohet”. Nuk po ndalem as te ndrydhjet e ndokujt, as te hasretet e forta si të xhenemit, as te xhindët e Kadaresë. Pse? Ngaqë përvojën e kam ndryshe, çka nuk do të thotë se po tipizoj marrëdhëniet e kurrkujt. Unë jam mësuar që, nëse kam qenë kundër për diçka, ia kam thënë gjithmonë hapur, sy më sy, madje ka ndodhur edhe me dëshmitarë. Aq sa ndonjëherë miqtë e pranishëm më kanë rënë lehtë me gju nën tavolinë, si për të më tërhequr vëmendjen, kujdes, ç’po thua?! Për shembull, në sallën e Lidhjes me dëshmitar Ndoc Gjetjën, në shtëpinë e Ismailit me dëshmitar Visar Zhitin.
Veçse mos nxitoni, zotërinj, parimi im është duke u dashur, duke u dashur edhe kur mendojmë ndryshe! Isamilin e kam lexuar herët dhe jam shprehur qysh herët për krijimtarinë e tij. Po kujtoj vetëm një rast. Njëherë, duke synuar të shpjegoja çelësin se si duhet lexuar vepra e Kadaresë, në një ese bëja referime me autorë perëndimorë, që atëherë mallkoheshin me të madhe te ne. Në shkrimin e botuar në MAPO (21 shkurt 2015), Arben Kallamata e sjell kështu jehonën e asaj eseje: “Duhet të ketë qenë në vitin 1987 ajo paradite kur, për herë të parë, më ra në dorë romani “1984” i Orwell-it... Unë kujtoja se në redaksinë e atëhershme të “Dritës” vetëm unë dhe Rudolfi (Marku) e kishim lexuar Orwell-in. Por ja ku na del kryeredaktori, Zija Çela, që me një guxim prej të marri ia vesh drejt e në faqet e gazetës, duke krahasuar veprën e Kadaresë me atë të Orwell-it dhe të Prustit. Madje, për herë të parë publikisht në Shqipëri, Çela kishte shprehur edhe opinionin se Kadareja do të ishte i nderuar me Çmimin Nobel, po aq sa Nobeli me Kadarenë. Më rëndshëm nuk kishte si t’ua “këpuste” atyre kuteve të rrepta zyrtare. Reagimi ishte i menjëhershëm dhe mjaft i fortë...” Pa gjëma, e hodha me një Vërejtje me paralajmërim për përjashtim nga puna. Mirëpo njeriu i shkretë regjet me kohë. Unë do të merrja nja tri-katër herë vërejtje të tilla, të cilat, nëse nuk përsëritej “proçka” brenda gjashtë muajve, të hiqeshin nga... Nga hiqeshin? Se ku dreqin shënoheshin dhe nga djallin hiqeshin nuk e di.
Por le të kthehemi te “Pjaca” kur i ftuar për kafe, rrëfeva humbjen në kompjuter, nevojën për të dalë nga gjendja e mërzisë dhe tërheqjen nga rafti të “Pallatit të Ëndrrave”. Mirëpo unë nuk mund t’i shmangesha atij luçiditetit të çuditshëm gjatë leximit, sidomos sensit të depërtimit dhe vetinterpretimit. Kujdes, m’u bë siku po dëgjoja zërin e ndonjë miku, çfarë po matesh të thuash, ti vetë sapo e cilësove kryevepër dhe si kryevepër pranohet gjerësisht!
Megjithatë, iu drejtova Ismailit:
“Për mendimin tim, romani nuk duhet të këputet ashtu, pra të përfundojë në shtëpinë e Qypërlinjve. Ai ka nevojë për një pjesë më vete, vazhduese, pavarësisht se sa rreshta mund të jetë, mjaft që në mëngjes nëpunësi të kthehet sërish në institucionin e tij shtetëror, në Pallatin e Ëndrrave. Ky roman kaq polivalent dhe me fund krejt të hapur, do të më dukej me vend sikur nga ana kompozicionale të ishte i mbyllur, dhe të mbyllej tamam në pikën nga është nisur rrethi...”
Pas pak, Ismaili nxori një copë letër dhe diç po shënonte. Pastaj u ngrit dhe nisi të bënte vajtje-ardhje ndanë tavolinës.
“E di çfarë po bluan?”, tha Bujari. “Po bluan atë propozimin tënd.”
Helena buzëqeshte. Edhe unë buzëqeshja, ngaqë edhe më vinte, edhe nuk më vinte ta besoja.
Në bibliotekën e shtëpisë e kam gjithë kompletin e Veprave të Ismailit. Madje për romanin “Darka e gabuar” kam aty edhe parathënien. Por “Pallatin” s’e kam shfletuar më asnjëhërë. Nuk di pse, nuk dua ta shoh fundin, megjithëse ndokush thotë sikur ka shtuar diçka... Por kjo nuk është e rëndësishme, në superkrijimtarinë e përbotshme ka disa ëndrra të mistershme, që patjetër do të prisheshin, po të mos mbesin ëndrra. Prandaj rëndësi ka pohimi, ai pohimi që tashmë më ka ardhur në majë të gjuhës dhe nuk ka përse ta mbaj ende, përderisa u bë nxitje për këto rrëfime. Shkrimtarët e mëdhenj nuk kanë vetëm gojë, as vetëm huj, inate shafitëse dhe zemërata të hatashme. Shkrimtarët e mëdhenj kanë edhe veshë.
Veçse, sipas një legjende të vjetër urbane, thonë se hapësira e lirisë së dialogut varet nga tjetri përballë dhe nga ç’zemër u flitet.

Sunday, April 22, 2018

FJALA MAGJIKE NË PENËN E PREND BUZHALËS


LUFTA QË HOQI DORË NGA POPULLI I VET
(Lirikë me një rishkrim eseistik), 5
1. 
Populli nuk është kategori e luftës,
sepse populli nuk ka bërë luftë,
vetëm se me të vrarët e vet u ka dhënë emër masakrave,
me marshimet e veta i ka dhënë emër historik eksodit,
me të uriturit, të eturit e të sëmurët e vet, u ka dhënë emër vuajtjeve,
me të dhunuarat ka shënuar një tjetër emër trishtimi.
Dhe këto nuk hyjnë në kategorinë e luftës.
Lufta këtu është më e çuditshmja në botë:
ajo heç dorë nga populli i saj, sepse populli përbuz luftën!
Ky është populli më i çuditshëm në botë, thotë:
aman, na e merrni këtë liri që na dhuruat, çojeni ku të doni,
Nuk më duhet gjë!
2.
Populli e tradhton luftën: i lutet Hyjit për t’i falur vrasësit,
vrasësit e fëmijëve me vajin në buzë,
vrasësit e pleqve që ranë te pragu i shtëpisë: ranë sikur të ndërtonin me eshtrat e tyre ashtninë e Truallit, Qenies, Fjalës dhe Shpirtit. i fal vrasësit e nënave e të shtatzënave.
Mbeta, tha Populli, brigjeve të lumenjve dardanë duke e shndërruar vdekjen në jetë,
duke e shndërruar shkretëtirën në blerim. U këndua edhe një lutje si këngë përshpirtërie, -
Lajthiti populli pse u bë Dështuesi më i madh në Paqe,
Lajthiti pse u bë Humbësi më i madh në Luftë,
Lajthiti si Shën Pjetri, poho e moho veten, duke e prishur e përmirësuar veten,
duke e pyetur Popullin e veten si Jezui tek kryqëzohej:
quo vadis, quo vadis, quo vadis?


DORACAK NGA LIGJ
NË RRËFYESTOREN E SOTME 
ËRIMET E DËSHMORIT
(Çaste lirike-eseistike). 
Unë qenkam ai I Vdekuri që endet I Gjallë në mesin tuaj!
Gjaku im ende i patharë, qenka mëkati që ju e zbrazni,
Unë qenkam zemërimi juaj i derdhur dhe lakmia juaj e pafund,
Te unë i mishëroni krejt gabimet, krimet dhe grykësitë,
Shembjet e brendshme, epshin e ndezur dhe zilinë e pa skaj.
Kur shembëm së bashku në luftë krimin e djeshëm,
nuk e dija se ju qenkeni sot ata rrënuesit e shembje-shpirtit!
Oh, si të përgatitem për tronditje të reja, kur zemra tashmë ka plasur!
Ju ma morët çelësin tim të lirisë dhe gjakut e varrit tim i vutë pranga.
Zhgënjimi bëhet litar i përbashkët rreth qafës,
Grykësia qenka kurorë lavdie, e cila rreth kokës shtrëngon gjembat e përgjakur.
Ju qenkeni ata që jeni verbuar nga kjo bukuri madhështore e pangopësisë.
Kur i bashkuat të ligat që vërshuan, kur i bëtë së bashku tradhtitë e makutërisë,
Nuk e vëreni sa çka ju mori ajo e çka ju la ajo.

MITI KUNDRUALL TË VËRTETËS
(Kundrime eseistike), 4
Miti nuk pretendon të vërtetën, përpos që përbën një rrëfim (pra, NJË RRËFIM) sipas traditës, për një hero, qenie apo ngjarje që kanë të bëjnë me hyjnitë apo gjysmëperënditë... me veshje të legjendarizuar...
1.
Këtë rol sot (përafërsisht) e kanë artet... edhe kur ligjërojnë artistikisht për këta heronj a ngjarje antike, shikuesit a lexuesit nuk i shtrohen pyetje sa a është e vërtetë kjo (sepse ekziston E VËRTETA ARTISTIKE, si formante e krijimtarisë artistike)... ashtu sikundër edhe SHKENCA huazon nga artet METAFORAT (gjuha metaforike e nocioneve shkencore, ka burime mitet, religjionet dhe artet).
2.
Ekziston edhe MITI SHKENCOR, kur zbulimet shkencore shpesh paraqiten në mënyrë mitologjike (bie fjala, ligji i Njutonit, mbi gravitetin universal, paraqitet si RËNIE E NJË MOLLE mbi kokën e shkencëtarit, që e shtyri të mendojë atë për njëzet vjet me radhë...pra TË MENDOJË), kurse shkrimtarët e shndërrojnë në parabolë artistike). Kësisoj, MITI NUK ËSHTË VETË E VËRTETA... por thjesht, një shteg rrëfimi, kësaj radhe, një shteg për gjurmim të së vërtetës...
3.
Evolucioni, bie fjala, a merret me prejardhjen e jetës apo të prejardhjes së universit, ...sado që evolucioni biologjik përshkruan procesin, me anë të të cilit rrjedhin llojet dhe nivelet tjera të organizmit biologjik dhe, së këndejmi, ato çojnë tek të gjitha format e jetës gjithnjë e më thellë në kohë, tek një PARAARDHËS UNIVERSAL I PËRBASHKËT, por ky PËRSHKRIM SHKENCOR nuk është vetvetiu dhe marrja me vetë PREJARDHJEN E JETËS dhe nuk mund të mbështetet në GJITHÇKA e në të gjitha, deri te formimi (burimi) i evolucionit të universit e të komponentëve të tij....etj, etj... dhe sa herë trajtohet ky problem, ndodh rrëshqitja në një mit (e pra, miti është trajtë e vetëdijes njerëzore, ekzistojnë edhe MITET MODERNE)...
4.
Raportet e mitit me shkencën janë të panumërta, ashtu sikundër të shumta janë raportet me shkencën edhe të FORMAVE TË TJERA TË DIFERENCUARA TË VETËDIJES SHOQËRORE. E këto forma të kësaj VETËDIJEJE SHIOQËRORE (pra, jo thjesht individuale), janë: FILOZOFIA, RELIGJIONI, SHKENCA, POLITIKA, ETIKA, KULTURA dhe ARTET. Asnjëra nuk merret PËR TJETRËN dhe asnjëra nuk mund ta zëvendësojë tjetrën... por që të gjitha gërshetohen, përafrohen apo dhe kundërshtohen... Njerëzimi gjithmonë ka jetuar me këto FORMA TË VETËDIJES (po qe se secila prej këtyre fushave bën përpjekje për t'i parë burimet e vetë këtyre formave, rrëshqet thjesht në një rrëfim, për të mos thënë në një MIT... e them në KUPTIMIN POZITIV e jo pse mitin u dashka ta përfytyrojmë si MIT NEGATIV, ani se ekzistojnë edhe ato).
5.
Së këndejmi, E VËRTETA nuk është ekskluzivisht E VËRTETA si kategori e dijes, e shkencës. Atëherë, ndërdija ,subkoshienca, kategori të cilës shkencë qenkan?!
Apo ëndrrat, bie fjala?!
Për KATEGORINË E SË VËRTETËS merren shumë dije, ajo shfgaqet shunmëformëshe. Në LOGJIKË (si lëndë mësimore) ligjërojhet për TË VËRTETËN LOGJIKE dhe për nënkategoritë e saj. Në lingusitikë flitet për KUPTIMIN (filozofia e gjuhës), kurse në NJOHJA është kategori që hyn në të gjitha dijet. Ekziston TEORIA E SË VËRTETËS (teoritë plurale mbi të vërtetën, ato epistemologjike, semantike, pragmatike,...) ashtu si ekziston dhe TEORIA PËR DY TË VËRTETA (tek budistët)...
6.
Ekzistojnë edhe mitet moderne, ashtu sikundër ekzistojnë dhe mitet individuale. Mitet kanë formuar historinë kulturore të njerëzimit. Eliade, studiues i miteve, thotë: Mitet janë idetë, por ato ushqejnë (dhe ndikojnë) përsëri direkt në botën materiale - mitet e popujve mbi perënditë dhe mbretërit, kanë pasur një efekt të drejtpërdrejtë jo vetëm në historinë-të ardhmen gjenetike dhe ekologjike njerëzore, duke formuar fantazmat e tilla. Kurse K.G Jung na ligjëron për mitet e koduara tek ëndrrat: asgjë nuk mund të jetë më e vërtetë se ëndrrat që formësojnë jetën tonë... Mitet janë të koduara në media, në kulturë, në shkencë, përgjithësisht në jetën njerëzore...
Në botën moderne flitet për mitin e suksesit, mitin e lumturisë... miti i aventurës (e pafund lista)... apo, vetëm le të shihen heronjtë fantastikë të filmave (mitet për supermenin e për heronjtë tjerë të fantashkencës në arte e në filmat modernë...mitet letrare,...(e gjatë edhe kjo listë)... Dhe autorë të panumërt bashkëkohorë merren me këto fenomene të botës moderne.
7.
Ekziston një listë e gjatë e SHTREMBËRIMEVE (apo deformimeve etj) në të gjitha fushat; jo vetëm në mite e religjione, por edhe në fushat e panumërta të shkencave...
Më pëlqen • Përgjigju • 7 orë • Është përpunuar
Miti në botën bashkëkohore kuptohet edhe nga një përmasë tjetër semantike: si RRËFIM. I tillë ka qenë në origjinë të lindjes si ZHANËR GOJOR... siç janë te shqiptarët përrallat, legjendat etj, si thesar i krijimtarisë popullore.
Ashtu sikundër ka shmangie nga E VËRTETA SHKENCORE nga të perceptuarit e gabuar nga ana e miteve, të tilla perceptime të gabuara ndaj mitit lindin edhe nga shkenca, qoftë edhe religjioni, apo fushat tjera të VETËDIJES SHOQËRORE... dmth, t'ia ngarkojmë mitit kërkesën për të vërtetën shkencore (siç pretendohet nga SHKENCËTARËT), është gabim... por mitet shërbejnë edhe si një shteg ndriçimi për SHKENCËN tek njohja... Ka shembuj të panumërt.
8.
Te E VËRTETA arrihet në rrugë të ndryshme e në forma, metodologji etj të ndryshme... Varet se për cilat TË VËRTETA e ke fjalën. Bie fjala, të vërtetën e botës shpirtërore a të vërtetën e jetës së përditshme, shkenca (në daç shkencat humanitare në daç ato ekzakte), nuk mund t'i paraqesin, as për së afërmi, bie fjala, si i paraqesin LETËRSIA apo artet dhe kultura. As përafërisht shkenca, në këtë drejtim, nuk mund të bëjë gjë...
Është gabim t'ia ngarkojmë shkencës GJITHËDITURINË (për të qenë përtej arteve apo letrësisë, kulturës etj), ashtu sikundër letërsia nuk mund ta marrë rolin e shkencës... Letërsia dhe artet nuk mund ta marrin rolin E GJITHËKRIJIMTARISË... e kësisoj ndodh edhe tek fushat tjera të vetëdijes shoqërore (besoj që kuptohet tashmë se ç'është VETËDIJA SHOQËRORE me format e saj, aty ku hyn edhe shkenca).
9.
Prandaj NJOHJA është kategori e shkencës, mendimi, mendja (kategori e filozofisë), shprehësia, krijimtaria shpirtërore (kategori në letërsi, arte), prodhimet materiale, shpirtërore dhe trashëgimore (kategori të kulturës), organizimi shoqëror (politika), morali e format e jomoralit etj (kategori në fushën e etikës), kurse BESIMI është kategori e religjionit, ashtru sikundër mosbesimi është kategori e ateizmit (pra, mosbesimi nuk është "kategori" shkencore...ateizmi dhe shkenca nuk janë e njëjta gjë, sepse, tek e fundit, edhe ateisti BESON, beson se nuk ka Perëndi, preokupohet me MOSEKZISTENCËN e Perëndisë, dhe ky është një fakt religjioz... Nuk ka njerëzim PA BESIM, pra)... Prandaj njerëzimi e krijoi (ose u krijua, ose ishte i amshueshëm) ABSOLUTIN (Perëndinë a Joperëndinë)... Njerëzimi ndien nevojë ta ketë ABSOLUTIN e vet! A nuk e synon shkenca ABSOLUTIN ose njohjen e ABSOLUTIT?!
Rruga është e pafund, pa skaj... tash për tash.
Besimi ka nevojë dhe për kategorinë e MREKULLISË (si paraqitet tek Moisiu...shih librin Ridley Scott: "Gods and Kings" që e paraqet një hipotezë... ose si mendon dhe dr. Bruce Parke, një autor, profesor i jashtëm në Institutin Stevens të Teknologjisë, Nju Xhersi dhe ish-kryeshkencëtar i Administratës Kombëtare Oqeanike e Atmosferike dhe i Shërbimit Oqeanik Kombëtar:.."eksperti beson se Moisiu përdori dijenitë e tij logjike për baticat dhe zbaticat për të siguruar kalimin e sigurt të njerëzve të tij").
10.
Përfundimi del njësoj prapë: E VËRTETA PËR UNIVERSIN është ideja themelore që i ka krijuar mitet, mbasi miti e shtron vazhdimisht pyetjen për universin. Edhe sot e shtron MITI MODERN (nuk e kuptove mirë atë që thashë: "...sado që evolucioni biologjik përshkruan procesin, me anë të të cilit rrjedhin llojet dhe nivelet tjera të organizmit biologjik dhe, së këndejmi, ato çojnë tek të gjitha format e jetës gjithnjë e më thellë në kohë,tek një PARAARDHËS UNIVERSAL I PËRBASHKËT"... e atëherë, për derisa E VËRTETA SHKENCORE ende nuk arrin të thotë gjë, a u dashka që njerëzit të mos mendojnë PËR UNIVERSIN, qoftë edhe nëpërmes fantashkencës si zhanër letrar, filmik APO EDHE MITIK MODERN)?! Pra, njerëzimi (kolektivisht), MENDON...dhe, së këndejmi, hulumton... Në këtë drejtim ka dhe një botë të tërë shmangiesh (ty të pëleqen të thuash: GËNJESHTRA) në të gjitha fushat e që marrin formën e miteve nëpër kohë (nëse MITIN e konsiderojmë si formë të gabuar të të vërtetës): shih listën e sugjerimeve që ta dhashë, sesi ato devijime (gëngjeshtra, mashtrime), perceptime iluzioniste etj shfaqen edhe në shkencë, edhe në të gjitha fushat e dijes etj etj...

POEZI NGA DHIMITRI KOKAVESHI

PA QELLIME
Shkujdesur ëndrrat
dhe prekjet?!..
Shpirtit përballur
ngjarjeve
Mbi realitete të cunguara
mbi kohën
e ëndrrës... zjarr!...
Ndezur
dhe shuar, qellimeve!...
Fundosur si
perëndimeve ngadalë kur
çlirohet
Nata?... Mes ëndrrash
Më zgjon
impulse jete në projeksione
zgjuar dhe
sapo zgjohem?… Rikthej
të nesërmen
Që më mundon. Na mundojnë
Largësi
Dritës por dritës! ..
Jetohet
Përballjeve nuk jetohet utopive
Aty, ka veç kohë
Përshkrimeve të largëta detajuar
Kohës:
Po linim!... Frymëmarrjet?...
Mes fatit ja linim
Krijimit, si mbi qëllim jetën
Më mundon
Perëndimeve... po të lë dëshirat
shuar ... ndrohen
me epokat?!..
Si hijet dhe hijet e tyre na lanë
gëzimeve shuar!...
U joshëm me hidherimet
fshija
mosmarrveshjet e frymëmarrjeve
të çakorduara sërish
na riprodhojnë!... Sërish!...
Mbi të njejtin
vizion!... Nuk programoj.

KALTËRSIVE, TRONDITUR!
Me dallgët, gërryeja
thllësitë?...
Privonin dehjet!... 
Ëndërrimtare
mes kaltërsive matesha
mbi rrëfime
të një krijesë po lija
prehje!...
Në mungesë të koherencës
së udhëtimeve
më eliminonte
hapësirat?... Edhe ato
Stresit!...
Bregut zbuluar më linin
Mbi ironitë e fatit
mateshim jetës!...Përplasur
impulsivitet
Në trasmetim nuk gjeja por
Gjeta!...
Me kaltërsitë dhe dallgët
gjeja fryrjet!...
Mes dallgëve përplasur
mbi rikthimet
i gjeja aty... ku shuaja
Zilitë!...
Na depërtonin mbi freski
bregu
po gjeja çdo fantazi
të tejkaluar
ndryshimit?!... Tronditur
më shtronte
ëndërrimet!... S'ja mohoj.

X
Zgjerova!... Përkëdheljet
mbi buzët e saj
Gjeta strehuar!...Shpirtin.

X
Dijet, si një lypsar mençurie i gërmonte studimit dhe mendimeve, harkohej, informacionit, gjente shkujdesje mospërfillëse në indiferentizmin e të vobektit dhe në mungesë drite qëndronte... si një informator "i udhëtimeve të largëta" primitive strukturave në premtimet e të paditurit, lodhur, furnizonte dhe krehte trurin e tij si një rrëmbim shtrëngate shkarkonte dhe merrte perceptimet, i gjente, përshtypjeve ku linte kujtesën nënshtruar apriorive të tij si një revoltë gjithësie të vobektësisë trishtuse të tij, si mund të marr informacion shkarkimesh të trishtueshme zhvillimit!... Në energji dhe dije të mpira, nuk qëndroj. 

Saturday, April 21, 2018

POEZI NGA NDRE MJEDA


Pranvera

Jeni lodhë, dallëndysha t'shkreta, 
Je molis'i ziu bylbyl; 
Ah! pushoni n'streh'ku u gjeta, 
Pusho n'kopshtë te njaj zymyl. 
Mbi krahë t'uej prei dhenash tjera 
Ju prendveren na pruet këtej; 
Shlodhn' ju pra, dallëndysha t'mjera, 
Rri, bylbyl, n'lulzim qi kthej. 
Se qe'j prrue prei malit ulet 
E t'tanë fushës ushqim i nep; 
E nen borë po shperthejn' lulet 
Porsi fëmië që zbulohen n'djep. 
Fllad i let me vapë dashtnijet 
Puthi pemen gemb për gemb; 
U zgjue pema, e qe prei shijet 
Buloj mbarë neper kopshtë t'em. 
Ndej' brië votres nieri myket: 
Vrapo bulk, ku puna t'thrret; 
Tui vrue fushen kau berlyket, 
Lyp'm'u vue per lavrë t'vet.


VVera

A zverdhe fusha, e nder grunore 
Po velojne korrcat porsi zogj; 
Kendojne katundcat me malcore 
Pa u kujtue si dielli i dogj 
Vec n'at are, porsi nji e tretun 
Zi nder petka e ne fetyre terr 
Korre nji cuce pa shoqe,vetun 
Me hije t'vet qe mbrapa e merr 

Tjetra here tri vet e treta 
Korrshe o bij me motra n'shend 
Si vjet vetun tiu korr t'gjeta 
Pa nji moter, pa gazmend.

Vaji i Bylbylit

Po shkrihet bora 
Dimni po shkon; 
Bylbyl i vorfen 
Pse po gjemon ? 

Pushoj murrlani 
Me duhie t`vet : 
Bylbyl i vorfen , 
Cou , mos rri shkret. 

Gjith fushet e mallet 
Blerimi i mbeloj; 
Livadhi e pema 
Gjith kah lulzoj. 

Nder pylla e ograja, 
N`ma t`mirin vend, 
Me rreze dielli 
Po e gezon gjith kend. 

E tuj gjimue 
Shkon rreth e rreth 
Nji prrue qe veret 
Rrjedh nëpër gjeth. 

A cile kafazi, 
Bylbyl, flutro; 
Nder pyje e ograja, 
Bylbyl, shpejto. 

Kerkush ma hovin 
Atje s`ta pret; 
Me zeher haejen 
Kurkush s`ta qet. 

Kafaz ke qiellin, 
Epshin pengim; 
E gjith ku t`rreshket 
Shkon fluturim. 

Neper lamije 
Ke me gjet mel; 
Për gjith prendveren 
Njajo buk t`del. 

E kur t`zite edi 
Nder prroje pi; 
Të njato prroje 
Qe ti vete di. 

Tash pa frige cerdhen 
E ban n`ndo`j lis; 
Nuk je si i njeri 
Qe nuk ka fis. 

E kur t`vin zhegu, 
Kur dielli shkon, 
Ti ke me kendue 
Si ke zakon. 

Rreth e rreth gjindja 
Me t`ndie rri; 
Prej aso vendit 
Dahen me zi. 

A cile kafazi 
Bylbyl flutro; 
Nder pyje e ograja 
Bylbyl shpejto. 

Nder drandofille 
Nder zamake nga; 
Ku qeshet kopshti 
Idhnim mos mba. 

Po shkrihet bora, 
Dimni po shkon; 
Bylbyl i vorfen, 
Pse po gjemon?

Thursday, April 19, 2018

Musa Jupolli: ATDHEU YNË ËSHTË SHQIPËRIA

Ç'tu themi Ahmet Krasniqit, Sali Çekajt, Agim Ramadanit, e të tjerë hetronjëve që dhanë jetën për lirinë e Dardanisë?
*
D A R D A N I
Ne e kemi fjalorin tonë të duhur, kulturë t'i mësojmë fjalët tona, fjalë që kanë kuptim, vlerë letrare!
Dardania theatër lirik, mit apo relitet?
Zëra që dalin në kundërshtim, në kundërthënie, nga se arsya dhe pasioni nuk gjejnë pajtim. Mungon « guximi » intelektual, indinjimi për ngutësi që të thuhet fuqishëm, mjaft më totalitarizmit politik, atij mediatik në ndikim, oportunizmit që dëmton shoqërinë tonë !
Ta mësojmë gjuhën, bibliotekën, shkencë e literaturë, art e filozofi që ta shkruajmë historinë tonë : ATDHEU YNË ËSHTË SHQIPËRIA , lirinë dhe përgjegjësinë, ta mbrojmë parimin (politik e filozofik) që mos të biem prehje e ndikimeve, po të përqendrohemi në temetikën e ambicjeve reale, në filozofinë tonë !
Dardania është në udhëkryq dhe e lodhur nga politikë në kundërshtim, në thelb të saj për akuza janë pa dushim « shefat » e partive politike, të gjitha partive politike. - Kjo gjendje është në përgjegjësi të të gjithëve dhe...
… dhe
… armiku i djeshëm me një gjendje të tillë përforcon pozitë për armik edhe më të fuqishëm për nesër .Andaj, për kauzën kombëtare, një provë historike që duhet bërë ! Politologjia në konceptin gjeografik, vallë edhe në kërkim metafizik!

Wednesday, April 18, 2018

Arqile Gjata: DY POEZI

BALADA E FUSTANIT TË BARDHË…
(Mjer ai,ajo që humbet kujtesën!)
Sa herë qëmtoj brengat
më rishfaqet buzëqeshja
e asaj vajze...
Dikur,
me shpresë për të ndezur një zjarr,
nga goja e arnuar e kohës...
ëndrrat tona u copëtuan nëpër qiell.
Shpesh
një pikë loti të tretur
i dhuroj tek qetësohet e harruar
në varrin me Emrin e saj…
ngelur në sirtar këpucët e nusërisë
që askush nuk ia dhuroi.
***
Tani e shumë vite
vajza po fle,
hedhur mbi vete, nën rërën
e kripur të fshatit
fustanin e bardhë të nusërisë...
Para portës së kujtesës
nxitoj hapin e viteve,
më mbyt dëshpërimi i atyre ditëve
të asaj vajze të vrarë...
Me grushtin shtrënguar në zemrën time
përtyp lot, ende hetoj dramën e asaj vajze
të uritur për një gllënjkë dashurie!

Në Qytetin Ku Unë Jetoj

Në qytetin ku unë jetoj
dielli ecën njësoj si këmbësori,
tërheq ngadalë gjithë të gjallët.
Në këtë qytet
ndriçojnë eshtrat e fiseve antike,
veshur me këmishën e lavdisë…
të bardha, të ngrira si statuja!
Qyteti
lodhur nga këngët
mban emrin e fiseve antike.
Monumentet shpërndarë si kufoma,
flasin gjuhën e dashurisë
dhe sot, madhështia...
tretur nën gurë.

Tuesday, April 17, 2018

Prend BUZHALA: DEKOMPOZIMI I REALITETIT


(Kundrime eseistike), 2
Në pikturën abstrakte do të vëresh se si piktori e dekompozon figurën e njeriut: koka fluturon nëpër ajër, hunda përbaltet në tokë, sytë zgurdullohen diku në një errësirë shpelle, duart lëvizin njëra në një cep mali e tjetra duke luajture me valët e lumit, goja mbetet e hapur për t'u ushqyer (dhe në mungesë të syve) ia mësyn një ngordhësire, kurse këmbët njëra ecën për në lindje e tjetra për në perëndim.
1.
Kësisoj ndodh edhe me fjalët: ato, po ashtu, dekompozohen copa-copa, në tinguj të shthurur: s'ka më shqiptim harmonik. Ka një kakofoni kaosi, një fjalë e shkruar në njëmijë trajta të përkeqësuara. Fjalitë kanë humbur kuptimin e tyre, kurse komunikimi pëson fiasko, ato i bëjnë atentat kuptimit të tyre: tradhtia duket si atdhetarizëm, e mira shfaqet si e keqe dhe e keqja si një e domosdoshme, shkencën e zëvendëson injoranca, kurse imoraliteti, e keqja, padrejtësia, e liga, urrejtja, pabesia, sjellja e paskrupullt, neveria, çoroditja etj shfaqen si krejtësisht normale!
Le ta kuptojmë, fillimisht, fjalën DEMAGOGJI që kishte kuptim pozitiv (nga gr. δημαγωγός, edukues i popullit, udhëheqës i një turme, nga gr. δῆμος, njerëzit, popullsia, commons + ἀγωγός edukues, kryesues, udhëheqës). Por më vonë, për shkak se këta edukues e udhëheqës a përfaqësues të popullit e keqpërdorën misionin e tyre, i shfrytëzuan paragjykimet e injorancën e turmave e të njerëzve të zakonshëm për të fituar popullaritet të vetvetes; e përmbysën kuptimin e parë të kësaj fjale, për t’u shndërruar në të kundërtën e saj: fjala shënjon tashmë mashtruesin që jep deklarata të rreme, jep premtime dhe nxit frikën te ky publik, “duke shkaktuar urrejtje, lakmi dhe paranojë.” Edhe sot demagogët arrijnë ta përfitojnë publikun dhe qeverisin me injorancën e tyre. Kurse Fjalori i Përditshëm Politik tashmë e ka krijuar strategjinë e shpëlarjes së trurit, për të mbjellë iluzionet tragjike të një realiteti të shpërfytyruar, të dekompozuar.
2.
Diku në vitin 1978 shkrimtari Ramiz Kelmendi botonte librin e tregimeve “Njerëzit dhe kërmijtë” (tregime që ishin botuar më parë nëpër revista e gazeta, për një dekadë rresht). Që në ato vite pata bërë një shkrim kritiko-letrar, të botuar te gazeta stuzdentore "Bota e re". Ja pak fragmente:
"Ishin paradoksalja, e çuditshmja, komikja e tragjikja që gërshetoheshin për ta ndërtuar kategorinë e të deformuarës në tregimet ‘Kaçamilli’, ‘Njeriu me katër duar’ dhe ‘Veta e mbramë: qeni.’ Shkalla e lartë e deformimit realizohet përmes groteskut, pjesëve atributive dhe shprishjes së konventave krijuese të tregimit. Në tregimin “Kaçamilli” personazhi i Ademit është Kaçamill. Anët e karakterit të ulët të personazhit dalin përmes relacionit e zmadhuar-e zvogëluar-koment autorial.
Mishërim i 'karakterit të kërmillit{ janë: frika, qyqarllëku, heshtja, strukja; këto veti të karakterit ndërrojnë faqe në 'pesë minutat' e motit të lig: tashmë ai bëhet i madh, trim, krenar, i zhaparitur, 'lua'. Ndërsa satira ua bën me dije njerëzve se kjo qenie personifikon mendjemadhësinë, vetëlavdatën, famën e rrejshme, lakminë e pafund, sedrën, prepotencën intelektuale e morale. Bota asociative në tregimin 'Njeriu me katër duar’, është e afërt me rrëfimin mbi mbretin Trajan që i kishte fshehur veshët e tij si të gomarit. Kjo mrekulli e fshehtë del si një tablo zhonglerësh: ja një katërduarsh në botën e dyduarshave! Një katërduarsh që nuk jeton as në Bibël e as në fantazi, po në botën reale, në rrethin tonë. Autori, përmes rrëfimit paralel, zbulon edhe fenomene paralele: herën e parë si çudi të mishngrënësit Polifem në botën e njerëzve me dy sy; herën e dytë si botë fantazmagorike të Argusit me njëqind sy që i përcjell veprimet dhe lëvizjet e njeriut; herën e tretë si botë-enigmë në të cilën mbizotëron atrofia krijuese dhe faqja e zbehtë e shëndetit të njeriut. Herën e fundit, mbas këtij vargmali despotik e anarkik zhgënjimesh, njeriut i mbetet shpresa, e shënjuar këtu nëpërmes idealizmit të Pulëbardhës Xhonatan Livingston, kësaj figure të risemantizuar nga letërsia botërore...
Kategoria estetike-groteske e të deformuarës këtu shndërrohet në një tip estetik të shkatërrimit të jonjerëzores. Në një tip të shkatërrimit të trajtave të despotizmit që kërkojnë t’i shumëzojnë duart si një rrjetë merimange mbi hapësirat e pushtuara të lirisë së njeriut, duar të kujdesit të rrejshëm në pamje të jashtme, po duar që fshehin krimin e bërë, që fshehin një botë cinike, një botë lakenjsh, sqimatarësh e ambiciesh të sëmura. ... Kaleidoskopi i këtyre kodoshëve e i kobashëve pasurohet më shumë po me ato mjete shprehëse edhe në tregimin 'Veta e mbramë: qeni': njëherë duket një fëmijë si qengj; qengji bëhet dhelpër, dhelpra bëhet lua cirku. Fotografia satirike e kaleidoskopit këtu ndalet më shumë; kemi përpara një kuzhinë speciale të një mishngrënësi që ushqehet me tru, zemra, gjuhë, sy; aty është njeriu mishngrënës që shkul tru njerëzish, që çan zemra njerëzish, që pirunos sy njerëzish, që copëton gjuhë njerëzish. Tash, ja urrejtja e njerëzve dhe ja një fëmijë i pavetëdijshëm, i harruar, i hershëm – vdes si qen. ... Nga aspekti strukturor i narracionit, e copëzon rrëfimin. Nuk ka një rend sukseciv të ndodhurash e veprimesh, të cilat ndërrojnë fytyrë aty për aty. ...”
(16 prill 2018)

Monday, April 16, 2018

Prend BUZHALA: URTËSIA SOLOMONIANE OSE SHOQËRIA E DIJES


(Kundrime), 1
Kur në fëmijëri dëgjoja rrëfimet e predikuesit në Kishë për Solomonin e Urtë, Solomonin mbret dhe njeri të urtë, që kishte shkruar edhe poezi dhe fjalë të urta e si mbretin më të pasur të të gjitha kohëve; në krye mu pat tiposur mendimi se edhe ne duhet ta kemi mbretin tonë të urtë e të drejtë. Ndërsa priftërinjtë ligjëronin PËR hebrenjtë si popull i zgjedhur që përkushtohen për të përjetshmen, për qiellin e jo për jetën mbi tokë; realiteti historik e dëshmonte atë që dikur më vonë e tha Jezusi: ajo që zgjidhet (gjen zgjidhje) në tokë, është e pranueshme edhe për qiellin. Pra, mirëqenia, barazia, drejtësia i takojnë edhe kësaj bote.
1.
Pleqtë që i dëgjonim nëpër oda kullash, rrëfenin për Skënderbeun mbret e ndonjëri edhe për mbretërit ilirë, dikush tjetër për Mbretin Zog që e keqpërdori mbretërimin e tij me vrasje e me ligje të padrejta. Mandej erdhën shpjegimet ideologjike të tipit komunist për mbretërit tiranë, tradhtarë, të padrejtë, me një fjalë, rrëfimet për mbretpërmbysjet revolucionare.
Më tutje, prej leximeve në rini e më vonë, nga shkrimtarë e historianë, Solomoni më dilte mbret që kishte themeluar një shtet të fortë, që ndërtonte rrugë, që kishte vënë një sistem taksash, që kishte ngritur tempullin në Jeruzalem, bëri ndërtime gjithandej Izraelit, ndërtoi pallate kudo, ndërtoi rrugë, ujësjellës, ndërtoi qytete që shërbenin për depo mallrash dhe qytete për kalorës. Ishte mbret që kishte sunduar paqësisht, që kishte lidhur marrëveshje paqeje me mbretërit përreth dhe Izraeli jetonte në paqe të pakrahasueshme. Kishte zhvilluar tregtinë, dhe u bë mbreti më i pasur i kohës.
Dhe këto fakte sillnin kohën e dhjetë shekujve para Epokës së Re a para Jezusit, kur ende nuk kishte kombe.
Ai jetoi pak, gjithsej 38 vjet.
U shndërrua, nëpër mileniume, në sinonim të urtisë, në personifikim të mbretit legjendar, që i solli popullit të tij begati dhe pasuri të mëdha. I vlerësuar si më i mençuri i kohëve, ai shkroi mbi tremijë fjalë të urta dhe mbi 100 e sa këngë.
2.
Por Miti i Drejtësisë e Barazisë erdhi me mësimet në shkolla: se sistemi socialist dhe komunizmi është forma më e lartë e zhvillimit shoqëror e ekonomik, se zhduket shfrytëzimi i njeriut prej njeriut, se nuk ka klasa sunduese. Por komunizmi ishte një përpjekje e dështuar e njerëzimit: në vend të barazisë e drejtësisë, kudo erdhi shteti policor, u ndërtua shoqëria ideologjike, në vend të barazisë krijoi ligje për privilegje të pafund për revolucionarët dhe udhëheqësit komunistë, familjet e të cilëve ishin të privilegjuara. Në vend të barazisë sociale, krijoi dallime të mëdha sociale; proklamoi lirinë gjithëpërfshirëse të njeriut të çliruar dhe solli format më të vrazhda të mohimit të këtyre lirive; sado që deklarohej kundër regjimeve “kriminale” kapitaliste, vetë komunizmi u shndërrua në regjimin më kriminal, duke zbatuar terrorin "revolucionar"... Ideologjia u shndërrua në opium të vërtetë...
3.
E ku janë ato kombe që sot mburren për lashtësi, për shtetësi e ndërtime, për urti, gjyqe të drejta dhe organizim?! Madje, shumë ndër kombet e sotme as që kanë ekzistuar dikur. Ose kacavareshin nëpër drunj...
Dhe, a i ruajnë edhe sot këto vlera hebrenjtë?
Tashmë është i përhapur miti botëror për hebrenjtë: më të pasurit e botës, më të mençurit që zotërojnë bankat e kapitalin botëror e dijet, që drejtojnë politikat e shumë vendeve, diku në prapaskenat e intrigave politike etj etj.
E thëniet e Solomonit edhe sot na kthjellojnë mendjet:
"Të gjitha problemet janë problemet e njerëzve. Dhe shumica e problemeve të njerëzve janë njerëzit që refuzojnë të veprojnë si njerëz. "
"Për gjithçka ka një arsye dhe për çdo gjë nën këtë qiell, ekziston koha e caktuar. Koha për t'u lindur dhe koha për të vdekur, koha për të shembur dhe koha për të ndërtuar, koha për të hedhur gur dhe koha për t'i mbledhur ata gur, Koha për të heshtur e dëgjuar dhe koha për të folur."
"Është më mirë të jesh imun ndaj zemërimit sesa i pushtetshëm, është më mirë ta kontrollosh e qeverisësh shpirtin tënd, se sa ta keni në zotërim një qytet të tërë."
"Dituria është gjëja kryesore, prandaj bëhuni të mençur dhe me gjithçka që ndodh, përqafojeni mirëkuptimin."
"Për ata që janë të lidhur me të gjallët e me jetën, ka shpresë."
"Së pari e mëson dhe përjeton poshtërimin e mandej e shioni nderin dhe famën."
4.
Është i njohur rrëfimi biblik për Gjyqin e Solomonit (Libri i Mbretërve I, 16-27), kur paraqiten te mbreti dy prostituta që pretendojnë te fëmija që kishte shpëtuar, pasi njëra ndër to, ditën kur lindën dy foshnje, e kishte mbytur kur kishte rënë në shtrat sipër, ia merr tjetrës djalin natën, dhe po tjetrës ia vë në gji djalin e vdekur:
" Atëherë mbreti urdhëroi: 'Më sillni një shpatë!'. Kështu sollën një shpatë para mbretit. Pastaj mbreti urdhëroi: 'Ndajeni fëmijën e gjallë në dy pjesë dhe jepini gjysmën njërës dhe gjysmën tjetrës'.
Atëherë gruaja e fëmijës së gjallë, që e donte shumë fëmijën e vet, i tha mbretit: 'Imzot, jepjani asaj fëmijën e gjallë, por mos e vrisni". Tjetra përkundrazi thoshte: 'Të mos jetë as imi, as yti; por ndaheni!'. Atëherë mbreti u përgjigj duke thënë: 'Jepini së parës fëmijën e gjallë dhe mos e vrisni, sepse ajo është nëna e fëmijës'.
Eh, sa pushtues e kanë dhunuar Kosovën, si djep të vetin e si fëmijë të vetin. Dhe Gjyqi solomian i Evropës Perëndimore e ndau drejtësinë për ne.
Po ne, si sillemi me këtë urti solominane ndaj Kosovës sonë të dashur?!
5.
Të mos harrohet: fitimi i i njohurive dhe ideve mbi historinë (mbi religjionin, kulturën, artin, identitetin, civilizimet etj), ndikon në ngritjen e kulturës së përgjithshme dhe ka rol emancipues. Dija është kapital njerëzor dhe kombëtar. Me anë të përvetësimit të dijes e të njohurive të mendimit racional, të arsyeshëm, shkencor, paraqesim thesarin e pasur të vetvetes, nga njëra anë, dhe kundërthëniet e përmbajtjeve historike, kulturore, religjioze apo artistike, nga ana tjetër... Përmasat e mësimit për të kaluarën, për religjionet dhe për sistemin e vlerave, duhet të ndërtohen mbi kornizat racionale, karshi stereotipeve tradicionale historike, ideologjike etj. DIJA E ÇLIRUAR krijon dhe drejtpeshimet brenda një shoqërie e kombi...
Rrugët tjera qëndrojnë të hapura!
Fatkeqësisht, ndër ne, DIJA ende shpallet armik (si në regjimet totalitare, ku INJORANCA duhet të udhëheqë me shtetin e jo DIJA), ndërkohë që shoqëritë (post)moderne po ndërtojnë një Epokë të Re postkapitaliste që quhet SHOQËRIA E DIJES, EKONOMIA E DIJES...
A jemi larg apo afër kësaj?!