(Nga leximet), 13(Bashkim Abazi: “Ironia e Sokratit”, studime, Shtëpia botuese Botart, Tiranë)
Nga një Sokrat ekziston nëpër secilën periudhë historike. Ekziston Sokrati antik në veprat e Platonit, ashtu sikundër ekziston Sokrati i Hegelit dhe i filozofëve të idealizmit gjerman; ekziston Sokrati niçean, ashtu sikundër, bie fjala, në letrat shqipe, ekziston Sokrati si personazh e personifikim letrar i fenomeneve shoqëror-etike e morale politike, sikundër është e njohur proza e Migjenit; apo “Apologjia e vërtetë e Sokratit”, që u shkrua nga shkrimtari grek Kostas Varnalis dhe e luajtur në skenat shqiptare e gjithandej nëpër Evropë.
1. Tematizimi i ironisë sokratike si tip bashkëbisedimi në kohën tonë
Në veprën "Ironia e Sokratit" Bashkim Abazi e zbret ironinë e tillë antike në spektrin e meditimeve të sotme kundruall realiteteve të përtashme. Ai e tematizon qoftë problemin etiko-filozofik, qoftë mënyrën dhe formimin e fenomenit moralo-etik sokratian te koha jonë.
Ironia, sikundër dihet, përdoret shpesh e shpesh si një mjet letrar, retorik dhe satirik-komik, që zë fill që nga veprat e Platonit. Shpesh ironia është kuptuar si diferencë midis asaj që është thënë ose është bërë në lidhje me mënyrën se si këto fjalë dhe veprime janë kuptuar. Shprehja ironike përdoret në veprat letrare, e cila, duke filluar nga Shekspiri, në kohën tonë vjen në forma të ndryshme. Ekziston ironia dramatike, ironia tragjike, ironia e situatës dhe ironia sokratike. Kjo e fundit është emërtuar sipas metodës së mësimdhënies që e zbatonte Sokrati: kur ai paraqitet i paditur dhe i hapur për pikëpamjet e kundërta dhe për pyetjet e karaktereve të tjera kundërshtare. Ashtu si këto karaktere flasin dhe shtrojnë pyetje në lidhje me qëllimet dhe idetë e tyre, po ashtu ata vetëzbulojnë injorancën e tyre dhe marrëzinë e tyre. Duke aktruar paditurinë, ironia sokratike përfundimisht ekspozon dobësinë dhe injorancën e pozitës së personazhit, në mënyrë humoristike.
Sado që në tërë vëllimin me studime, që mbajnë emërtesën e përbashkët "Ironia e Sokratit" flitet tejet pak për këtë ironi, megjithatë ajo rrezaton asociacione të shumta semantike, meditative dhe filozofike në të katër pjesët e tij. Duke e tematizuar këtë ironi në kohën tonë, duk e zbritur këtë tip të bashkëbisedimit a të diskursit filozofik ironik në kohën tonë, duke i ballafaquar, kundruar, përplasur dhe farkuar nocionet, sintagmat e termat filozofikë kundruall realiteteve të sotme, autori e strukturon veprën e tij në katër njësi studimore: Në sfondin e logjikës, Mesazhi i arsyetimit, Psikologjia e thellësive dhe Enciklopedia e Kohës. Fillimisht, autori sintetizon shtigjet e mundimshme të njerëzimit për rend logjik karshi jetës, shëndetit dhe moralit, shoqërisë dhe historisë, duke përzgjedhur, si masë vlerësuese e reagimi, qëndrimin kritik apo parimin si ide bazë e shkencës; apo rendin e disiplinën jetësore etj. Njeriu krijoi Civilizimin, Kulturën e Religjionin, por nuk iu shmang agresivitetit, krimit të organizuar, terrorizmit... Në përpjekjet për të arritur te e vërteta, shoqëria njerëzore kërkon rrugëzgjidhjet, rizgjidhjet e udhërrëfimet, nëpërmes ligjësive të logjikës dialektike, por aty spikaten moskuptimet, mosmarrëveshjet, konfliktet.
Njeriu nëpër mileniume u dha në trajtimin e kategorisë së fjalës dhe shkrimit, nëpërmes filozofëve, shkencëtarëve e logjicienëve (bibla, shkrimtarët), por shkrimi nuk u kursye nga demagogët e propaganduesit e politikës, ashtu sikundër përveçohen dhe ekspertët, analistët. Dhe, në këtë proces, shfaqen profetë, magjistarë a parashikues të ndryshëm ...
“Fjalët i i ngatërroj në kombet, popujt, qytetërimet. “ Aty shfaqen gjigantët e mëdhenj si SHBA, Evropa, Rusia, deri te Kina e India. Ballafaqohen projektet e djeshme paqësore, me projektet e sotme të mendimit të hapur a të shoqërisë së hapur (le ta kujtojmë shpejt e shpejt metodën e rekonstruktimit të historisë, mitit, shoqërisë përfgjitjhësisht, që relativizon njëherësh gjithçka e mandej, e rindërton “botën” për së dyti... botën e mendimit). Autori spikat dilemën kryesore të shekullit të ri, sikundër janë organizimi politik i shoqërisë, roli i punës në rregullimin e varfërisë, demografisë, ekologjisë, ngrohjes globale, e të gjitha këto përplasen në procesin e globalizimit si konflikte përfshirëse e përjashtuese.
Gjithnjë në këtë rrymë mendimesh, autori i rikthehet esencës meditative, filozofike: si i krijon individi bindjet, a mund të lexohet lindja e mendimit, çfarë e ndryshon strukturën e karakterit, si i merr vendimet, pa përjashtuar rastin ekstrem vetëflijimin, si funksionon shpirti human jashtë Qenies?
“Jemi pjesë integrale e ngjarjeve historike të njerëzimit”, nënvizon Abazi. Por gjithnjë aty, tek kërkimet për ngushëllim hyjnor, autori i ballafaqon devijimet logjike e humane deri te terrorizmi si realitet botëror që po e mban botën peng. E që deformon gjithçka. “Terrorizmi lind nga thellësia e errët e mendjes sonë, si një pjesë e pambrojtur e vetëdijes, për t’u shfaqur i dhunshëm” (fq. 48).
Në këtë hulli ballafaqim-mendimesh nënvizohet dhe një aspekt tjetër i Fjalës: “Kur Fjala synon ekstremet, pa guxuar arsyetimin e thellë të tyre, ajo bëhet pjesë e etikës së pandërgjegjshme”; vijnë veprat penale, kodi i rregullimit etik, mekanizmat e kontrollit ligjor. Synohet ekuilibri i vlerave, interesat përfshijnë konfliktin.
Ironia, sikundër dihet, përdoret shpesh e shpesh si një mjet letrar, retorik dhe satirik-komik, që zë fill që nga veprat e Platonit. Shpesh ironia është kuptuar si diferencë midis asaj që është thënë ose është bërë në lidhje me mënyrën se si këto fjalë dhe veprime janë kuptuar. Shprehja ironike përdoret në veprat letrare, e cila, duke filluar nga Shekspiri, në kohën tonë vjen në forma të ndryshme. Ekziston ironia dramatike, ironia tragjike, ironia e situatës dhe ironia sokratike. Kjo e fundit është emërtuar sipas metodës së mësimdhënies që e zbatonte Sokrati: kur ai paraqitet i paditur dhe i hapur për pikëpamjet e kundërta dhe për pyetjet e karaktereve të tjera kundërshtare. Ashtu si këto karaktere flasin dhe shtrojnë pyetje në lidhje me qëllimet dhe idetë e tyre, po ashtu ata vetëzbulojnë injorancën e tyre dhe marrëzinë e tyre. Duke aktruar paditurinë, ironia sokratike përfundimisht ekspozon dobësinë dhe injorancën e pozitës së personazhit, në mënyrë humoristike.
Sado që në tërë vëllimin me studime, që mbajnë emërtesën e përbashkët "Ironia e Sokratit" flitet tejet pak për këtë ironi, megjithatë ajo rrezaton asociacione të shumta semantike, meditative dhe filozofike në të katër pjesët e tij. Duke e tematizuar këtë ironi në kohën tonë, duk e zbritur këtë tip të bashkëbisedimit a të diskursit filozofik ironik në kohën tonë, duke i ballafaquar, kundruar, përplasur dhe farkuar nocionet, sintagmat e termat filozofikë kundruall realiteteve të sotme, autori e strukturon veprën e tij në katër njësi studimore: Në sfondin e logjikës, Mesazhi i arsyetimit, Psikologjia e thellësive dhe Enciklopedia e Kohës. Fillimisht, autori sintetizon shtigjet e mundimshme të njerëzimit për rend logjik karshi jetës, shëndetit dhe moralit, shoqërisë dhe historisë, duke përzgjedhur, si masë vlerësuese e reagimi, qëndrimin kritik apo parimin si ide bazë e shkencës; apo rendin e disiplinën jetësore etj. Njeriu krijoi Civilizimin, Kulturën e Religjionin, por nuk iu shmang agresivitetit, krimit të organizuar, terrorizmit... Në përpjekjet për të arritur te e vërteta, shoqëria njerëzore kërkon rrugëzgjidhjet, rizgjidhjet e udhërrëfimet, nëpërmes ligjësive të logjikës dialektike, por aty spikaten moskuptimet, mosmarrëveshjet, konfliktet.
Njeriu nëpër mileniume u dha në trajtimin e kategorisë së fjalës dhe shkrimit, nëpërmes filozofëve, shkencëtarëve e logjicienëve (bibla, shkrimtarët), por shkrimi nuk u kursye nga demagogët e propaganduesit e politikës, ashtu sikundër përveçohen dhe ekspertët, analistët. Dhe, në këtë proces, shfaqen profetë, magjistarë a parashikues të ndryshëm ...
“Fjalët i i ngatërroj në kombet, popujt, qytetërimet. “ Aty shfaqen gjigantët e mëdhenj si SHBA, Evropa, Rusia, deri te Kina e India. Ballafaqohen projektet e djeshme paqësore, me projektet e sotme të mendimit të hapur a të shoqërisë së hapur (le ta kujtojmë shpejt e shpejt metodën e rekonstruktimit të historisë, mitit, shoqërisë përfgjitjhësisht, që relativizon njëherësh gjithçka e mandej, e rindërton “botën” për së dyti... botën e mendimit). Autori spikat dilemën kryesore të shekullit të ri, sikundër janë organizimi politik i shoqërisë, roli i punës në rregullimin e varfërisë, demografisë, ekologjisë, ngrohjes globale, e të gjitha këto përplasen në procesin e globalizimit si konflikte përfshirëse e përjashtuese.
Gjithnjë në këtë rrymë mendimesh, autori i rikthehet esencës meditative, filozofike: si i krijon individi bindjet, a mund të lexohet lindja e mendimit, çfarë e ndryshon strukturën e karakterit, si i merr vendimet, pa përjashtuar rastin ekstrem vetëflijimin, si funksionon shpirti human jashtë Qenies?
“Jemi pjesë integrale e ngjarjeve historike të njerëzimit”, nënvizon Abazi. Por gjithnjë aty, tek kërkimet për ngushëllim hyjnor, autori i ballafaqon devijimet logjike e humane deri te terrorizmi si realitet botëror që po e mban botën peng. E që deformon gjithçka. “Terrorizmi lind nga thellësia e errët e mendjes sonë, si një pjesë e pambrojtur e vetëdijes, për t’u shfaqur i dhunshëm” (fq. 48).
Në këtë hulli ballafaqim-mendimesh nënvizohet dhe një aspekt tjetër i Fjalës: “Kur Fjala synon ekstremet, pa guxuar arsyetimin e thellë të tyre, ajo bëhet pjesë e etikës së pandërgjegjshme”; vijnë veprat penale, kodi i rregullimit etik, mekanizmat e kontrollit ligjor. Synohet ekuilibri i vlerave, interesat përfshijnë konfliktin.
2. Ftesa e filozofit për vetëtransfomim
Autori, prandaj, këtu e thërret në ndihmë apologjinë sokratiane për siguri (kujto gjyqin e tij), apo ironinë sokratiane, si përgjigje ndaj këtyre fenomeneve përplasëse: “Në këtë pikë Soktrati është arketip i pashmangshëm i ironisë. Atij nuk i takon shtruarja me pavetëdije e pyetjes: ‘njih vetveten, a e kemi gjetur artin e të jetuarit?’një frazë e ligjëratës tallëse, kuptimi i vërtetë i së cilës është i kundërt me kuptimin e saj të vërtetë, nuk konvertohet në kundërfrazë.” (a nuk na i sugjeron të gjitha këto teksti i sotëm i demagogëve të të gjitha tarafeve?).
Bashkim Abazi na esullon: njeriu gjithmonë e manifeston një veprimtari të ndërgjegjshme dhe të vetëdijshme, një veprim mund të varet nga vendimet e qëndrimet e njeriut, vepër e kësaj njohjeje është arritja e vetëdijes mbi vetë vetëdijen, dmth vetëvetëdija. Pa vetëvetëdije nuk ka veprim (praxis)/ gjithnjë me pikësynimin e ngritjes dhe përsosjes së vetvetes dhe shoqërisë. Dikur Sokrati i urtë thoshte: “Qëllimi më i lartë në jetën tonë, duhet të jetë lartësimi a përsosja e shpirtit tonë...”
Së këndejmi, të duket sikur po i lexon dialogët sokratianë mbi problemet dhe fenomenet e kohës sonë, për të hetuar dhe kërkuar të vërtetën. Sepse hulumtimi e kërkimi i të vërtetës e ka burimin te Sokrati, kurse Bashkim Abazi mediton, reflekton, sintetizon dhe analizon eksperiencat konkrete e që i nënshtrohen hetimit të mprehtë e të rreptë studimor. Kurse forma e këtij dialogu, po e quajmë kushtimisht dialog modern sokratian, na e vë në tyrzë lëndën e vet të përmbajtjes, si dhe shembullin e hetimit sokratian të fenomeneve e dukurive. Nëse dikur Sokrati e përqendronte dialogun tij në një temë, si: çka mund të dimë, çka është dinjiteti njerëzor, a ka të drejta themelore njerëzore, cili është kuptimi i vdekjes, çka është dashuria etj etj, sfondi i tillë i bashkëbisedimeve zbret dhe në problemet më të thella të shoqërisë.
Në veprën “Fedri” të Platonit flitet për pastërtinë dhe shkarkimin shpirtëror, nga e cila buron njohja e vërtetë: “E vërteta do të ishte një tip i spastrimit... së këndejmi dhe trimëria, dhe drejtësia, dhe vetë mençuria, përbëjnë një lloj spastrimi.” Te “Sofisti” Platoni na thotë se ironia sokratike vepron ngjashëm me mjekësinë: “Ata që e bëjnë apo mendojnë për shërimin, mendojnë pikërisht për këtë gjë, se trupi i të sëmurit nuk e pranon ushqimin që ia ofrojnë, pa e hedhur më parë atë që e pengon. Kësisoj ndodh edhe me ata që mendojnë për shpirtin. Shpirti nuk ka dobi nga njohuritë e ofruara, pa i mënjanuar më parë mendimet që e pengojnë (mathemasin) dhe kësisoj e kryen spastrimin (katharon apophene) dhe e mbushullon me bindjen se ai di të tërën e jo më shumë”… Për katarsisin flitnin dhe Epikuri dhe Filodemi, në kuptimin e sqarimeve intelektuale e më vonë në epoka të tjera të mendimit filozofik, e që u quajt ILUMINIZËM.
Por le të na lejohet të themi se autori preokupohet, me anë të teksteve paralele, apo hiperteksteve, me ekzistencën (te studimi i parë), me joekzistencën, dallimi midis tokësores e qiellores (teksti i dytë: “Një tmerr në tokë na shty drejt qiellit dhe yjeve”), Ekzistencë e pandalshme (te studimi i tretë, ku Materia dhe Shpirti ngjizen në njëri-tjetrin)...
Personalisht, nga leximi im modest, këtë përqasje po e përkufizoj kësisoj:
EKZISTENCA? Është jeta në lëvizje, në veprim, dinamizëm, gjallëri, por edhe përpjekja për mbijetesë...
ESENCA? Është "e kundërta": qetësia e brendshme, qetësia shpirtërore...
E pra, njeriu ka nevojë për të dyja... ato i vë në gërshet me Artin e harmonizimit...
Vetë autori thekson se një njeri që mendon, i kupton të vërtetat e jetës, rëndësinë e të qenurit njeri, ekzistencës e ndëshkimit dhe pasojat e keqkuptimeve mendore. Njeriu krijoi artin e kulturën, për t’i kërkuar përgjigjet në pyetjen: përse jetoj, ka krijuar dhe civlilzimin për t’i kërkuar përgjigjet tek pyetja si jetoj, apo religjionin për të gjetur ngushëllimin e qenies dhe urtësinë. Në fakt, autori e merr Sokratin si model qytetërimi për të gjitha kohët, pikërisht pse ironia e tij ndihmon edhe si referencë epokale dhe civilizuese: Unë nuk jam Zoti për të arritur Zbulesën. Njih vetveten. Di një gjë se nuk di asgjë.
Nëse filozofia është metoda e progresit shpirtëror që kërkon një ndryshim rrënjësor të transformimit të jetës së një individi përmes urtisë; atëherë simboli i këtij ideali filozofik (pothuajse të paarritshëm) dhe simbol i vetë filozofëve merret Sokrati. Sikur filozofia na e krijon mundësinë e “qeniesimit” dhe “të të qenurit” në një mënyrë tjetër. Gjithsesi, sipas këtij ideali antik, Bashkim Abazi pikësynon më të përsosurën, më të lartën. Paradski shtrihet nmë përmasa planetare: gjithçka synoi këtë ideal, por ndodh ana tjetër e medaljes. Nëse energjisë negative ai si ilaç ia gjen ekuilibrin e psikikës humane, ai e qorton njeriun bashkëkohës edhe për shkak se përpara vlerave vë mirëqenien, kurse ideal arketipor i këtyre vlerave, duhet të merren modeli i të menduarit, dhe mënyra e jetesës (qytetërimi).
Ai dëshiron të na e bëjë ftesën posi filozofët antikë: për vetëtransformim.
(Gusht 2016)
Bashkim Abazi na esullon: njeriu gjithmonë e manifeston një veprimtari të ndërgjegjshme dhe të vetëdijshme, një veprim mund të varet nga vendimet e qëndrimet e njeriut, vepër e kësaj njohjeje është arritja e vetëdijes mbi vetë vetëdijen, dmth vetëvetëdija. Pa vetëvetëdije nuk ka veprim (praxis)/ gjithnjë me pikësynimin e ngritjes dhe përsosjes së vetvetes dhe shoqërisë. Dikur Sokrati i urtë thoshte: “Qëllimi më i lartë në jetën tonë, duhet të jetë lartësimi a përsosja e shpirtit tonë...”
Së këndejmi, të duket sikur po i lexon dialogët sokratianë mbi problemet dhe fenomenet e kohës sonë, për të hetuar dhe kërkuar të vërtetën. Sepse hulumtimi e kërkimi i të vërtetës e ka burimin te Sokrati, kurse Bashkim Abazi mediton, reflekton, sintetizon dhe analizon eksperiencat konkrete e që i nënshtrohen hetimit të mprehtë e të rreptë studimor. Kurse forma e këtij dialogu, po e quajmë kushtimisht dialog modern sokratian, na e vë në tyrzë lëndën e vet të përmbajtjes, si dhe shembullin e hetimit sokratian të fenomeneve e dukurive. Nëse dikur Sokrati e përqendronte dialogun tij në një temë, si: çka mund të dimë, çka është dinjiteti njerëzor, a ka të drejta themelore njerëzore, cili është kuptimi i vdekjes, çka është dashuria etj etj, sfondi i tillë i bashkëbisedimeve zbret dhe në problemet më të thella të shoqërisë.
Në veprën “Fedri” të Platonit flitet për pastërtinë dhe shkarkimin shpirtëror, nga e cila buron njohja e vërtetë: “E vërteta do të ishte një tip i spastrimit... së këndejmi dhe trimëria, dhe drejtësia, dhe vetë mençuria, përbëjnë një lloj spastrimi.” Te “Sofisti” Platoni na thotë se ironia sokratike vepron ngjashëm me mjekësinë: “Ata që e bëjnë apo mendojnë për shërimin, mendojnë pikërisht për këtë gjë, se trupi i të sëmurit nuk e pranon ushqimin që ia ofrojnë, pa e hedhur më parë atë që e pengon. Kësisoj ndodh edhe me ata që mendojnë për shpirtin. Shpirti nuk ka dobi nga njohuritë e ofruara, pa i mënjanuar më parë mendimet që e pengojnë (mathemasin) dhe kësisoj e kryen spastrimin (katharon apophene) dhe e mbushullon me bindjen se ai di të tërën e jo më shumë”… Për katarsisin flitnin dhe Epikuri dhe Filodemi, në kuptimin e sqarimeve intelektuale e më vonë në epoka të tjera të mendimit filozofik, e që u quajt ILUMINIZËM.
Por le të na lejohet të themi se autori preokupohet, me anë të teksteve paralele, apo hiperteksteve, me ekzistencën (te studimi i parë), me joekzistencën, dallimi midis tokësores e qiellores (teksti i dytë: “Një tmerr në tokë na shty drejt qiellit dhe yjeve”), Ekzistencë e pandalshme (te studimi i tretë, ku Materia dhe Shpirti ngjizen në njëri-tjetrin)...
Personalisht, nga leximi im modest, këtë përqasje po e përkufizoj kësisoj:
EKZISTENCA? Është jeta në lëvizje, në veprim, dinamizëm, gjallëri, por edhe përpjekja për mbijetesë...
ESENCA? Është "e kundërta": qetësia e brendshme, qetësia shpirtërore...
E pra, njeriu ka nevojë për të dyja... ato i vë në gërshet me Artin e harmonizimit...
Vetë autori thekson se një njeri që mendon, i kupton të vërtetat e jetës, rëndësinë e të qenurit njeri, ekzistencës e ndëshkimit dhe pasojat e keqkuptimeve mendore. Njeriu krijoi artin e kulturën, për t’i kërkuar përgjigjet në pyetjen: përse jetoj, ka krijuar dhe civlilzimin për t’i kërkuar përgjigjet tek pyetja si jetoj, apo religjionin për të gjetur ngushëllimin e qenies dhe urtësinë. Në fakt, autori e merr Sokratin si model qytetërimi për të gjitha kohët, pikërisht pse ironia e tij ndihmon edhe si referencë epokale dhe civilizuese: Unë nuk jam Zoti për të arritur Zbulesën. Njih vetveten. Di një gjë se nuk di asgjë.
Nëse filozofia është metoda e progresit shpirtëror që kërkon një ndryshim rrënjësor të transformimit të jetës së një individi përmes urtisë; atëherë simboli i këtij ideali filozofik (pothuajse të paarritshëm) dhe simbol i vetë filozofëve merret Sokrati. Sikur filozofia na e krijon mundësinë e “qeniesimit” dhe “të të qenurit” në një mënyrë tjetër. Gjithsesi, sipas këtij ideali antik, Bashkim Abazi pikësynon më të përsosurën, më të lartën. Paradski shtrihet nmë përmasa planetare: gjithçka synoi këtë ideal, por ndodh ana tjetër e medaljes. Nëse energjisë negative ai si ilaç ia gjen ekuilibrin e psikikës humane, ai e qorton njeriun bashkëkohës edhe për shkak se përpara vlerave vë mirëqenien, kurse ideal arketipor i këtyre vlerave, duhet të merren modeli i të menduarit, dhe mënyra e jetesës (qytetërimi).
Ai dëshiron të na e bëjë ftesën posi filozofët antikë: për vetëtransformim.
(Gusht 2016)
0 comments:
Post a Comment