(Çaste eseistike: me poezinë "Fati" të Ali Podrimjes)
1.
Ndryshe nga shkrimi përrallor, çështjet ekzistenciale të një vepre shpesh ngrihen në shkallë të përgjithshme, nacionale, siç janë, bie fjala, veprat poetike të Ali Podrimjes. Te vepra e tij poetike "Fund i gëzuar" (1988), gjendet edhe poezia "Fati", e shkruar dhe e botuar diku më 1980, që paralajmëronte furinë ekzistenciale kundër një kombi:
FATI
Ai që humb në fushëbetejë
Kur ti luan
me vetveten
është shenjë e mirë
do të thotë ti ekziston
Ai që të ndjek vazhdimisht
të ther e të vret
kur ti udhëton në jetë
është shenjë e mirë
do të thotë ti megjithatë ekziston
Ai që nuk të dëgjon
as nuk të sheh
kur ti kapërcen flakëzezën
është shenjë e keqe
do të thotë ti ke humbur lojën
Sikur gjithçka i ngjet një loje përrallore dhe e tërë jeta e një protagonisti përfaqësues (një Ti është vete përfaqësuese, që i drejtohet secilit prej nesh), e ku gjithçka rrudhet te kjo ekzistencë, te ky fast krejtësisht i zhveshur. Pothuajse kufizon me fatalizmin. E mira përfundon te përpjekja për ta kapërcyer këtë fat të keq, këtë hapësirë ekzistenciale të ngushtuar fatalisht. Pothuajse i tërë vëllimi "Fund i gëzuat" përshkohet nga përqendrimi poetik tek problemet etike-morale të njeriut modern, te analitika e botës shpirtërore të njeriut, te drama metafizike e këtij njeriu. Më tutje jepen kërkimet për çështjet e njeriut përballë amshimit, pamundësia për të komunikuare me botën jashtë njeriut, dhe, sidomos, tjetërsimi shoqëror e individual. Për deri sa proza do të gjurmojë ndjesinë e fajit, pendimit, mëkatit, frikës dhe shqetësimeve të brendshme psikike; lirika hedh dritë te margjinalizimi i njeriut si qenie shoqërore, ndërsa bota përreth shfaqet aq armiqësore:
Ai që të ndjek vazhdimisht
të ther e të vret
kur ti udhëton në jetë
është shenjë e mirë
do të thotë ti megjithatë ekziston
2.
Dhe, për deri sa romanet shtrojnë shumë pyetje ekzistenciale, që nga proza e e viteve '30 (Spasse: "Pse?!", Anton Harapi: "Valë mbi valë" apo tregimet e Migjenit, Ernest Koliqit etj); do të vijnë romanet moderne, moderniste e deri te këto postmoderne, që e përdorin si procedim letrar defabulizimin e ngjarjes dhe shkruhet si roman situatash e jo ngjarjesh. Përqendrimi ndalet te këto situata të brendshme psikologjike, te analitika artistike e gjendjes së tillë të brendshme meditative e shpirtërore, kurse personazhet përfaqësojnë ide më shumës e tipizime a shtresa sociale a nacionale, dhe kur romani ligjëron në veten e parë, atëherë personazhi shfaq autoanalizën, autokomentimin, përgjithësisht situatën e vet ekzistenciale.
Më tutje edhe poetët arrijnë të shtrojnë probleme raportesh mes historisë dhe ekzistencës, mes realitetit dhe artit. Aty do të shfaqen e shqiptohen edhe marrëdhëniet mes gjuhës dhe jetës.
Ai që humb në fushëbetejë
Kur ti luan
me vetveten
është shenjë e mirë
do të thotë ti ekziston
Jeta kuptohet si mbijetesë, pra si ekzistencë dhe si lojë tragjike. Ajo shndërrohet në marionetë të atij që i ka në duar fijet e sundimit, me mashtrimin, skllavërimin, shtrembërimin e të vërtetës përmes mediave, kontrollin e mendjes. Kurse Ali Podrimja na shkon në përputhje me mendimin e Victoria Aveyard; "Rreziku është pjesë e lojës."
3.
Te kjo lojë folësi lirik kërkon mençurinë dhe aty ai u zbulon njohjet e vetvetes, kufijtë deri ku arrin mendja e ekzistenca e tij fizike e shpirtërore. Është fat që së paku njeriu është edhe lojtar në këtë fushëbetejë, pra, është vetvetja. Ti, po e zotërove atë lojë, do ta krijosh lojën tënde. Domethënë: do ta krijosh kohën tënde për ta mposhtur një regjim totalitar, një shtypje e çfarëdo qoftë mbi qenien e kombit. Je lojëkrijues, realitet-krijues. Je ëndërrkrijues, je mjeshtri.
A është jeta LUFTË apo LOJË?
Njerëzit e urtë (dhe të perëndishëm), thonë se ekziston Loja e Dhënies dhe e Marrjes në jetë.
Këshilltarët spiritualë na thonë: te kjo Lojë, atëherë, ne shohim anën tonë të mirë, le ta fshijmë anën e errët dhe ta përfytyrojmë realizimin e TË MIRËS NË JETË. Nga kjo Lojë po e JAPIM (e dhurojmë) të mirën tek vetvetja dhe TA MARRIM të mirën...
E nëse kjo ekzistencë a kjo mbijetesë hsitorike a sociale, na është një ekuacion me shumë të panjohura, atëherë nuk është çudi spe afti i njeriut është peng i kësaj loje:
Ai që nuk të dëgjon
as nuk të sheh
kur ti kapërcen flakëzezën
është shenjë e keqe
do të thotë ti ke humbur lojën
Për deri sa realiteti e luan lojën e vet, sfida qëndron para teje edhe te këto humbje: loja e prodhuar nga ky realitet sikur e ngërthen inteligjencien e vet të fshehur! Domethënë: në këtë përballje ti je humbësi, humbësi i betejës a i lojës. Është ajo situatë, ku njeriu nuk kënaqet të ,zë vetëm me sporte, apo vetëm me video-lojëra, por edhe me emocionet njerëzore, siç na sugjeron M. Jagadesh Kumar, akademik de autor indas: "Fati është si një lojë, fitimi i saj varet nga performanca juaj... Nëse po e luani ndeshjen pa plagë, nuk po e luani ndeshjen, por po e shikoni ndeshjen. Nëse po e luan lojën me plagë, nuk po e luan lojën, po e zotëron lojën".
Shkrimtarët duan të na thonë se sa të ketë jetë njerëzore, do të ketë edhe lojë të jetës, lojë me jetën e mbi jetën. Rregullat t'i dikton dikush tjetër, po qe se vetë nuk arrin t'i krijosh ato!
E po, jeta është e tillë: edhe kur qeshim a kur qajmë, edhe kur humbim apo kur fitojmë.
Kryesorja, të mbahesh mend për luftën e mirë dhe lojën e mirë. Se a bëhet kjo për dashuri apo për ekzistencë, për folësin lirik të poezisë nuk ka fort rëndësi: të dyja e kanë pikësynimin më të lartë. Pas humbjes ti rimbushesh. Merr frymë. Vjen një proces ritranformimi e proces besimi.
Atëherë, ti fitoje jetën dhe lojën tënde me të; ajo thur aq mahnitshëm përjetime, ngjarje...
(24 shkurt 2021)
0 comments:
Post a Comment