Prend BUZHALA: IMAZHI DHE IMAGJINATA

(Çaste eseistike, IMAGINARIUM), 29

Imazhet në botën e sotme na rrethojnë në çdo anë. Janë pamjet, figurat, fotografitë, dizajni, ekranet e kinemasë, televizionit dhe ekranet e kompjuterëve, pëlhura e filmit dje ... por gjithsesi, dhe gjithnjë e më shumë, hasim në media të lëvizshme të ekranit, siç janë telefonat celularë a foto-aparatet... imazhet në letër, në postera, në performancat e pikturës.

1.
"Çfarë ndodh kur dikush mbyllim sytë?
Nuk ndalojmë së shikuari. Ajo që sheh tani, nuk lidhet më me sytë" thotë Wittgenstein. Tashmë kemi të bëjmë me imazhin mendor. Psiko-imazhet shndërrohen në copëza të ndërgjegjes njerëzore.
Po kur dëgjojmë një këngë në një disk a në radio, çfarë përfytyrojmë?
"Në veprim vihet imagjinata për të sqaruar raportet e imazhit me realitetin" thotë George Kelly.
Mbyllja e syve, nën efektet e dritës, shfaq imazhe të ndërliqshme, me pasuri ngjyrash, si te piktura moderne, në pah vihet ngjyra, forma abstrakte, fanitjet që shprehen në nënvetëdijen e njeriut.
Diçka u përpoq të bënte, me anë të fjalës së shruar, romani modernist, prej Xhojsit e këndej, nëpërmes paraqitjes së rrjedhës së ndërdijes. Ekziston, pra, edhe romani i rrjedhës së ndërdijes, subkoshiencës. Kjo subkloshiencë, e zbërthyer në imazh, bëhet burim frymëzimesh të shumta për pikturën, por edhe burim frymëzimesh për thesare të pashtershme pamjesh të brendshme spirituale, në letërsi.
Filozofi gjerman, Ernst Cassier, vëren se periudha moderne karakterizohet nga një rritje dramatike në prodhimin dhe konsumin e imazheve. Disa orë televizive nënkuptojnë ekspozimin ndaj qindra mijëra imazheve. Nëse homo sapiens mund të përkufizohet si simbol i kafshës, ky shpërthim i imazhit do të ketë pasoja themelore për përkufizimin dhe përvojën e realitetit. Tashmë në botën perëndimore mbahen dhe konferenca të posaçme shkencore kushtuar imazhit dhe imagjinatës.

2.
Imazhin e hasim kudo përreth nesh, e hasim edhe në ritualet e jetës shoqërore (dasmat, festivalet, varrimet, tubimet festive, marshimet festive dhe ato protestuese, panairet etj et) dhe "ku shfaqet një vetëdije e re e përmasave performuese.... Ritualet publike nuk varen vetëm nga përfaqësimi vizual, por mund të perceptohen si imazhe në lëvizje."
Një kulturë vizuale e tërë, ka ngritur një sistem: reklamat, shfaqjet e realitetit, emërtimi politik...
Kësisoj, imagjinata merr funksion të ri shoqëror. Roland Barthes te vepra e tij "Retorika e imazhit" vë në pah: "Ne jetojmë në një qytetërim të imazhit, por ende mesazhi gjuhësor është me të vërtetë i pranishëm në çdo imazh: si titull, shoqërim i artikullit të shtypit, dialog filmash, tullumbace komike... Ky akomodim i linguistikës brenda sferës së imazhit padyshim që është rritur... imazhet që na rrethojnë, janë edhe më të pranishme në gjuhën, në tropologjinë e teksteve artistike, në komunikim, duke na stisur me mënyrën se si mendojmë, ëndërrojmë dhe imagjinojmë. "
Ndërveprojnë gjuha dhe imazhi. Vizualiteti dhe tekstualiteti. Perceptimi dhe kuptimi. Lojërat kompjuterike, studimet letrare dhe "kuptimi politik i të tashmes. "
Kujtesa ruan pamjet e luftës, pamjet e jetës, dhe, sa herë rrëfehet a shkruhet, në mendje përfytyrojmë pamjet... veprimet, ndonjë copëz bisede... ngjarjet.

3.
A ka poezi pa imazhe figurative?
Le ta kujtojmë rrymën letrare të imazhinizmit gjatë shk XX... figurën e pamjeve në lirikat e peizazhit e deri te ajo spirituale, si imazh shpirtëror.
Nuk është e habitshme përse ndërveprojnë piktura dhe poezia. Piktura ia dhuroi poezisë këtë imazh spiritual ngjyrash, kurse poezia ia dhuroi pikturës gjuhën lirike në emërtimin e pikturave sipas tematikës dhe motivit të frymëzimit.

( 28 prill 2017)