HYQMET HASKO: Loni Papa, një individualitet estetik që la shenja në letrat shqipe

In memorium

Ikja e të pazakonshmëve nga kjo botë na dhemb ne njerëzve të zakonshëm, që kemi një nevojë të ngutshme për të marrë diçka nga madhështia dhe finesa e shpirtit të tyre të dëlirë e të mbushur plot tallazitje estetike.

Një nga një po ikin korifejtë e letrave tona, ca në pleqërinë më të thellë, të rrethuar me poetikën e përkujdesjes, ca më pak të lashtë, por të lodhur e të stërlodhur nga sëmundjet dhe emocionet, duke lënë pas rrugëtimin e veprës së tyre që vijon. Është një vepër e mbrujtur me dashuri dhe përkushtim, me të cilën komunikojnë kohët dhe brezat, koha dhe bashkëkohësit. Në një nga këto ditë iku dhe plaku i urtë dhe i mençur, shtavogël por shpirtmadh, Loni Papa, shkrimtari dhe damaturgu mendjehapur, që na la pas një mori veprash letrare, dramash teatrale dhe kulmime shkrimore, si një dëshmi e një talenti të rrallë.

Gjithë përballjet e tij, sprovat e vështira, rrugëtimet gjithë kthesa dramatike jete, tentativat për të lënë shenja në këtë jetë të vështirë u shuan bashkë me frymën e tij të fundit, por madhështia e veprës së tij ka mbetur pas dhe vjen bashkë me ne në këtë epokë të trazuar, gjithë ide dhe mesazhe që na vlejnë për sot e për nesër.

Me emrin e Loni Papa lidhet shkëlqimi i epërm i dramataurgjisë shqipe, ku ai me dramat e tij të shumta ishte një nga përfaqësuesit më elitarë e më të kompletuar të saj. Lidhet krijimtaria për të rinj e fëmijë, ku librat e tij të shumtë zunë vend në bibliotekat e shkollave dhe të institucioneve kulturologjike, si pjesë e një trashëgime të vyer për brezat.

Dukej se Loni Papa, pinjolli I Myzeqesë së bukur dhe plot fshehtësi e magji kishte lindur për të qenë shkrimtar dhe letërsia u bë busulla e tij në jetë, ajo të cilës i fali zemrën dhe shpirtin dhe ajo I fali atij çastet më të bukura të jetës së tij.

Loni Papa u lind në Bubullimë të rrethit të Lusnjes më 28 mars 1932, në një familje intelektuale. I ati, Thoma Papa, i diplomuar në Shkollën Normale të Elbasanit, ishte mësues dhe drejtor shkolle në qytetin e Lusnjes.[2]Mësimet e para i mori në vendlindje dhe shkollën shtatëvjeçare e ndoqi në qytetin e Elbasanit. Arsimin e mesëm e kreu në Shkollën Pedagogjike “17 Nëntori” në Tiranë. Studimet e larta i përfundoi në degën Gjuhë e Letërsi Shqipe, në Fakultetin Histori Filologji në UTSH..

Veprimtaria e tij letrare nisi në periudhën e shkollës së mesme. Krijimet e tij të para në prozë e poezi i botoi në gazetën ”Zëri i rinisë”, “Letrari I ri”, “Drita” etj. Me mbarimin e shkollës së mesme, në moshë ende të re, u emërua redaktor në gazetën “Zëri I rinisë” ku punoi për tre vjet. Gjatë kësaj periudhe, ai botoi vëllimin e tij te parë në poezi, “Fillo këngën çifteli” (1956). Më pas punoi si mësues i gjuhës dhe letërsisë shqipe në qytetin e Lushnjës. Pas përfundimit të studimeve të larta, rinisi punën si redaktor dhe gazetar në gazetën “Zëri i Rinisë”. Prej vitit 1970, vazhdoi veprimtarinë e tij si shkrimtar në profesion të lirë. Në vitet 1994-2001 ai krijoi dhe drejtoi shtëpinë botuese “Ardita” ku u botuan vepra të tij, të autorëve të tjerë shqiptarë dhe përkthime nga autorë të huaj.[3]
Vepra më e njohur e shkrimtarit Loni Papai që i dha emër si dramaturg në letersinë shqiptare, është drama “Cuca e Maleve”.
Tema e kësaj drame, mbështetet në luftën për arsimimin dhe emancipimin e gruas dhe shoqërisë shqiptare në vitet e para pas çlirimit të vendit.

Në vitin 1966, drama “Cuca e maleve” u vu në skenën e Teatrit “Migjeni” të Shkodrës nga regjisori Mihal Luarasi dhe pas suksesit që ajo pati, në vitin 1967, u soll në skenën e Tearit Popullor nga regjisori Pirro Mani. Drama “Cuca e Maleve” ka fituar Çmimin e Republikës të Shkallës së Dytë, në vitin 1972.
Bazuar në dramën “Cuca e maleve”, në vitin 1970 u krijua nga bashkëautorët Loni Papa dhe Agron Aliaj libreti i baletit “Cuca e Maleve”. Ky balet me muzikë nga kompozitori Nikolla Zoraqi, u vu në skenën e Teatrit të Operës dhe Baletit Shqiptar nga koreografi Agron Aliaj.
Drama dhe baleti “Cuca e Maleve” janë shfaqur brenda dhe jashtë vendit dhe pati një audiencë të gjërë edhe në |Kosovë, ndër shqiptarët e Maqedonisë, të Malit të Zi dhe ndër arbëreshët e Italisë, ku u vu në skenë dhe korri suksese mbresëlënëse.

Drama të tjera të tij mund të përmendim Kalimi në urë (1969), Marga (1971),Një copë rrugë (1976),Gurët e Kreshanës (1976),Zbatharakët (1976),Vëllimi “Gjeniu i marrëzisë” (2003) ku përfshihen pesë drama:“Çafka e detit” , “Arda”, “Vozabërësi Dako”, “Martesa e Lidrës”, “Gjeniu i marrëzisë”, Etiketa e shkulur, Baltë dhe bar.

Ai ka lëvruar dhe gjininë e poezisë ku radhisim këto vëllime poetike:Fillo këngën çifteli (1956),Puthje djalli (1998), si dhe romanet Fundi i një vjeshte (1985), Megi (2000). Në noelistikë vlejnë të përmendim novelat Guri (1958), Duar dhe baltë (1969) si dhe ka shkëlqyer në letërsinë për fëmijë ku mund të përmendim këto vepra:Historia e maçokut, (vjersha për fëmijë, (1957),Ne gjahtarët e fshatit dhe Lica jonë e dashur (novelë, 1964, 1993, 1997),Miu që hëngri macen (novelë, 1974, 2003) , Gishto Trimi (novelë, 1978, 1999),Rosat e Eglës (rrëfenja, 1984), Hundëçipët dhe mbreti Kuku (novelë, 1993, 1997), Përralla fluturuese (rrëfenja, 1994), Kënga e mjellmës (rrëfenja, 1995, 1997) [, Gomari mendjehollë (1995) etj.

Loni Papa ishte punëtor I fjalës së bukur dhe me kohë, me punë dhe përkushtim titanic u bë një mjeshtër virtuoz, një mendje e hapur për të thither dhe për të përcjellë mesazhet më të bukura dhe më kuptimplote të shpirtit njerëzor.

Ndarja nga jeta e Loni Papës është ikja e një korifeu që gjithë jetën e tij të gjatë e të vështirë, plot tallaze dhe shtrëngata shpirtërore e pati lidhur me artin e fjalës, duke e ngritur atë në lartësi të reja, sidomos në lëmin e dramave teatrale, ku qe vërtetë një ikonë dhe i tillë do të mbetet për të gjithë ata që e njohën ose nuk e njohën, por që ia lexuan veprën dhe ia kuptuan thellësinë e mesazheve për të gjitha kohët.