Prend BUZHALA: SHQIPTARËT: POPULL ANTIK, POPULL BIBLIK DHE KOMB MODERN

Të rrallë janë popujt që kanë privilegjin botëror të quhen popull antik dhe popull biblik

1.
Shqiptarët janë quajtur POPULL ANTIK nga shumë shkrime, dijetarë etj, sepse ilirët kanë pasur mitologjinë e tyre antike e trashëgiminë e tyre shpirtërore e materiale (që e trashëgojmë edhe sot) dhe këtë privilegj e gëzojnë pak popuj.

2.
shqiptarët janë quajtur POPULL BIBLIK, sepse këtë privilegj e kanë ilirët që përmenden në Librin e Shenjtë, në Bibël, (si e përmend Shën Pali, po edhe pjesë të tjera të Biblës dhe ashtu si na kanë quajtur jo pak dijetarë e dëshmi ndër shekuj e mileniume)... Është privilegj i rrallë botëror që një popull të jetë i përmendur dhe i shënuar në Librin e Shenjtë...

3.
Kemi traditën tonë mijëravjeçare ilire-arbërore-shqiptare dhe IDENTITETIN TONË EVROPIAN me tri shtylla: 1. botën antike greko-romake (si sistem i atëhershëm botëror, e ku hyjnë ilirët, ndër të rrallët popuj), 2, me krishterimin (si traditë evropiane) dhe 3, me Epokën Moderne që zë fill nga Renesanca e këndej)... Prandaj sot jemi KOMB MODERN EVROPIAN... Në këto tri shtylla e ka hisen e vet dhe kombi ynë, pa marrë parasysh besimet.

4.
Civilizimet e huaja, që erdhën nga Orienti, u përpoqën të zhdukin çdo gjurmë të identitetit tonë... Por ilirët-arbërorët-shqiptarët, për KËTA DYMIJË VJET jo vetëm që nuk e kanë zhdukë atë etnogjenezë IDENTITARE, por e kanë kultivuar, e kanë ruajtur, kanë shkruar për të ...

A MUND T’U SHËRBESH DY ZOTËRINJVE
(Çast eseistik)

A mund t’u shërbesh dy zotërinjve?
A mund t’i shërbesh Perëndimit dhe Lindjes (Oksidentit dhe Orientit) njëkohësisht?
A mund t’u shërbesh dy zotërinjve, shtron pyetjen një verset biblik (Mateu në Bibël: 6,24)«Askush nuk mund t’iu shërbejë dy zotërinjve, sepse: ja do ta urrejë njërin e tjetrin do ta dojë, ja do t’i mbështetet njërit e tjetrit do t’i kthejë shpinën. Nuk mund t’i shërbeni Hyjit dhe pasurisë.” Janë dy forma “shërbimi” të papajtueshme: ti do ta urresh perëndinë në shpirt (e jo me fjalë), nëse e do shpirtërisht paranë... dhe anasjelltas.

1.
Në këtë rast: interesat dhe urdhrat e DY POLITIKAVE, KONTINENTEVE, CIVILIZIMEVE (qoftë edhe religjioneve) janë drejtpërdrejt në kundërshtim me njëri-tjetrin; në planin universal (religio - hyjnorja) dhe paraja (tokësorja) janë në kundërshtim! Jezusi, kur deshi ta ndajë religjionin nga shoqëria a shteti, thoshte: Jepja Cezarit çka i takon Cezarit, jepja Qiellit (Hyjit) çka i takon qiellit (lutjen e kërkesat qiellore, përkushtimin ndaj hyjnisë, njerëzimit, dashurisë ndaj njeriut e jo ndaj pasurisë etj etj).
Nuk u ndaka zemra “në mënyrë të barabartë” midis Tokës e Qiellit!
Në rrafshin e përtashëm historik: as “në mënyrë të barabartë” midis kërkesave nga Perëndimi e atyre nga Lindja.
Perëndimi e ka postulatin e vet: zbatimin e LIRIVE DHE TË DREJTAVE NJERËZORE (ndaj religjioneve, civilizimeve). Prandaj, edhe e Jezusit mund të lexohet “si kompromis” midis qiellit e tokës (laicizmi e religjiozja), edhe kjo e civilizimit evropian për Liritë e të Drejtat Njerëzore, po ashtu, mund të lexohet “si kompromis” për respekt ndaj vlerave religjioze e civilizuese nga jashtë.
Por a pranohet kjo në Orient?
A pranohen Liritë e të Drejtat Njerëzore? A ka kompromis këtu?
A do të detyrohemi (si gjatë historisë) të “dublohemi”: një emër tjetër për publikun e një tjetër për atë që duam të jemi (krishterimi e laramanizmi, për shkak të islamizimit të popullsisë nën trysninë perandorake otomane)?
Prandaj, në komentarë të tillë thuhet: “do ta urrejë njërin ose të parin dhe do ta dojë të dytin, ose ndryshe do të bashkohet me të parin dhe do të sodisë tjetrin, domethënë në veprimet e tij do të sillet, do të shfaqet si një shërbëtor i vërtetë për njërin prej tyre dhe e përçmon ose e ul tjetrin.”
Dy gjëra të kundërta nuk mund të bëhen së bashku.

2.
Nëse te Bibla realiteti kishte të bënte me realitetin religjioz (do t’i shërbesh parasë apo Perëndisë), ky varg (a verset) zbret edhe në realitetin e përditshëm:
Athua, a janë njerëzit të lirë?
Realiteti (si dje si sot) a nuk na vë para alternativës: çka të zgjedhim?
Urrejtja dhe dashuria, si raporte paralele, si lokucione a fraza sintagmatike të krahasimit; merren në kuptimin e prioriteteve jetësore a shoqërore, në daç edhe kombëtare a politike... deri te ato integruese a jo integruese.
Kujt do t’ia besosh veten (pasurinë, shpirtin)?
Në një variant të përkthimeve biblike, në vend të fjalës “Hyji e pasuria”, përkthehet: Perëndia a Mamona.

3.
Përnjëmend, a ka nevojë FEJA (jo Hyji) për para? Mbasi aq shumë para kërkohen nga besimtarët dhe shteti...
Paraja dhe Pasuria, ja dy protagonistë të përgjakshëm shekspirianë edhe të kohës sonë. A ka pelegrinazh pa para?
Apo haxhillëk pa para?
Këta Dy Protagonistë (Feja dhe Paraja), a thua, a na janë bërë dhe të vetmit që na sundojnë, a thua na qenkan qëllim i jetës sonë? Dhe tash, ja Kryeprotagonisti ynë i dashur – Liria!

*****************

Zêmra vdes pa ândrrën e vet.
Mandej ai vênd bâhet i madh sa ândrra,
bâhet Vênd i Ândrrave të Mëdha.
Vjen natëdita që e lype, e të ban Heroin e Saj.
E të ban Ândërrimtarin ma Të Vetmuem në botë.

NJERIU I MBYLLUR NË KUTI
(Çast lirik)

Përse e mbyll veten me aq kujdes
Sikur t’i mbyllësh dyert e shtëpisë nga hajdutët e thashethemexhinjtë?
Lëre derën hapur. Le të marrë frymë jeta.
Aty diku tash e kyç dhe artin tënd.
Qenka Arti i Fshehur. Ku asgjë nuk duket.
E nga aty askush nuk çka të rrëmbejë as të të largojë.
E pastaj, e mbyll veten tënde tek të tjerët,
Mbyllja më e çuditshme në rruzullim: merr formën që dëshiron,
Format më të çrregullta, deri te forma më harmonike e kozmosit.
Nuk paska të ardhme. Nuk paska të kaluar.
Qenka vetëm e tashmja!
Mandej e sheh: je vetëm një kuti boshe. E konsumuar.
Si njeriu që nuk e do veten, dhe tërë jetën thërret perënditë shpirtbuta.
Për ta çliruar vetveten nga ajo kuti,
Sikur do ta çlirosh njerëzimin e mbyllur te kjo planetë.
Të hedhur në këtë planetë-kuti.
E kujt dëshiron t’ia dhurosh këtë kuti?

SOLILOK PËR FLUTURIMIN E ZOGUT
(Tregim me pak fjalë)

Kësaj radhe Boborima mahnitshëm filloi të fliste për zogjtë. Ishim ulur në pragun e shtëpisë dhe kundronim lindjen e diellit.

1.
Ajo: zogjtë fluturojnë lehtë, zbukurojnë hapësirën. Cicërojnë dhe i japin harmoni muzikore hapësirës qiellore. Prej zogjve nuk ka sherr, kanë butësi...
Unë: Mua më pëlqejnë pëllumbat.
Ajo: Pëllumbat nuk më pëlqejnë, se, kur zënë e fluturojnë, fluturojnë duke i rrahur rrëmbyeshëm flatrat. E kjo më tremb. Kjo më trishton. Më trishton si fluturimi i aeroplanëve gjatë luftës.
Unë: Por pëllumbat janë simbol i paqes, kanë bardhësi paqeje...
Ajo: I kam mërzi pëllumbat, se gjithçka përreth shtëpisë po ma glasojnë...
Unë (ngapak i frymëzuar për ta çuar më tej bashkëbisedimin): Po thua që paqja nuk qenka gjë e mirë?
Ajo: Pse, a nuk po lëshojnë glasa mbi qiellin e pastër të paqes njerëzit?

2.
Boborima heshti për një çast. Ishte heshtje nga dashuria. Më mësoi edhe mua të heshtja. Bashkësi e heshtjes në dashuri. Ajo nuk dëshironte ta braktiste këtë komunikim pa fjalë, për zogjtë. Ishte një të folur i heshtjes, ndërsa përsëri një plim zogjsh fluturoi mbi pemën e oborrit të shtëpisë. Dielli tashmë kishte nxjerrë syrin e vet. Dielli u ngrit në pëllëmbë mbi majën e bjeshkës. Në atë bjeshkë qemë strehuar gjatë luftës.
Ajo fliste si në ëndërrim:
Zogjtë të bukur ishin edhe në luftë. Kur ëndërroja, shihja zogun në mëngjes. Nuk e dija në ishte zogu i ëndrrës apo zogu i mëngjesit. E niste cicërimën para agimit. Lajmëronte agimin. Kur kishte trishtim, ai lëshonte një cicërimë paralajmëruese trishtimi. Por asnjëherë nuk mungonte ta niste cicërimin dhe fluturimin në agullim.
Unë (përsëri, gati sa nuk e prisha këtë romantikë mëngjesi): Zogu fluturon, kurse njerëzit jo.
Ajo: Jo, nuk është ashtu. Dikush e ka thënë: se nuk ka nevojë ta pyesim zogun si po fluturon? Ai thjesht, fluturon. Edhe njerëzit, thjesht, jetojnë, ecin, fluturojnë në jetë.
Unë: Ndodh që zogu e ka krahun e thyer e nuk mund të fluturojë. Ndodh që njeriu është i sëmurë, apo pa shpresa, bën një jetë pa shpresa.
Ajo: Ndodh, por nuk i mungon përpjekja për të fluturuar. Si e ka sekretin e shërimit në gjirin e natyrës, ajrit,, pyllit, pemëve, luleve dhe barit.
Unë: nuk e di spe, më pëlqejnë edhe zogjtë në kafaz.
Ajo: Zogjtë nuk kanë nevojë për dritare, prandaj atyre nuk iu duhet kafazi. Nuk pranojnë të hyjnë aty. Por, kur e thërret për t’i dhënë mel, ai vjen, çukit dhe fluturon i gëzuar,. Në shenjë falënderimi.
Njeriu nuk e ëndërron fluturimin, sepse ëndërron kafazin.
Prapë erdhi heshtja për të na thënë se në këso çastesh nuk duhet folur shumë...
U futëm në heshtjen e shenjtë.

3.
Boborima tashmë kishte kaluar në dehjen e saj të plotë. Fëmijët nisën të bëjnë zhurmë në shtëpi.
Ajo fliste si në një vegim:
Zogu është edhe edukues i mirë. Fëmijët, ndodh ta gjuajnë me gur. Por kur fëmija mëson të këndojë,atëherë ai nuk e gjuan më zogun që fluturon. Ose kur fëmija mëson që ta pikturojë zogun, ngjyrat e flatrave, qiellin, drurin, lulet, atëherë ai nuk e gjuan më. Gurin e ul në tokë.
Shpesh na pëlqen që, kur thellohemi në vegime a ëndërrime, në reflektime a përjetime dehëse, vizionin tonë të lartësua e përndritës, ta krahasojmë më zogun. Zogu bëhet engjëll. Thuhet se e paskemi parë një engjëll, e në të vërtetë është zogu në formën e një vizioni shkëlqimtar.
(Kjo ma kujtoi, kur më se njëherë në jetë, qesh plandosur përtokë. Jepesha mbas pijes a udhëtimeve pa fre... E ajo mandej, sikur të=a dinte se çka po ziente brenda meje, fliste si në një solilok modern spiritual):
I ke lexuar poetët se si shkruajnë për zogun feniks?
Të ndodh që të kesh jetë pa shpresa. Të ndodh që të kesh një jetë me shpresa krahëthyera, si të zogut. Por zogu është aty,. Është ai feniksi që zgjohet brenda teje, për të mos u dorëzuar, për të mos u thyer. Ti tashmë, i thyer, i ndarë e i bërë copë-copë, me të krisura në shpirtin e në zemër, i përkulur e i nënshtruar, në gjunjë nuk mund të ngrihesh, përnjëherësh nuk pajtohesh me gjendjen e tillë. Diçka është zgjuar brenda teje. Zgjohet ai zogu feniks për të mos u përkulur e mposhtur nga e keqja. ke krijuar besim, mbështetje, si te I Plotfuqishmi. E pra, fluturimin e zogut e zogut e bëka besimi.

4.
Ata ishin mësuar të ecnin bashkë. Të fluturonin bashkë. Në të vërtetë, kur ishin të vetmuar, u dukej sikur ishin vetëm me një krah. E me një krah nuk fluturohej.

Prend BUZHALA:
DERI NË FLETËN E FUNDIT
(Çast lirik)

O Amë e Gjuhëkrijimit, o Atë që krijon fjalëshenjtin ligjërim,
Ç’po të ndodh: nga fjalët e gjuhës na pështyjnë e na shajnë.
O Amë e Atdhebërjes, Ti je ajo qenie që në këmbë e rimëkëmbje
i mësove të ngrihen Të Parët e Atdheut, u dhe skeptër e hir
e ata si qen në rrugë të gjuajnë.
Ti që u dhurove zjarr në zemra, si u bëre akull në zemër?
Oh, sa shumë shigjeta drejtuan kundër secilit yll
Dhe vetë mbetën pa nënkrejcë, pa plang e pa shtëpi.
Shpirtndezura Amë, Amë shpirtlirie,
Ata që të urrejnë, aq shumë dashkan të jenë si ti!
Shih: kënga e poetit s'ndalet, edhe kur krijuesi s’është mes nesh.
Ata që mbetën pa këngë, nuk gjenden këtu as kur janë të gjallë.
Po harrojnë: njeriu qenka libër që e shfleton koha fletë për fletë,
Qenka Hyji i vetvetes, deri në fletën e fundit.