Prend BUZHALA: FJALA SHQIPE NË KOHËN E TIRANISË

(Fjalimi i Petro Nini Luarasit në Kongresin e Dytë të Manastirit, më 20 mars 1910, si përfaqësues i shoqërisë “Lidhja ortodokse”, i Negovanit e Ballkamenit. NGA ORATORIA SHQIPTARE), 24

E shumëfishtë ishte tirania kundër Fjalës shqipe në kohën kur jetoi e veproi Petro Nini Luarasi: tirani nën trysninë e propagandës e shovinizmit grek që vriste e helmonte atdhedashës ortodoksë shqiptarë; nën trysninë e pushtimit turk dhe nën trysninë e fuqive të mëdha evropiane që vendosnin kundër interesave shqiptare.
Kësisoj iu desh t’i përballonte këto stuhi edhe Petro Nini Luarasi, një figurë tjetër frymëzuese e Rilindjes sonë Kombëtare. Ai u lind më 22 prill 1865 në Luaras të Kolonjës dhe vdiq më 17 gusht të vitit 1911. Edhe porinsdi i tij Nini Petro Kostallarit, ishte veprimtar, pedagog dhe publicist. Mbahet në mend si drejtor i Mësonjëtores së Parë Shqipe në Korçë (1887).
E përndoqi pushtuesi turk (i burgosur më 1904, ik nga burgu), strehohet në SHBA, krijon shoqërit patriotike si "Pellazgu" e "Malli i Mëmëdgeut", shkruan artikuj. Më 1908 krhehet në Shqipëri për të kuftuar për çlirimin e atdheut. Qarqet antishqiptare greke patën vrarë edhe Dhaskal Todrin, patën helmuar Naum Veqilharxhin, i vraanë e i helmuan edhe Petro Nini Luarasin, papa Kristo Negovanin, Papa Totasin, Pandeli Sotirin etj.

1.
Punoi shumë për arsimin shqip, kundërshtoi propagandën e arniqve, sidomos armiqtë e shqipes, grekomanët, nëpërmes veprës së tij "Mallkimi i shkronjave shqipe e ç’përfolja e shqiptarit" (Manastir, 1911), ku shkruan:
"Priftëria patriarqike bëri vegël të qëllimit të saj fenë, dhe me fuqinë e kësaj, dyke u dëftyer si kyçmbajtës i qiellit dhe i dheut e vështronte veten si përfaqësonjës pushtet plotë të Perëndisë edhe në Parajsë edhe në Ferr, dhe po tund fenë si këmborë frikësonjëse kundër cilitdo shqiptar që dëshiron shkronjat e tij."
Ai është i njohur edhe me thëniet e tij që i pagoi me jetë, mbasi e helmuan:
"Ruamani gjakun, se do t’ju duhet për shkrimin e gjuhës shqipe...”
“Edhe 99 herë po të rrëzohemi, përsëri do të ngrihemi !"
"Po dhe Krishti ndë na thëntë Se jam grek, jakni pas meje, Do t'i themi: – Pa mblidh mentë Se shqiptari s'vjen pas teje."
"Pas Turqisë, armik e mirmosdashës i Shqipërisë është Kisha greke."
Te "Mallkimi i shkronjave shqipe e ç’përfolja e shqiptarit" shkruante: "E vërteta bën fenë, dhe jo feja të vërtetën..., ta dashurojmë dhe ta përparojmë gjuhën dhe kombin tonë, si të vetmen rrugë dhe shpëtim që na besoi Perëndia për provë të vlerës sonë midis kombeve të tjerë. Kush është frikacak kundrejt së drejtës bëhet tradhtar i mëmëdheut dhe i vetes së tij."
Meqë zhanri edhe i këtij shkrimi autorial ka të bëjë me Fjalimet e figurave të shquara historike që kanë lënë gjurmë, edhe nga Petro Nini Luarasi gjetëm një Fjalim të tij që e ka mbajtur në Kongresin e Dytë të Manastirit që u çel më 20 mars 1910. Në këtë Kongres ku Petro Nini Luarasi mori pjesë si përfaqësues i shoqërisë “Lidhja ortodokse”, si dhe i Negovanit e Bellkamenit.

2.
Së këndejmi, edhe ky Fjalim ka të bëjë me lirinë e shkrimit e të arsimit, betejat shqiptare që bëhen për dituri e shkrimin shqip. Por kësaj radhe ai kërkon unitetin kombëtar.
“Ju lutem zotërinj, vëllezërve tanë, bashkëkombësve myslimanë dhe katolikë, a do të mos vuajnë keq kur të shohin që një pjesë e trupit shqiptar po vuan dhe humbet për qejf të klerit grek?!
Andaj si anëtar i “Lidhjes Ortodokse të Shqiptarëve” u lutem së ndershmes qeveri si dhe të shumëvyerit Kongres të sotëm që të veprojnë ku duhet për të drejtat e “Lidhjes Ortodokse të Shqiptarëve” e cila veç qeverisë konstitucionale dhe mëmëdhethit të dashur tjetër mbështetje s’ka.
Rroftë Shqipëria! Rrofshin Shqiptarët!”
Ky ishte qëllimi i këtij Fjalimi: që shqiptarët ortodoksë të ndihmohen në të drejtat e tyre. Ai që më parë kishte nxjerrë devizën: “Kombi mbi të gjitha”. Meqë Kisha Autoqefale Greke e mohonte të drejtën e shqipatrëlve ortodoksë të arsimoheshin shqip, Luarasi përmend mospajtimin e Lidhjes Ortodokse shqiptare me këto veprime, prandaj dhe kishin formuar një varg shoqërish, klubesh, gazetash shqip, kishin botuar libra shqip:
“Si të uritur, pra, që kanë qenë ortodoksët shqiptarë për shkrimin shqip, krijuan shoqëri në Bukuresht e Sofje dhe kudo ku gjenin mbrojtje e liri. Tani nën liri konstitucionale krijuan shoqërinë “Lidhja Ortodokse e Shqiptarëve” me qendrën në qytet të Korçës për t’u mbaruar nga ortodoksia elinishte e grekëve; dhe ne pandehmë se Qeveria do të na çmojë punën tonë, do të na japë liri, të drejta dhe siguri nderi e jete...”
Madje kanë ndodhur dhe sakrifica të shumta në këtë drejtim, për të mos u ndalur në rrugën e dijes dhe arsimimit:
“Me tu shfaqur librat shqip në kohë të tiranisë, sa shqiptarë ortodoksë që kishin ndjerë mungimin e diturisë, si të uritur fort i pushtuan shkronjat tona dhe me çdo mënyrë, pa vënë re çdo therori që do të na rëndonte, nisën të nginjeshin me mësimin e gjuhës sonë duke u gëzuar për diturinë shqipe më shumë nga vëllezërit tanë shqiptarë katolikë; se këta, nën urdhër feje të Shenjtërisë së tij Atit Papë, kishin dhe kanë liri të mjaftë për të lëçitur diturinë në gjuhën shqipe. Tek ne kleri grek, jo vetëm na mundon dhe na ndalon me mallkime, por edhe përdor çdo farë mënyre për të na sprapsur nga shkrimi dhe mësimi shqip.”
Duke pasue parasysh se ky Fjalim shqiptohej në rrethana tënjë lufte të egër të shovinizmit grek kundër Shqiptarëve përgjithësisht e kundër shqiptarëve ortodoksë, në veçanti, Petro Nini Luarasi konsiderohet po ashtu edhe luftëtar për pavarësimin e Kishës Ortodokse Shqiptare nga ajo greke. Te poezia e tij e njohur “KUNDËR MALLKIMIT TË GJUHËS SHQIPE” (e shkruar në frymën e lirikës së ideve të lëvizjes kombëtare kohës), ai këndon:

Si shqiptarë që jemi
Shqip ne duhet të mësojmë
Dhe Zotin, të drejtë kemi,
Ne gjuhën shqipe ta lëvdojmë.

Epo ju gjuhën tonë
Doni ta humbisni fare
Dhe me mallkim e me nëmë
Shprehni ta shpini në varre. (...)

Po krye-priftërinjtë e tyre
Nëkëmbës t’ orthodoksisë
Shumë punë prej mynxyre
Bëjnë kundër Shqipërisë! (...)

Thonë s’ ditka Krishti shqip
Dhe shqip-fjalë s’ pret prej nesh,
Vetëm në gjuhën greqisht
Të dëgjon e të mban vesh! (...)

Gjuhën e kemi tonë
Të vjetër dhe të vyer,
Nga Perëndia ish thënë
Që ta ruajmë të shkëlqyer.

3.
Ashtu sikundër te Fjalimi, ashtu si dhe te kjo poezi, Petro Nini Luarasi, ligjërimi retorik gjuhësor ka veçori shprehëse ekspresive dhe impresive, me qëllim që të krijojë një mbresë të fortë emocionale. Vetvetiu diosa fjalë dhe shprehje ngërthejnë në brendinë e shqiptimin e tyre ngjyrim të tillë emocionale, ideor dhe kundërshtues, polemik dhe veprues. Mirëpo toni i tillë emocional, gjithsesi që gërshetohet dhe me tonin intelektual të stilit retorik: ai shkoqit të drejtën universale për të mësuar e shkruar shqip, për t’u lutur e kryer ceremoni d-fetare shqip.
Te ky Fjalim spikaten dhe toni apelativ, thirrmor, për unitet e ndihmë solidarësie kombëtare.
Nga ana tjetër, ky Fjalim është i shkurtër, përdor dendurinë (thukninë) stilistike të thënies, pa përdorur fjalë të tepërta.
Duke pasur parasysh dhe therrorizimin e Petro Nini Lzuarasit për gjuhën shqipe, arsimin shqip, ritet fetare shqip dhe lutjet shqip; është ky Fjalim që konfirmon përputhjen e deve me jetën dhe veprën, përputhjen e veprimeve me fjalët. Tragjedi të shumta kishin ndodhur në atë periudhë. Dhe Fjalimi është shprehje e fortë e asaj periudhe sa heroike aq edhe tragjike që po kapërcente kombi shqiptar.
Të duket sikur gjatë krejt historisë, Fjalimet e tilla të personaliteteve shqiptare, ngërthejnë Kodin e Sakrificës dhe të mbijetesës, Kodin e të qenit vetvetja: “librat shqip në kohë të tiranisë.”
Dhe Fjala shqipe ka në monumentin e saj edhe emrin e Petro Nini Luarasit.

( 24 maj 2017)

*******************************************************
********************************************************

FJALIMI I PETRO NINI LUARASIT NË KONGRESIN E DYTË TË MANASTIRIT, MË 20 MARS 1910, SI PËRFAQËSUES I SHOQËRISË “LIDHJA ORTODOKSE”, I NEGOVANIT E BALLKAMENIT

“Çështjet e shkronjave dhe të programit të përparimit e biseduat; dhe zotëria juaj dhe të gjithë shqiptarët e vërtetë për këtë gjë po përpiqen dhe punojnë. Po unë në këtë mbledhje, jo vetëm si përfaqësues i Negovanit dhe i Ballkamenit, po edhe si i krishterë ortodoks shqiptar, përfaqësoj edhe “Lidhjen Ortodokse të Shqiptarëve” andaj do të përmbështillem vetëm duke folur përmbi çështjen për të cilën jam i dërguar:
Me tu shfaqur librat shqip në kohë të tiranisë, sa shqiptarë ortodoksë që kishin ndjerë mungimin e diturisë, si të uritur fort i pushtuan shkronjat tona dhe me çdo mënyrë, pa vënë re çdo therori që do të na rëndonte, nisën të nginjeshin me mësimin e gjuhës sonë duke u gëzuar për diturinë shqipe më shumë nga vëllezërit tanë shqiptarë katolikë; se këta, nën urdhër feje të Shenjtërisë së tij Atit Papë, kishin dhe kanë liri të mjaftë për të lëçitur diturinë në gjuhën shqipe. Tek ne kleri grek, jo vetëm na mundon dhe na ndalon me mallkime, por edhe përdor çdo farë mënyre për të na sprapsur nga shkrimi dhe mësimi shqip.
Si të uritur, pra, që kanë qenë ortodoksët shqiptarë për shkrimin shqip, krijuan shoqëri në Bukuresht e Sofje dhe kudo ku gjenin mbrojtje e liri. Tani nën liri konstitucionale krijuan shoqërinë “Lidhja Ortodokse e Shqiptarëve” me qendrën në qytet të Korçës për t’u mbaruar nga ortodoksia elinishte e grekëve; dhe ne pandehmë se Qeveria do të na çmojë punën tonë, do të na japë liri, të drejta dhe siguri nderi e jete....
Ju lutem zotërinj, vëllezërve tanë, bashkëkombësve myslimanë dhe katolikë, a do të mos vuajnë keq kur të shohin që një pjesë e trupit shqiptar po vuan dhe humbet për qejf të klerit grek?!
Andaj si anëtar i “Lidhjes Ortodokse të Shqiptarëve” u lutem së ndershmes qeveri si dhe të shumëvyerit Kongres të sotëm që të veprojnë ku duhet për të drejtat e “Lidhjes Ortodokse të Shqiptarëve” e cila veç qeverisë konstitucionale dhe mëmëdhethit të dashur tjetër mbështetje s’ka.
Rroftë Shqipëria! Rrofshin Shqiptarët!