(Çaste eseitike), 29
Në letërsinë shqipe libri i ushëpërshkrimit na vjen vonë. Në Kosovë na vjen me dy librat e Ramiz Kelmendit: "Rrugët" (1967) dhe "Shtegtime" (1982), që shpalosin vlerat e përshkrimeve, udhëshkrimeve, udhëpërshkrimeve; e jo, bie fjala, përshkrimet e ndonjë aventure heroike, përjetimesh të pabesueshme, gjithë tensione.
1.
Ekzotikja e rrëfyer e Kelmendit, është shumë më përjetuese, se ç'e bën këtë kamera televizive, pikërisht për faktin pse ai depërton aty ku nuk mund të hyjë syri i kamerës.
Ndërkaq, edhe tesktet me vlerë të madhe udhëpërshkruese të traditave, realitetit historik etj që tematizojnë shtegtimet nëpër viset shqiptare, përkthehen vonë, si ato të Edit Durhamit, Fabian Barkatës, Nopçës, albanologëve, etnologëve, konsujve apo bajronistëve të tjerë. Por ende dëshmia e udhëpërshkruesve të tillë europerëndimorë apo të huaj, mbetet e panjohur për lexuesin shqiptar.
Duke ndjekur këtë aventurë të bukur përshkrimesh, lexuesi kalon nga një udhëpërshkrim për mënyrën e jetesës tek hapësirat e një eseje meditative për fatet njerëzore; në mes të ligjërimeve për avenytë, gjellëtoret, muzetë, akropolet tek emrat e aktorëve, krijuesve, njerëzve të thjeshtë.
Ekzotikja e rrëfyer e Kelmendit, është shumë më përjetuese, se ç'e bën këtë kamera televizive, pikërisht për faktin pse ai depërton aty ku nuk mund të hyjë syri i kamerës.
Ndërkaq, edhe tesktet me vlerë të madhe udhëpërshkruese të traditave, realitetit historik etj që tematizojnë shtegtimet nëpër viset shqiptare, përkthehen vonë, si ato të Edit Durhamit, Fabian Barkatës, Nopçës, albanologëve, etnologëve, konsujve apo bajronistëve të tjerë. Por ende dëshmia e udhëpërshkruesve të tillë europerëndimorë apo të huaj, mbetet e panjohur për lexuesin shqiptar.
Duke ndjekur këtë aventurë të bukur përshkrimesh, lexuesi kalon nga një udhëpërshkrim për mënyrën e jetesës tek hapësirat e një eseje meditative për fatet njerëzore; në mes të ligjërimeve për avenytë, gjellëtoret, muzetë, akropolet tek emrat e aktorëve, krijuesve, njerëzve të thjeshtë.
2.
Përshkrimi i udhëtimit shpesh paraqitet si aventurë nëpër rreziqe të shumta, me përcjellje të kontrollit, si aventurat e udhëtimeve nëpër vendet afrikane, me bimë e kafshë të llojllojshme, me pyje të pashkelura e me gjarpërinj të rrezikshëm, me banorë me tradita ekzotike, të lashta e të “egra”.
Mjafton të përmendet libri i tillë i Simon de Bovoir (shoqes së Sartrit) “Kina nga dita në ditë”. Ndërkaq, tashmë edhe në Shqipëri kanë zënë të botohen libra të tillë udhëpërshkrimesh, dekadave të fundit, për politikën misterioze të komunizmit shqiptar, apo për ekzotikën e një vendi ‘të egër’ që nga shekujt e së kaluarës.
Librat e udhëpërshkrimeve shkruhen edhe me interesime të tjera. Do dalluar librat kulturologjikë e antropologjikë të Claude Lévi-Strauss-it, si "Familja dhe jeta shoqërore e indianëve Nambikwara" 1948, "Strukturat elementare të farefisnisë" 1949, "Tropikë të trishtë" 1955, "Antropologjia strukturore" 1958, "Mendimi i egër" 1962, "Totemizmi sot" 1962, "Mitologjitë" I-IV e të tjerë (disa nga shkrimet e tij janë përkthyer edhe shqip), gjithsesi me pretendime e pikësynime jo vetëm përshkruese e udhëpërshkruese, por edhe shkencore.
Përshkrimi i udhëtimit shpesh paraqitet si aventurë nëpër rreziqe të shumta, me përcjellje të kontrollit, si aventurat e udhëtimeve nëpër vendet afrikane, me bimë e kafshë të llojllojshme, me pyje të pashkelura e me gjarpërinj të rrezikshëm, me banorë me tradita ekzotike, të lashta e të “egra”.
Mjafton të përmendet libri i tillë i Simon de Bovoir (shoqes së Sartrit) “Kina nga dita në ditë”. Ndërkaq, tashmë edhe në Shqipëri kanë zënë të botohen libra të tillë udhëpërshkrimesh, dekadave të fundit, për politikën misterioze të komunizmit shqiptar, apo për ekzotikën e një vendi ‘të egër’ që nga shekujt e së kaluarës.
Librat e udhëpërshkrimeve shkruhen edhe me interesime të tjera. Do dalluar librat kulturologjikë e antropologjikë të Claude Lévi-Strauss-it, si "Familja dhe jeta shoqërore e indianëve Nambikwara" 1948, "Strukturat elementare të farefisnisë" 1949, "Tropikë të trishtë" 1955, "Antropologjia strukturore" 1958, "Mendimi i egër" 1962, "Totemizmi sot" 1962, "Mitologjitë" I-IV e të tjerë (disa nga shkrimet e tij janë përkthyer edhe shqip), gjithsesi me pretendime e pikësynime jo vetëm përshkruese e udhëpërshkruese, por edhe shkencore.
3.
Ndryshe, dihet që ky zhanër ka qenë shtysë edhe për krijimin e romanit me temën e udhëpërshkrimit, sikundër janë të njohur në letërsinë botërore romani “Udhëtimet e Guliverit” i Xhonatan Suiftit, apo “Komedia hyjnore” e Dantes” (një udhëtim imagjinar nëpër ferr, purgator e parajsë, ku Dante ka udhërrëfyesin e tij Virgjilin) e deri te veprat e Volterit (“Kandidi”) apo ato të Umberto Ekos, Dan Braunit, Paulo Koelos etj. Ndërkaq, në prozën shqipe, kohëve të fundit, me këtë tematikë shfaqen romanet e Nasi Lerës (romani “Ana Zh.”), Elvira Dobnes-it, Bashkim Shehut etj.
Librat e guidave të udhëtimit, librat e udhëtimeve turistike, fletëpalosjet e ndryshme turistike, udhëpërshkrimet televizive me kamerë, tashmë janë bërë një si “zëvendësim” i librave të mëhershëm udhëpërshkrues, kur ky zhanër tashmë është në shuarje e sipër në letrat shqipe!
Ndryshe, dihet që ky zhanër ka qenë shtysë edhe për krijimin e romanit me temën e udhëpërshkrimit, sikundër janë të njohur në letërsinë botërore romani “Udhëtimet e Guliverit” i Xhonatan Suiftit, apo “Komedia hyjnore” e Dantes” (një udhëtim imagjinar nëpër ferr, purgator e parajsë, ku Dante ka udhërrëfyesin e tij Virgjilin) e deri te veprat e Volterit (“Kandidi”) apo ato të Umberto Ekos, Dan Braunit, Paulo Koelos etj. Ndërkaq, në prozën shqipe, kohëve të fundit, me këtë tematikë shfaqen romanet e Nasi Lerës (romani “Ana Zh.”), Elvira Dobnes-it, Bashkim Shehut etj.
Librat e guidave të udhëtimit, librat e udhëtimeve turistike, fletëpalosjet e ndryshme turistike, udhëpërshkrimet televizive me kamerë, tashmë janë bërë një si “zëvendësim” i librave të mëhershëm udhëpërshkrues, kur ky zhanër tashmë është në shuarje e sipër në letrat shqipe!
0 comments:
Post a Comment